Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 sierpnia 2009 r.
I PK 64/09
Niewypłacalność pracodawcy w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy z 13 lipca
2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności praco-
dawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze zm.) zachodzi również, gdy organ państwa
członkowskiego Unii Europejskiej uprawniony do wszczęcia postępowania
upadłościowego wyda na podstawie art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rady 1346/00
w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U.UE z 2000 r. L 160, s.1) orze-
czenie o wszczęciu postępowania upadłościowego, o którym mowa w art. 2 lit.
a lub lit. c tego rozporządzenia, wobec przedsiębiorcy objętego jego art. 2 ust.
1 oraz powoła zarządcę.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 sierpnia
2009 r. sprawy z powództwa Andrzeja K., Marka K. i Sławomira K. przeciwko Fundu-
szowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W. Biuru Terenowemu w K. z
udziałem interwenienta ubocznego Syndyka masy upadłości „O.P.” Spółki z o.o. w
upadłości w S.B. o zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 2
października 2008 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. nie przyznał interwenientowi kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 2 października 2008 r. [...] Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił
apelację Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W. Biura Tereno-
wego w K. (pozwany) od wyroku Sądu Rejonowego w Wadowicach z dnia 28 maja
2008 r. [...] w sprawie z powództwa Andrzeja K., Marka K. i Sławomira K. (powodo-
2
wie) o zapłatę oraz zasądził na rzecz powodów po 900 zł tytułem kosztów zastęp-
stwa procesowego w postępowaniu odwoławczym oraz 60 zł na rzecz interwenienta
ubocznego Syndyka masy upadłości O.P. Sp. z o.o. w upadłości w S.B. (dalej jako
O.P.) tytułem kosztów postępowania odwoławczego.
Wyrok ten zapadł w następujących okolicznościach faktycznych. Postanowie-
niem z dnia 3 maja 2007 r. Sąd Rejonowy-Sąd Upadłościowy w C., Niemcy (dalej
jako Sąd Rejonowy w C.) otworzył na podstawie przepisów prawa niemieckiego po-
stępowanie upadłościowe wobec O.P. Sp. z o.o. w S.B. W treści postanowienia
wskazano, że jurysdykcja sądu niemieckiego w sprawie o ogłoszenie upadłości
oparta została na art. 3 ust. 1 rozporządzenia 1346/2000 w sprawie postępowania
upadłościowego (Dz.U.UE.L.00.160.1, Dz.U.UE Polskie wydanie specjalne, rozdz.
19, t. 1, s. 191) ponieważ główny ośrodek podstawowej działalności zarejestrowanej
w Polsce spółki prawa handlowego O.P. jest zlokalizowany faktycznie w Niemczech
w siedzibie jej jedynego wspólnika. Postanowieniem z dnia 20 lipca 2007 r. Sąd Re-
jonowy dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie dokonał z urzędu wpisu w Krajowym
Rejestrze Sądowym dotyczącym O.P. o ogłoszeniu upadłości postanowieniem Sądu
Rejonowego w C. W związku z ogłoszeniem upadłości O.P. rozwiązał stosunki pracy
ze wszystkimi pracownikami, w tym powodami, i wydał każdemu z nich świadectwo
pracy, w którym jako przyczynę rozwiązania stosunku pracy wskazano wypowiedze-
nie na podstawie art. 30 § 1 k.p. (upadłość zakładu pracy). Każdy z powodów wystą-
pił do pozwanego z indywidualnym wnioskiem o wypłatę niezaspokojonych przez ich
upadłego pracodawcę świadczeń ze stosunku pracy. Syndyk masy upadłościowej
potwierdził kwoty należnych i niewypłaconych wynagrodzeń pracowników tej spółki.
Sąd Rejonowy przyjął, że istota sporu sprowadza się do ustalenia, czy posta-
nowienie Sądu Rejonowego w C. o otwarciu postępowania o ogłoszenie upadłości
O.P. wywarło takie same skutki prawne, jak postanowienie tego rodzaju wydane
przez sąd polski właściwy w sprawach upadłościowych oraz czy w przedmiotowej
sprawie winny mieć zastosowanie przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i
Rady nr 2002/74/WE z dnia 23 września 2002 r. zmieniającej dyrektywę Rady nr
80/987/EWG z dnia 20 października 1980 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw
Państw Członkowskich dotyczących ochrony pracowników na wypadek niewypłacal-
ności pracodawcy (Dz.Urz. WE L 270 z 8.10.2002, str. 10; Dz.Urz. UE Polskie wyda-
nie specjalne, rozdz. 5, t. 4, s. 261, dalej jako dyrektywa 2002/74). Sąd Rejonowy
przyjął , że orzeczenie Sądu Rejonowego w C. należy traktować tak jak gdyby wydał
3
je polski sąd krajowy, dlatego podstawę prawną wypłaty powodom gwarantowanych
świadczeń pracowniczych powinien być art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 lipca
2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy
(Dz.U. Nr 158, poz. 1121, ze zm., dalej jako ustawa). Wynika to z instytucji automa-
tycznego uznawania orzeczeń wydawanych przez sąd upadłościowy innego państwa
członkowskiego niż sąd państwa członkowskiego siedziby przedsiębiorcy i dlatego
orzeczenie wydane przez Sąd w C. winno być traktowane „jak gdyby je wydal Sąd
Rejonowy dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie”. Sąd Rejonowy stwierdził również,
że zasadność zgłoszenia przez powodów roszczeń w stosunku do pozwanego po-
twierdza art. 8a dyrektywy 2002/74. Ponieważ powodowie świadczyli pracę w siedzi-
bie O.P., właściwy do wypłaty gwarantowanych świadczeń pracowniczych jest po-
zwany. Za datę niewypłacalności Sąd Rejonowy uznał datę wydania przez Sąd Re-
jonowy w C. postanowienia o otwarciu postępowania o ogłoszenie upadłości.
Oddalając apelację pozwanego Sąd Okręgowy wskazał, że istota problemu
sprowadza się do dokonania systemowej wykładni wiążących Polskę przepisów kra-
jowych i wspólnotowych regulujących zasady ochrony roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy, przy uwzględnieniu dorobku orzeczniczego Try-
bunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z zakresu dyrektywy 80/987. Sąd
Okręgowy wskazał, że ustawa ma zastosowanie do oceny roszczeń zgłoszonych
przez powodów, ponieważ sądy polskie jako sądy państwa członkowskiego Wspól-
noty powinny przy stosowaniu przepisów prawa krajowego stosować zasady wy-
kładni w sposób zgodny z zasadami prawa wspólnotowego, wiążącymi w takim ro-
zumieniu, jakie zasadom tym nadaje wykładnia dokonana przez Trybunał Sprawie-
dliwości. Na Polsce, w związku z członkostwem w Unii Europejskiej spoczywa wszak
nie tylko obowiązek stosowania własnego porządku prawnego, ale także praktyki
stosowania prawa do prawa stanowionego przez uprawnione organy Unii. Następnie
Sąd Okręgowy wskazał, że w zakresie stosowania dyrektywy 80/987 zmienionej
przez dyrektywę 2002/74, ogólna zasada równości i niedyskryminacji, w rozumieniu
jakie nadaje jej wspólnotowy porządek prawny, wymaga między innymi aby wszyscy
pracownicy pracodawcy, który został uznany za niewypłacalnego w warunkach o ja-
kich mowa w art. 2 ust. 1 dyrektywy 2002/74 mieli w tym samym kraju wspólnoto-
wym, na podstawie określonego aktu prawa krajowego, takie same gwarancje uzy-
skania zaspokojenia, takich samych roszczeń pracowniczych, niezależnie od faktu w
jakim państwie wykonują prace, również wówczas, gdy z bezpośrednio wiążących
4
wszystkie kraje Wspólnoty aktów prawa wspólnotowego wynika, że określone pra-
wem wspólnotowym stany niewypłacalności powinny być, w sensie prawnym, trakto-
wane w każdym państwie tak samo, bez względu na to, czy ustalenie i stwierdzenie
ich nastąpiło przy zastosowaniu przepisów prawa krajowego i przez organy innego
państwa członkowskiego. Sąd Okręgowy przyjął, że skoro celem dyrektywy 2002/74
było zmniejszenie różnic, które mogą mieć bezpośredni wpływ na funkcjonowanie
wspólnego rynku, nie do zaakceptowania jest pogląd, że art. 3 ust. 1 ustawy może
być bez naruszenia zasad prawa wspólnotowego interpretowany w ten sposób, że
zdefiniowana w nim niewypłacalność pracodawcy nie obejmuje przypadków, gdy z
mocy art. 16 ust. 1 i art. 17 ust. 1 rozporządzenia 1346/00 w innym państwie człon-
kowskim wszczęto postępowanie upadłościowe przez sąd właściwy w rozumieniu art.
3 rozporządzenia. Dlatego jako upadłość ogłoszoną na podstawie polskich przepisów
należy traktować także upadłość ogłoszoną w głównym postępowaniu upadłościo-
wym w innym państwie członkowskim.
Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w całości skargą kasacyjną w
odniesieniu do każdego z powodów, wskazując jako podstawę skargi naruszenie art.
3 ust. 1 ustawy, poprzez przyjęcie, że przepis ten obejmuje sytuacje, w których wy-
mienione w pkt 1-5 tego artykułu postanowienia wyda sąd innego państwa członkow-
skiego, na podstawie innego niż Prawo upadłościowe i naprawcze właściwego prawa
upadłościowego, a tym samym, że postanowienie Sadu Rejonowego - Sądu Upadło-
ściowego w C. z dnia 3 maja 2007 r. wywołuje takie same skutki prawne - z punktu
widzenia ustawy - jak postanowienie o ogłoszeniu upadłości wydane na podstawie
ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw, zaś wyrok Sądu drugiej in-
stancji, mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu.
W niniejszej sprawie sąd niemiecki ogłosił upadłość polskiego przedsiębiorcy
uznając się za właściwy wyłącznie na tej podstawie, że w skład zarządu polskiej
spółki z .o.o. wchodzą te same osoby, co w skład zarządu spółki niemieckiej, będącej
jedynym wspólnikiem polskiej spółki. Dlatego przyjął, że „główny ośrodek podstawo-
wej działalności dłużnika” - czyli polskiej spółki - mieści się w Niemczech, w siedzibie
spółki niemieckiej, będącej jedynym wspólnikiem spółki polskiej (wpis Sądu Rejono-
5
wego w Krakowie do KRS). Zdaniem Sądu Najwyższego w obecnym składzie orze-
czenie to, pomimo tego, że zostało wydane z naruszeniem wykładni pojęcia „główny
ośrodek podstawowej działalności dłużnika” przyjętej w sprawie C-341/04 Eurofood,
podlega uznaniu przez sądy polskie, gdyż w tym samym wyroku ETS przyjął, że
„wszczęcie głównego postępowania upadłościowego przez sąd jednego państwa
członkowskiego powinno zostać uznane przez sądy innych państw członkowskich,
bez możliwości badania przez te sądy oceny właściwości dokonanej przez sąd pań-
stwa wszczęcia postępowania”, zaś jedyną możliwością podważenia takiego orze-
czenia jest zaskarżenie go w trybie przewidzianym przez prawo tego państwa człon-
kowskiego, który wszczął główne postępowanie upadłościowe, ewentualnie odmowa
uznania na podstawie art. 26 rozporządzenia 1346/2000, na podstawie klauzuli po-
rządku publicznego. Sąd Okręgowy trafnie zatem przyjął, że pozwany Fundusz Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych nie może kwestionować skuteczności tego
rozstrzygnięcia w postępowaniu, w którym pracownicy upadłego przedsiębiorcy do-
chodzą od niego świadczeń z ustawy.
Sąd Okręgowy trafnie wskazał, że w ustawie brak przepisu, który wprost od-
nosiłby się do sytuacji jaka występuje w niniejszej sprawie. Przepis art. 3 ust. 1 wiąże
bowiem powstanie niewypłacalności pracodawcy, o którym mowa w art. 2 ust. 1 (a
zatem pracodawcy będącego przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o swobodzie
działalności gospodarczej, jak i przedsiębiorcy zagranicznego, który posiada w Pol-
sce oddział lub przedstawicielstwo) z wydaniem na podstawie przepisów konkretnej
ustawy (Prawa upadłościowego i naprawczego), określonego postanowienia (wymie-
nionego w pkt 1-5). Natomiast art. 6 ust. 1 ustawy stanowi, że niewypłacalność pra-
codawcy w rozumieniu art. 2 ust. 1 zachodzi także wtedy, gdy w przypadku przedsię-
biorcy zagranicznego z państw członkowskich Unii Europejskiej z wyłączeniem Danii
organ sądowy uprawniony do wszczęcia postępowania na podstawie art. 3 ust. 1
rozporządzenia 1346/2000, wyda orzeczenie o wszczęciu postępowania upadłościo-
wego oraz powoła zarządcę. Ustawa przewiduje zatem możliwość powstania niewy-
płacalności pracodawcy będącego przedsiębiorcą zagranicznym wskutek wydania
odpowiedniego postanowienia przez polski sąd upadłościowy, natomiast nie wiąże
powstania stanu niewypłacalności ze wszczęciem postępowania upadłościowego
przez sąd innego państwa członkowskiego wobec polskiego przedsiębiorcy.
Jednakże kwestia podstawy prawnej odpowiedzialności pozwanego za nieza-
spokojone roszczenia pracowników polskiej spółki z ograniczoną odpowiedzialno-
6
ścią, której upadłość ogłosił sąd innego państwa członkowskiego, nie może zostać
rozstrzygnięta tak, jak uczynił to Sąd Okręgowy. Niedopuszczalne jest bowiem wy-
wodzenie takiego obowiązku z bliżej nieokreślonych „ogólnej zasady równości i nie-
dyskryminacji, w rozumieniu jakie nadaje jej wspólnotowy porządek prawny” oraz
„dorobku orzeczniczego Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z zakresu
dyrektywy 80/987”. Nieprawidłowa jest również taka interpretacja art. 3 ust. 1 ustawy,
która prowadziłaby do rekonstrukcji normy obejmującej sytuacje, gdy w innym pań-
stwie członkowskim sąd właściwy w rozumieniu art. 3 rozporządzenia 1346/00
wszczął postępowanie upadłościowe. Prowspólnotowa wykładnia art. 3 ust. 1 ustawy
wymagałaby bowiem przyjęcia, że zwrot „gdy sąd upadłościowy, na podstawie prze-
pisów Prawa upadłościowego i naprawczego, wyda postanowienie o” należy inter-
pretować w ten sposób, że niewypłacalność w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy zacho-
dzi również, gdy sąd upadłościowy na podstawie przepisów rozporządzenia
1346/2000 dokona wpisu o otwarciu postępowania upadłościowego przed sądem
innego państwa członkowskiego, bądź gdy sąd innego państwa członkowskiego
wyda na podstawie prawa krajowego orzeczenie odpowiadające swą treścią jedne-
mu z postanowień wymienionych w art. 3 ust. 1 pkt 1-5 ustawy. Taka wykładnia art. 3
ust. 1 ustawy byłaby zaś wykładnią contra legem w rozumieniu wyroku z dnia 13 li-
stopada 1990 r. w sprawie C-106/89 Marleasing (Rec. 1990, s. I-4135).
Akceptując stanowisko Sądu drugiej instancji o konieczności zapewnienia
ochrony pracownikom niewypłacalnego przedsiębiorcy, w sytuacji gdy formalnie stan
niewypłacalności powstał wskutek wszczęcia głównego postępowania upadłościo-
wego przez sąd innego państwa członkowskiego, uznanego następnie przez polski
sąd upadłościowy na zasadach wynikających z rozporządzenia 1346/2000, należy
stwierdzić, że niewłaściwe byłoby w okolicznościach niniejszej sprawy, odwołanie się
do zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego i pominięcie tej części art. 3 ust. 1
ustawy, która wiąże stan niewypłacalności z wydaniem stosownego postanowienia
wyłącznie na podstawie przepisów „Prawa upadłościowego i naprawczego”.
Wbrew stanowisku Sąd Okręgowego nie można w niniejszej sprawie oprzeć
się bezpośrednio na postanowieniach dyrektywy 2002/74. Upadłości transgranicznej
dotyczy jedynie art. 9, przy czym obejmuje on swym zakresem wyłącznie sytuację
pracodawców prowadzących działalność co najmniej w dwóch państwach członkow-
skich. Ponadto, przepis art. 9 ust. 3 nakłada na państwa członkowskie obowiązek
„podjęcia środków niezbędnych” do zapewnienia, by w przypadku ogłoszenia upa-
7
dłości tego rodzaju podmiotów „decyzje podejmowane w zakresie postępowania
upadłościowego [...] były brane pod uwagę przy stwierdzaniu niewypłacalności w ro-
zumieniu niniejszej dyrektywy”. Jak wskazano powyżej, z obowiązku tego polski
ustawodawca wywiązał się jedynie częściowo, uznając za niewypłacalnego przed-
siębiorcę zagranicznego wobec którego sąd innego państwa członkowskiego
wszczął postępowanie upadłościowe. Stosownie zaś do art. 3 ust. 1 rozporządzenia
1346/2000 jurysdykcji krajowej dla wszczęcia postępowania decyduje „główny ośro-
dek podstawowej działalności dłużnika”. Wynikające ze zdanie drugiego tego prze-
pisu domniemanie, że ośrodek ten ma miejsce w państwie siedziby statutowej dłuż-
nika, a zatem w stanie faktycznym niniejszej sprawy na terytorium Rzeczpospolitej,
może zostać obalone. Jak wskazano powyżej, w niniejszej sprawie domniemanie to
zostało obalone w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w C. Tym samym sąd ten
wszczął postępowanie upadłościowe wobec przedsiębiorcy, którego „główny ośrodek
podstawowej działalności” znajdował się w innym państwie członkowskim, niż pań-
stwo siedziby. Ponieważ ustawa nie przewiduje takiej sytuacji, zdaniem Sądu Naj-
wyższego przepis art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy jest niezgodny z art. 9 dyrektywy 2002/74
w zakresie w jakim uznaje, że stan niewypłacalności w przypadku wszczęcia postę-
powania upadłościowego przez sąd innego państwa członkowskiego właściwy w ro-
zumieniu art. 3 ust. 1 rozporządzenia 1346/2000 może powstać wyłącznie w odnie-
sieniu do „przedsiębiorcy zagranicznego z państw członkowskich Unii Europejskiej, z
wyłączeniem Danii” i w tym zakresie nie może znaleźć zastosowania w okoliczno-
ściach faktycznych niniejszej sprawy. Skutkiem stwierdzonej powyżej niezgodności
art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z art. 9 dyrektywy 2002/74, przepis ten należy odczytać w
ten sposób, że niewypłacalność pracodawcy, o którym mowa w art. 2 ust. 1, zacho-
dzi również, gdy organ sądowy lub każdy inny właściwy organ państwa członkow-
skiego Unii Europejskiej, uprawniony do wszczęcia postępowania upadłościowego
wyda, zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia 1346/2000 orzeczenie o wszczęciu wo-
bec przedsiębiorcy, o którym mowa w art. 2 ust. 1, postępowania upadłościowego, o
którym mowa w art. 2 lit. a lub lit. c tego rozporządzanie, oraz powoła zarządcę.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================