Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 sierpnia 2009 r.
II PK 31/09
Zgłoszenie gotowości do podjęcia pracy nie jest tożsame z jej podjęciem
w rozumieniu art. 120 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obo-
wiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 241,
poz. 2416 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski
(sprawozdawca), Katarzyna Gonera.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 sierpnia
2009 r. sprawy z powództwa Stanisława W. przeciwko T.W. Sp. z o.o. Zakładowi Na-
prawy T. w W. o nagrodę jubileuszową, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wy-
roku Sądu Okręgowego Warszawa - Praga VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Warszawie z dnia 27 sierpnia 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Powód Stanisław W. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od T.W. Sp. z o.o. -
Zakładu Naprawy T. w W. kwoty 12.510,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia
1 lipca 2003 r. do dnia zapłaty tytułem nagrody jubileuszowej za 40 lat pracy, której nie
wypłacono mu w chwili rozwiązania stosunku pracy w dniu 30 czerwca 2003 r., w
związku z przejściem na emeryturę. Powód wskazał, iż pozwany zakład pracy decyzję
swoją motywował tym, iż pracownik po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej nie
podjął pracy w terminie 30 dni, co oznaczało brak możliwości okresu tej służby do
stażu pracy warunkującego przyznanie nagrody jubileuszowej. Jednocześnie pra-
cownik podniósł, iż nie ze swojej winy pracę podjął jedynie 9 dni po upływie 30-dnio-
wego terminu, a wiązało się to z likwidacją zakładu pracy, w którym był zatrudniony
przed odbyciem służby wojskowej.
2
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości podkreślając, że poza oko-
licznością niezachowania przez powoda 30-dniowego terminu do podjęcia pracy po
zakończeniu służby wojskowej, na przeszkodzie wypłacie nagrody jubileuszowej
zgodnie z jego żądaniem stoi fakt, iż powód nabył do niej prawo dopiero po dniu 19
lutego 1997 r., co rozstrzyga o niemożności zaliczenia okresów przewidzianych w
zarządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie
ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej
oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358 ze. zm.).
Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych wyrokiem z dnia 1 grudnia 2006 r. oddalił powództwo. Sąd ustalił, że Stanisław
W. zatrudniony był T.W. Sp. z o.o. - Zakład Naprawy T. w W. od dnia 2 stycznia 1990
r. do dnia 30 czerwca 2006 r. W okresie od dnia 22 października 1963 r. do dnia 16
października 1965 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową, po czym w dniu 25 listo-
pada 1965 r. podjął pracę w Miejskim Przedsiębiorstwie Produkcji Pomocniczej. Pracy
w zakładzie, w którym był zatrudniony przed powołaniem do wojska nie podjął, albo-
wiem zakład ten został zlikwidowany. Stanisław W. zgłosił się tam około 2 tygodni po
zakończeniu służby wojskowej, lecz na miejscu nikogo nie zastał. Gdy przyszedł po
raz kolejny sekretarka poinformowała go o likwidacji zakładu, następnie zaś likwidator
wydał mu pismo datowane na dzień 19 listopada 1965 r. w przedmiocie okresu zatrud-
nienia pracownika w likwidowanym podmiocie.
W ocenie Sądu do sytuacji powoda zastosowanie znajdował ogólny przepis
stanowiący podstawę wypłat nagród jubileuszowych w przekształconym MZK, czyli
pozwanej Spółce, a więc art. 33 ust. 2 Ponadzakładowego układu zbiorowego pracy
[...] Zakładów Budżetowych w W. oraz przepisy szczególne, do których art. 33 ust. 2
odsyła, takie jak przepisy art. 120 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Do powoda będzie się przy tym odnosił
przepis art. 120 ust. 3 tej ustawy, zgodnie z którym pracownikowi, który podjął pracę
po upływie 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej, czas odbywania tej
służby wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia w zakresie
wymiaru urlopu wypoczynkowego i wysokości odprawy pośmiertnej, a także upraw-
nienia emerytalno-rentowe.
Sąd odniósł się także do kwestii zawinienia powoda przy przekroczeniu 30-
dniowego terminu na podjęcie pracy po zakończeniu służby wojskowej (art. 120 ust.
4 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospo-
3
litej Polskiej). Sąd wskazał, iż nie sposób uznać, że powód nie mógł podjąć pracy z
przyczyn usprawiedliwiających nieobecność pracownika w pracy, albowiem likwidacja
jego poprzedniego zakładu pracy takiej przyczyny nie stanowi, na co wskazuje samo
brzmienie art. 120 ust. 3 powyższej ustawy. Nie ma znaczenia również fakt, iż powód
czekał przez pewien czas na zaświadczenie od likwidatora, skoro o likwidacji dowie-
dział się dopiero po 2 tygodniach od zakończenia służby wojskowej.
Wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2008 r. Sąd Okręgowy, Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie oddalił apelację wniesioną przez powoda. W ocenie Sądu
Okręgowego należało w pełni podzielić zapatrywania Sądu pierwszej instancji, który
prawidłowo ustalił stan faktyczny i dokonał właściwej jego subsumcji. W pierwszej
kolejności Sąd wskazał, iż faktu zgłoszenia się do pracy nie można w żaden sposób
utożsamiać z podjęciem pracy, o którym mowa w przepisie art. 120 ustawy z dnia 21
listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej.
„Podjęcie pracy" powinno być, zdaniem Sądu, rozumiane jako rozpoczęcie świadcze-
nia pracy przez pracownika. Sąd zauważył, że termin ten pojawia się w wielu innych
aktach prawnych, między innymi w art. 80 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji
(jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 ze zm.), czy art. 70 ustawy z dnia 24
sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 96,
poz. 667 ze zm.). Sformułowania tego używa ustawodawca także w przepisach Ko-
deksu pracy (art. 47, 51 § 1, 57 § 1, 153). Sąd podkreślił, że we wszystkich powyż-
szych przypadkach podjęcie pracy (zwykle w odpowiednim terminie) wiąże się z
pewnymi gratyfikacjami dla pracownika (możliwość wliczania poprzednich okresów
świadczenia pracy bądź służby przy ustalaniu uprawnień pracowniczych) i nie spo-
sób uznać, iż wystarczające do tego byłoby samo zgłoszenie się do pracodawcy, czy
nawet wyrażenie gotowości do podjęcia pracy. W świetle powyższego nie można
więc stawiać znaku równości pomiędzy zgłoszeniem się do pracodawcy, a podjęciem
pracy.
Zdaniem Sądu drugiej instancji prawidłowo Sąd Rejonowy ocenił, iż do sytu-
acji, w jakiej znalazł się powód, nie można stosować przepisu art. 120 ust. 4 ustawy z
dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Pol-
skiej, albowiem likwidacja zakładu pracy nie wchodzi w zakres przyczyn usprawiedli-
wiających nieobecność w pracy. Do przyczyn takich - należą między innymi - nie-
zdolność do pracy, inwalidztwo wskutek choroby, czy też powołanie na ćwiczenia lub
przeszkolenie wojskowe. W przypadku likwidacji zakładu pracy znajdzie zaś zasto-
4
sowanie art. 120 ust. 3 wyżej wymienionej ustawy. Słuszność twierdzeń Sądu pierw-
szej instancji potwierdza przede wszystkim treść art. 121 ust. 1 wyżej wymienionej
ustawy, zgodnie z którym żołnierze rezerwy, którzy w ciągu trzydziestu dni od dnia
zwolnienia z czynnej służby wojskowej, z zastrzeżeniem art. 120 ust. 4, nie mogą
podjąć pracy wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, u którego byli
zatrudnieni w dniu powołania do tej służby albo rozwiązania z nimi stosunku pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników, a także którzy z innych przyczyn poszukują
pracy - korzystają z pierwszeństwa w zakresie pośrednictwa pracy. W tym samym
akcie prawnym ustawodawca wskazuje więc, iż przyczyny usprawiedliwiające nie-
obecność w pracy, o których mowa w art. 120 ust. 4 ustawy, a ogłoszenie upadłości
lub likwidacji pracodawcy, to dwie zupełnie różne okoliczności.
Biorąc powyższe pod uwagę Sąd zgodził się w pełni ze stwierdzeniem Sądu
pierwszej instancji, że skoro powód zakończył służbę wojskową w dniu 16 paździer-
nika 1965 r., a dopiero w dniu 25 listopada 1965 r. zatrudnił się w Miejskim Przedsię-
biorstwie Produkcji Pomocniczej (tj. u kolejnego pracodawcy), to wskazany w art. 120
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospo-
litej Polskiej termin 30 dni dla podjęcia pracy po zakończeniu służby nie został do-
chowany.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł powód, zaskarżając go w
całości oraz wnosząc o jego uchylenie w całości i orzeczenie co do istoty sprawy po-
przez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 12.510,28 zł wraz ustawo-
wymi odsetkami od dnia 1 lipca 2003 r. do dnia zapłaty, ewentualnie o uchylenie za-
skarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Skarga kasacyjna została oparta na zarzucie naruszenia przepisów prawa ma-
terialnego - art. 33 ust. 1, 2, 3, 7, 8 Ponadzakładowego układu zbiorowego pracy dla
pracowników Miejskich Zakładów [...] - Komunalnych Zakładów Budżetowych w W. w
związku z art. 120 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obo-
wiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz.
2416 ze zm.) w związku z art. 8 k.p.
W ocenie skarżącego naruszenie powyższe polega na tym, że Sąd Okręgowy
uznał, iż wskazane przepisy wymagają, aby uprawniona osoba podjęła, po zakoń-
czeniu służby wojskowej faktycznie pracę u byłego pracodawcy w terminie 30 dni
podczas, gdy przepis art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszech-
nym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie w jakim zawiera okre-
5
ślenie „podjął pracę u pracodawcy”, obejmuje nie tylko obowiązek faktycznego podję-
cia pracy, ale również zachowanie polegające na „zgłoszeniu się do pracodawcy w
celu podjęcia pracy" w sytuacji braku obiektywnej możliwości jej podjęcia. Drugie na-
ruszenie polega natomiast na tym, że Sąd Okręgowy uznał, że przepis art. 120 ust. 4
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospo-
litej Polskiej, w zakresie w jakim posługuje się pojęciem „przyczyny usprawiedliwia-
jące nieobecność w pracy” należy rozumieć w sposób zawężający, ograniczony jedy-
nie do przyczyn o charakterze typowych zdarzeń losowych, podczas gdy przepis ten
obejmuje wszelkie obiektywne i niezależne okoliczności usprawiedliwiające niemoż-
ność podjęcia pracy przez osobę uprawnioną, w tym również likwidację zakładu
pracy.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania został uzasadniony fak-
tem, iż skarga jest oczywiście uzasadniona. Ponadto, zdaniem skarżącego, w spra-
wie istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości,
a mianowicie art. 120 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 8 k.p., poprzez wyjaśnienie: 1)
czy przepis art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obo-
wiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie w jakim zawiera określenie
„podjął pracę u pracodawcy" obejmuje tylko faktyczne podjęcie pracy, czy też również
„zgłoszenie się do pracodawcy (likwidatora) w celu podjęcia pracy" w sytuacji braku
obiektywnej możliwości jej podjęcia?; 2) czy przepis art. 120 ust. 4 ustawy z dnia 21
listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, w
zakresie w jakim posługuje się pojęciem „przyczyny usprawiedliwiające nieobecność
w pracy" należy rozumieć w sposób zawężający, ograniczony jedynie do przyczyn o
charakterze typowych zdarzeń losowych (np. choroba, inwalidztwo, ćwiczenia woj-
skowe) czy też w sposób rozszerzający, obejmujący wszelkie obiektywne i nieza-
leżne okoliczności usprawiedliwiające tę nieobecność, w tym również likwidację za-
kładu pracy?; 3) czy przy dokonywaniu wykładni przepisów art. 120 ust. 1 i 4 ustawy
z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Pol-
skiej należy stosować art. 8 k.p. i wynikające z tego przepisu zasady współżycia
społecznego, czy też brak jest podstaw do jego zastosowania?
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący wskazał, że Sąd Okręgowy powi-
nien przyjąć, że 30-dniowy termin został zachowany, gdyż przed jego upływem powód
zgłosił się do likwidatora zakładu, a nawet gdyby przyjąć, że został on przekroczony,
6
to nie było to spowodowane zaniedbaniami ze strony powoda, lecz usprawiedliwio-
nymi okolicznościami leżącymi po stronie zakładu, co przy uwzględnieniu zasad
współżycia społecznego wskazanych przez powoda powinno prowadzić do zasądze-
nia roszczenia.
W ocenie skarżącego zgłoszenie się przez powoda przed bramy zakładu i do
likwidatora przed upływem 30 dni od dnia zakończenia służby wojskowej powinno
być traktowane jako zgłoszenie się do byłego pracodawcy. Skarżący podkreślił także,
że dopiero po otrzymaniu pisma likwidatora z dnia 19 listopada 1965 r. powód osta-
tecznie zorientował się, że nie zostanie zatrudniony u byłego pracodawcy. Nie-
zwłocznie, bo już od dnia 25 listopada 1965 r. powód podjął pracę w Miejskim Przed-
siębiorstwie Produkcji Pomocniczej w W. Przed podjęciem pracy zobowiązany został
do wykonania obowiązkowych badań lekarskich i z uwagi na podane wcześniej
wszystkie okoliczności termin przyjęcia do pracy przesunął się o kilka dni. Opóźnie-
nie kilkudniowe, nawet jeśli miało miejsce, wynikło z braku należytej informacji i nie
może obciążać powoda, nie powstało bowiem z jego winy. Przeciwne rozumowanie
należy, zdaniem skarżącego, uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecz-
nego. Zgodnie z treścią art. 120 ust. 4 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o po-
wszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej „terminy przewidziane w ust.
1 i 2 uważa się za zachowane, jeżeli pracownik nie mógł podjąć pracy z przyczyn
usprawiedliwiających nieobecność w pracy". Taką przyczyną jest w ocenie skarżą-
cego likwidacja zakładu pracy.
Zdaniem skarżącego Sąd orzekający powinien uwzględnić roszczenie i podnie-
sioną argumentację na korzyść powoda choćby z uwagi na zasady współżycia spo-
łecznego, społeczno-gospodarcze przeznaczenie i cel wskazanych przepisów (art. 8
k.p.). Celem art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obo-
wiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, było bowiem swoiste „wynagrodzenie"
osób, które po powrocie z wojska wyraziły gotowość dalszego zatrudnienia u byłego
pracodawcy, poprzez przyznanie im szczególnych uprawnień. Skarżący podkreślił, że
powód podjął wszelkie możliwe próby powrotu do poprzedniego pracodawcy, w tej
sytuacji odmowa uwzględnienia jego stażu w wojsku jako uprawniającego do nagrody
jubileuszowej, powinna być oceniona przez Sąd jako naruszająca zasady współżycia
społecznego i społeczno-gospodarczego przeznaczenie tego prawa.
Skarżący wskazał wreszcie na koniec, że w wyroku z dnia 6 listopada 2001 r.,
I PKN 676/00 (OSNP 2003 nr 19, poz. 462), Sąd Najwyższy uznał, że wykonywanie
7
prawa w stosunkach pracy podlega ocenie sądu pracy w aspekcie zasad współżycia
społecznego, a w wyroku z dnia 10 maja 1977 r., I PRN 64/77 (LEX nr 14381), Sąd
Najwyższy przyjął, że ocena wszelkich uprawnień pracownika nie może pomijać za-
sad współżycia społecznego zawartych w art. 8 k.p.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 120 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obo-
wiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej czas odbywania służby wojskowej wlicza
się do okresu zatrudnienia u pracodawcy, u którego pracownik był zatrudniony lub u
innego pracodawcy, pod warunkiem podjęcia pracy w ciągu trzydziestu dni od zwol-
nienia z czynnej służby wojskowej. Nie było sporne, że skarżący nie podjął pracy w
terminie trzydziestu dnia od zwolnienia ze służby. Nie budzi też wątpliwości, że po-
wód nie podjął pracy ze względu na szczególne okoliczności. Jego zakład pracy
został bowiem zlikwidowany. Nie było również kwestionowane, iż powód podejmował
próby podjęcia pracy, które zakończyły się niepowodzeniem nie z jego winy. Należy
zgodzić się jednak z tym, że zgłoszenie gotowości do podjęcia pracy nie jest toż-
same z jej podjęciem w rozumieniu przepisów powołanej wyżej ustawy. Sądy obu
instancji trafnie przyjęły, że do przedmiotowego przypadku nie znajduje zastosowa-
nia przepis art. 120 ust. 4 ustawy o powszechnym obowiązku obrony. Przepis ten
stanowi bowiem o niemożności podjęcia pracy z przyczyn usprawiedliwiających nie-
obecność w pracy. Likwidacja zakładu pracy nie może być więc utożsamiana z
usprawiedliwioną przyczyną nieobecności w pracy, jaką jest np. choroba.
Powód został zwolniony ze służby w dniu 16 października 1965 r., a zatrudnie-
nie podjął w dniu 25 listopada 1965 r. Tym samym nie został zachowany trzydziesto-
dniowy termin na podjęcie pracy, o którym stanowi art. 120 cytowanej ustawy.
W związku z powyższym należało uznać, że nie zostały naruszone wskazane
w skardze kasacyjnej przepisy prawa materialnego, w tym układu zbiorowego pracy
pozwanego. Skarga kasacyjna nie była więc oczywiście uzasadniona. Przepisy art.
120 ustawy są sformułowane w sposób niewymagający wykładni. Nie jest bowiem
wątpliwe, że przewidują one warunek podjęcia pracy w terminie 30 dni od zakończe-
nia służby wojskowej. Nie jest więc zasadne twierdzenie skarżącego, że zgłoszenie
się do pracodawcy (lub likwidatora) w celu podjęcia pracy jest równoznaczne z jej
podjęciem.
8
Skarżący podnosi ponadto, że jego roszczenie powinno być uwzględnione z
uwagi na konieczność uwzględnienia zasad współżycia społecznego oraz społeczno
- gospodarcze przeznaczenie i cel przepisów ustawy. Po pierwsze, należy stwierdzić,
że art. 8 k.p. nie może stanowić samodzielnej podstawy dochodzonych roszczeń
pracowniczych. Po drugie zaś, nie można uznać w tym przypadku, by pozwany pra-
codawca naruszył zasady uczciwego działania, dobre obyczaje, czy zachował się
nieuczciwie lub nielojalnie wobec pracownika. Zdaniem Sądu Najwyższego nie do-
szło bowiem do naruszenia zasad współżycia społecznego. Pracodawca zastosował
jedynie obowiązujące przepisy, odnoszące się do zasad zaliczania okresu służby
wojskowej. W żadnym razie nie można więc stwierdzić, że zachowanie pracodawcy
stanowiło czyn niedozwolony. Oczywiste jest, że rozstrzygnięcie w sprawie upraw-
nień pracowniczych nie może pomijać zasad współżycia społecznego. Jednak
uwzględnienie roszczenia pracowniczego uzależnione jest od stwierdzenia ich naru-
szenia.
Wynika z powyższego, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego odpowiada
prawu, a zarzuty skargi kasacyjnej okazały się nieuzasadnione. W obowiązującym
stanie prawnym uwzględnienie roszczenia powoda okazało się niemożliwe, pomimo
iż do niezachowania przewidzianego terminu nie doszło z jego winy.
Z powyższych względów, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sen-
tencji wyroku.
========================================