Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 sierpnia 2009 r.
II PK 43/09
Rozwiązanie stosunku pracy z powołania w drodze wypowiedzenia zmie-
niającego jest niedopuszczalne.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący), Sędziowie SN:
Bogusław Cudowski, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 sierpnia
2009 r. sprawy z powództwa Lecha B. przeciwko Generalnej Dyrekcji Dróg Krajo-
wych i Autostrad w W. o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawa-
nia bez pracy, ewentualnie odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej strony po-
zwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Szczecinie z dnia 19 września 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 19 września 2008 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Szczecinie
oddalił apelację pozwanej Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w W. (pkt
I) od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczeci-
nie z dnia 16 kwietnia 2008 r., przywracającego powoda Lecha B. do pracy na wa-
runkach sprzed wypowiedzenia zmieniającego z dnia 21 grudnia 2007 r., a także za-
sądzającego od pozwanej na rzecz powoda kwotę 18.480 zł tytułem wynagrodzenia
za czas pozostawania bez pracy, pod warunkiem podjęcia przez powoda pracy w
wyniku przywrócenia do pracy oraz nakazującego pobrać od pozwanej na rzecz
Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Szczecinie) kwotę 6.468 zł tytułem nieuisz-
czonych kosztów sądowych, a także (pkt II) uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji w
punkcie dotyczącym niezasadnego obciążenia „pozwanej - Skarbu Państwa” kosz-
tami sądowymi.
2
W sprawie tej ustalono, że powód jest radnym sejmiku województwa z., peł-
niącym funkcję wiceprzewodniczącego tego sejmiku. W dniu 1 lipca 2007 r. został
powołany przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. - Zbignie-
wa K. na stanowisko dyrektora Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Od-
działu w S., z wynagrodzeniem zasadniczym 4.040 zł, dodatkiem funkcyjnym 1.620
zł oraz dodatkiem specjalnym 2.547 zł miesięcznie. Począwszy od dnia 1 październi-
ka 2007 r. wynagrodzenie zasadnicze powoda wzrosło do 6.700 zł, zaś dodatek
funkcyjny wynosił 1000 zł. Wraz z powołaniem, powód otrzymał stosowne pełnomoc-
nictwa od Generalnego Dyrektora GDDKiA do podejmowania działań związanych z
piastowaniem powierzonego mu stanowiska. Pismem z dnia 20 listopada 2007 r.
przyznano powodowi nagrodę za drugie półrocze 2007 r. w wysokości 6.000 zł.
Następnie 22 listopada 2007 r. przewodniczący sejmiku województwa z.
otrzymał pismo Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, Zbigniewa K. z
prośbą o wyrażenie przez sejmik województwa zgody na rozwiązanie stosunku pracy
z powodem. W piśmie tym wskazano, że realizacja zadań planowanych przez [..] od-
dział GDDKiA na lata 2008-2012 wymaga kompetentnego kierownictwa i dyrektor
oddziału powinien posiadać wykształcenie zgodne z pełnioną funkcją oraz wieloletnie
doświadczenie, których powód nie posiada. Wobec tego konieczne jest zatrudnienie
na stanowisku dyrektora oddziału w S. osoby spełniającej te warunki. W odpowiedzi
przewodniczący sejmiku w piśmie z dnia 10 grudnia 2007 r. poinformował, że wska-
zane przyczyny mające uzasadniać rozwiązanie stosunku pracy z Lechem B. są
mało przekonywujące, biorąc pod uwagę to, że został on zatrudniony w dniu 1 lipca
2007 r. i wtedy brak odpowiedniego wykształcenia lub wieloletniego doświadczenia
nie stanowiły przeszkód w powołaniu go na stanowisko dyrektora oddziału GDDKiA.
Jednocześnie przewodniczący sejmiku zwrócił się z prośbą o podanie merytorycz-
nych przyczyn uzasadniających stanowisko Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i
Autostrad w tej sprawie oraz wskazanie, czy mają one związek z wykonywaniem
mandatu radnego przez powoda.
Pismem z dnia 20 grudnia 2007 r. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Auto-
strad ponownie zwrócił się z prośbą do przewodniczącego sejmiku województwa o
wyrażenie zgody na rozwiązanie stosunku pracy z powodem, argumentując, że nie
wykonuje on w sposób rzetelny powierzonych zadań, jest nieosiągalny dla General-
nego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad oraz nie daje żadnej gwarancji termino-
wej realizacji inwestycji i całego programu budowy dróg na terenie województwa z..
3
W dniu 21 grudnia 2007 r. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad odwołał
wszystkie udzielone powodowi pełnomocnictwa i wypowiedział mu warunki płacy z
zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę wypowie-
dzenia zmieniającego wskazano niewykonywanie przez powoda w sposób rzetelny
powierzonych zadań, co doprowadziło do cofnięcia mu udzielnych pełnomocnictw
przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, które zostały poważne
uszczuplone. Po upływie okresu wypowiedzenia zmieniającego powodowi zapropo-
nowano wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 5.500 zł oraz dodatek za wysługę
lat według zasad obowiązujących pracowników urzędów państwowych. Tego same-
go dnia Dyrektor Generalny GDDKiA - Tomasz K. cofnął udzielone wcześniej powo-
dowi pełnomocnictwo i udzielił mu nowego, ograniczonego wyłącznie do gospodaro-
wania mieniem oddziału i zapewniania przestrzegania przepisów tajemnicy ustawo-
wo chronionej. Pismem z dnia 10 stycznia 2008 r. powód nie wyraził zgody na przy-
jęcie zaproponowanych mu warunków, dlatego umowa o pracę uległa rozwiązaniu z
dniem 31 stycznia 2008 r. Praca w Oddziale GDDKiA w S. stanowiła dla powoda je-
dyne źródło utrzymania. Aktualnie pozostaje on bez pracy.
Początkowo powód domagał się uznania wypowiedzenia zmieniającego za
bezskuteczne, a ostatecznie - po rozwiązaniu umowy o pracę na skutek odmowy
przyjęcia zaproponowanych warunków - żądał przywrócenia do pracy na dotychczas
zajmowanym stanowisku oraz zasądzenia kwoty 18.480 zł tytułem wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy. Jako alternatywne (ewentualne) roszczenie powód
zgłosił żądanie zasądzenia odszkodowania w kwocie 110.880 zł (równowartości jego
rocznego wynagrodzenia). W uzasadnieniu odwołania powód zarzucił, że wypowie-
dzenia dokonano z naruszeniem przepisów, tj. bez zgody sejmiku województwa, któ-
rego jest radnym, a ponadto przyczyna wypowiedzenia zmieniającego jest niepraw-
dziwa.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powód z tytułu
sprawowania mandat radnego był pracownikiem szczególnie chronionym. Powołując
się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1992 r. I PZP 55/92 (OSNCP
1993 nr 7-8, poz. 116), Sąd pierwszej instancji przyjął, iż ochrona trwałości stosunku
pracy radnego wynikająca z art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samo-
rządzie województwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.) roz-
ciąga się także na stosunki pracy nawiązane na podstawie powołania. W przeciwnym
wypadku ochrona funkcji radnego stałaby się iluzoryczna. W świetle powołanej
4
uchwały, ogólna klauzula o wyłączeniu trybu postępowania przy rozwiązywaniu
umów o pracę z pracownikami powołanymi zawarta w art. 69 pkt 1 k.p. nie ma zasto-
sowania do pracowników zatrudnionych na podstawie powołania, będących równo-
cześnie radnymi. Sąd Rejonowy odwołał się także do wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 2 września 2003 r., I PK 338/02 (OSNP 2004 nr 17, poz. 301), zgodnie z którym
- ochrona wynikająca z art. 27 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa nie ograni-
cza się tylko do zakazu rozwiązania (w drodze wypowiedzenia lub w trybie natych-
miastowym) stosunku pracy z radnym bez zgody sejmiku, ale zakaz ten obejmuje też
wypowiedzenie warunków pracy i płacy.
Ponadto, zgodnie z art. 42 § 1 i 2 k.p. w związku z art. 30 § 4 k.p., wypowie-
dzenie zmieniające musi mieć konkretne i prawdziwe przyczyny, których zabrakło w
dokonanym wypowiedzeniu. W ocenie Sądu Rejonowego, pracodawca nie dochował
także wymaganego prawidłowego trybu rozwiązania z powodem stosunku pracy,
skoro w ogóle nie podjął nawet próby uzyskania zgody sejmiku województwa na do-
konanie wypowiedzenia zmieniającego, a pierwsze z pism do przewodniczącego
sejmiku było tak lakoniczne, że nie pozwalało na ocenę, czy stawiane powodowi za-
rzuty miały związek z wykonywaniem przez niego mandatu radnego. W konsekwencji
Sąd ten uznał, że odwołanie ze stanowiska pracownika powołanego (będącego jed-
nocześnie radnym) bez uprzedniej zgody właściwego organu, prowadzące do roz-
wiązania stosunku pracy, stanowiło naruszenie art. 27 ust. 2 ustawy o samorządzie
województwa, co jako niezgodne z prawem daje pracownikowi odwołanemu prawo
dochodzenia odpowiednio roszczeń określonych w art. 45 k.p. W takim przypadku
podstawowym roszczeniem przysługującym pracownikowi powołanemu-radnemu
powinno być odszkodowanie. Jednak zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego,
nie można odrzucić dochodzenia przez takiego pracownika również przywrócenia do
pracy, zwłaszcza gdy podstawą odwołania prowadzącą do rozwiązania stosunku
pracy były zdarzenia związane z wykonywaniem mandatu radnego. Sąd Rejonowy
uznał przy tym, że wskazana w wypowiedzeniu zmieniającym przyczyna nie jest
konkretna (określono ją bowiem w sposób bardzo ogólny), niemożliwe było więc
zbadanie jej prawdziwości, co ma znaczenie o tyle, że Sąd Rejonowy mógłby nie
uwzględnić żądania przywrócenia powoda do pracy, gdyby uznał, że było to niemoż-
liwe lub niecelowe, albo że przyczyna wypowiedzenia powodowi warunków umowy o
pracę nie miała związku z wykonywaniem przez niego mandatu radnego. Ostatecz-
nie Sąd Rejonowy uznał, że powód będąc pracownikiem zatrudnionym na podstawie
5
powołania - którego stosunek pracy jako radnego podlegał wzmożonej ochronie -
mógł skutecznie domagać się restytucji jego praw przez przywrócenie do pracy, a
roszczenie to podlegało ocenie wedle zasad współżycia społecznego i jego społecz-
no-gospodarczego przeznaczenia. Oceniając zasadność roszczenia o przywrócenie
do pracy ze względu na wskazane przyczyny wypowiedzenia zmieniającego, dotych-
czasową pracę i postawę pracownika, jak również społeczno-ekonomiczny wymiar
powrotu pracownika do pracy, Sąd ten przyjął, iż przywrócenie powoda do pracy nie
stanowiło nadużycia tego prawa podmiotowego. W szczególności brak było jakich-
kolwiek dowodów na to, aby powód źle wykonywał swoją pracę lub był niewystar-
czająco zaangażowany w wykonywanie swoich obowiązków. Praca u pozwanej sta-
nowiła jego jedyne źródło utrzymania, zaś pracodawcę obciąża ryzyko zatrudnienia
pracownika na stanowisku pracy, do którego nie miał on wymaganych kwalifikacji
zawodowych, czego pozwany pracodawca miał świadomość już przy powoływaniu
powoda na powierzone mu stanowisko pracy.
Rozpoznając apelację pozwanej Sąd Okręgowy uznał i przyjął za własne
ustalenia Sądu pierwszej instancji, a także podzielił ocenę materiału dowodowego
dokonaną przez ten Sąd, korygując zaskarżony wyrok jedynie w zakresie bezpod-
stawnego obciążenia pozwanej kosztami procesu. Sąd Okręgowy wskazał, że
ochrona trwałości stosunku pracy radnego, wynikająca z art. 27 ust. 2 ustawy o sa-
morządzie województwa, dotyczy wszystkich radnych będących pracownikami, bez
względu na formę nawiązania stosunku pracy, a więc także pracowników zatrudnio-
nych na podstawie powołania. W przepisie tym mowa jest o rozwiązaniu „stosunku
pracy", nie zaś o rozwiązaniu umowy o pracę. Ponadto wynika z niego obowiązek
zwrócenia się przez pracodawcę do sejmiku województwa o wyrażenie zgody na
rozwiązanie stosunku pracy z radnym, co nie ogranicza się jedynie do przypadków,
gdy podstawą rozwiązania stosunku pracy są zdarzenia związane z wykonywaniem
mandatu przez radnego, ale odnosi się również do wszelkich innych sytuacji, kiedy
pracodawca planuje rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem będącym jednocze-
śnie radnym. Naruszenie tego obowiązku przez rozwiązanie stosunku pracy bez
zgody sejmiku województwa, jako niezgodne z prawem, stanowi podstawę do sko-
rzystania przez pracownika z możliwości przewidzianych w art. 45 k.p.
Sąd Okręgowy wskazał, że wbrew twierdzeniom apelacji, ogólna klauzula za-
warta w art. 69 pkt 1 k.p. nie powoduje wyłączenia trybu postępowania przy rozwią-
zywaniu umów o pracę z pracownikami powołanymi, jeżeli są oni jednocześnie rad-
6
nymi. W takiej sytuacji szczególną ochronę przed rozwiązaniem stosunku pracy
wprowadzają bowiem przepisy ustawy o samorządzie województwa. W tej materii
aktualne pozostają orzeczenia Sądu Najwyższego wydane jeszcze przed zmianą art.
69 k.p. w 2004 r., albowiem pkt 1 tego przepisu nie został przez ustawodawcę zmo-
dyfikowany. Zgodnie z powołaną przez Sąd pierwszej instancji uchwałą Sądu Naj-
wyższego z dnia 24 listopada 1992 r., I PZP 55/92, w przypadku naruszenia przez
pracodawcę przepisów nakładających obowiązek wystąpienia do właściwego organu
o wyrażenie zgody na rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem, również zatrud-
nionym na podstawie powołania, pracownik będzie uprawniony do skorzystania z
uprawnień przewidzianych w Kodeksie pracy na wypadek niezgodnego z prawem
rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę, a więc zarówno do żądania odszko-
dowania na zasadach określonych w art. 471
k.p., jak i przywrócenia do pracy. Cel i
znaczenie wzmożonej ochrony stosunku pracy radnego ochrony stałyby się iluzo-
ryczne i abstrakcyjne, gdyby przyjąć wyłączenie spod tej ochrony radnych, których
stosunek pracy powstał na podstawie powołania. W ocenie Sądu Okręgowego sama
tylko możliwość zasądzenia pracownikowi odszkodowania z tytułu niezgodnego z
prawem rozwiązania stosunku pracy stanowiłaby niewystarczającą ochronę stosunku
pracy osoby pełniącej funkcję radnego. Tym samym z uwagi na szczególny charakter
funkcji radnego oraz ochronę przed niezgodnym z prawem rozwiązaniem z nim sto-
sunku pracy przewidzianą w art. 27 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa nie
znajdzie w przedmiotowej sprawie zastosowania wyłączenie przewidziane w art. 69
pkt 2 lit. c k.p., zgodnie z którym do stosunku pracy na podstawie powołania nie sto-
suje się przepisów Kodeksu pracy dotyczących przywrócenia do pracy. Wprawdzie
celem takiej regulacji była konieczność zapewnienia pracodawcy stosunkowo nie-
ograniczonej możliwości rozwiązywania stosunków pracy z pracownikami zatrudnio-
nymi na podstawie powołania, ale nie chodziło tu o przypadki podlegające wzmożo-
nej ochronie na podstawie przepisów odrębnych ustaw. W ocenie Sądu Okręgowe-
go, aktualność zachowało orzecznictwo Sądu Najwyższego wydane w tej materii
jeszcze przed zmianą art. 69 k.p. w 2004 r., albowiem pkt 1 tego przepisu nie został
przez ustawodawcę zmodyfikowany. Oznacza to, że „pracownik umocowany jest w
takich sytuacjach do żądania przyznania mu stosownego odszkodowania na zasa-
dach określonych w art. 471
k.p., jak wystąpienia z roszczeniem o przywrócenie go
do pracy”.
7
Sąd ten podkreślił, że nie ma znaczenia tryb w jakim stosunek pracy z radnym
został rozwiązany (na podstawie wypowiedzenia zwykłego czy wypowiedzenia wa-
runków pracy i płacy), powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w
wyroku z dnia 2 września 2003 r., I PK 338/02, w którym wskazano, iż „zgodnie z art.
42 § 1 k.p. do wypowiedzenia zmieniającego stosuje się odpowiednio przepisy o wy-
powiedzeniu definitywnym. Przez pryzmat tej normy należy ocenić zakres szczegól-
nej ochrony stosunku pracy radnego. Taki zabieg interpretacyjny byłby wykluczony
tylko wówczas, gdyby przepis wyraźnie dopuszczał dokonanie wypowiedzenia zmie-
niającego. W braku takiej regulacji, odesłanie do przepisów o wypowiedzeniu defini-
tywnym oznacza, że ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy obejmuje też do-
konanie przez pracodawcę wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Ponadto należy
wziąć pod uwagę, że zakaz rozwiązania stosunku pracy byłby iluzoryczny, gdyby
dopuszczalne było wypowiedzenie zmieniające warunki płacy lub pracy. Założenie, iż
wypowiedzenie zmieniające zmierza do kontynuacji zatrudnienia, a nie do rozwiąza-
nia stosunku pracy jest zbyt daleko idącym uogólnieniem. Wypowiedzenie zmieniają-
ce może być również motywowane zamiarem zakończenia stosunku pracy, pozbycia
się pracownika."
Sąd Okręgowy przyjął, że zarzut apelacji dotyczący niezasadnego przywróce-
nia powoda do pracy, mimo że ten jako roszczenie „ewentualne” wysunął żądanie
zasądzenia na jego rzecz odszkodowania, nie znajduje oparcia ani w przepisach
prawa materialnego (art. 45 § 1 k.p.), ani w przepisach „procesowych” zezwalających
na wystąpienie przez powoda z roszczeniem ewentualnym na wypadek nieuwzględ-
nienia przez sąd roszczenia podstawowego. Zgodnie z art. 45 § 1 k.p., sąd pracy nie
dokonuje swobodnego wyboru pomiędzy roszczeniami zaproponowanymi przez po-
woda w ramach roszczenia głównego i ewentualnego, ale w pierwszej kolejności roz-
strzyga zasadność roszczenia głównego, a dopiero w razie stwierdzenia jego bezza-
sadności - orzeka o roszczeniu ewentualnym. Poza tym, z mocy § 2 art. 45 k.p., sąd
pracy może (ale nie musi) nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedze-
nia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takie-
go żądania jest niemożliwe lub niecelowe; w takim przypadku orzeka o odszkodowa-
niu. W rozpoznawanej sprawie brak było podstaw do ustalenia niecelowości przywró-
cenia pracownika do pracy, ponieważ pozwana nie udowodniła, aby powód niewła-
ściwie wywiązywał się z powierzonych mu obowiązków pracowniczych lub też zaist-
niała przyczyna uzasadniająca utratę przez pracodawcę zaufania do pracownika,
8
albo że przywrócenie powoda do pracy było obiektywnie niemożliwe. W szczególno-
ści nie każdy przypadek utraty zaufania do pracownika może być uznany za uzasad-
niający „wypowiedzenie mu umowy o pracę, a tym samym nie każdy uzasadnia od-
mowę przywrócenia pracownika do pracy”, ale tylko taki, który „znajduje oparcie w
przesłankach natury obiektywnej oraz racjonalnej i nie jest wynikiem arbitralnych
ocen lub subiektywnych uprzedzeń”. Niedogodności przywrócenia do pracy są nor-
malnym następstwem wykonania takiego orzeczenia i „nie mogą przesądzać o rezy-
gnacji przez sąd rozpoznający sprawę z zadośćuczynienia roszczeniu zwolnionego
pracownika”, który wskutek niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy po-
został bez zatrudnienia.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik pozwanej zaskarżył wyrok w części odda-
lającej apelację (pkt I wyroku), zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego,
w szczególności: 1) art. 69 pkt 2 lit. c k.p. w związku z art. 27 ust. 2 ustawy o samo-
rządzie województwa, przez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że wy-
łączenie przewidziane art. 69 pkt 2 lit. c k.p. nie ma zastosowania do pracowników
sprawujących mandat radnych, 2) art. 45 § 2 k.p., przez jego błędne zastosowanie
polegające na uwzględnieniu roszczenia powoda o przywrócenie do pracy, zamiast
roszczenia o odszkodowanie, 3) art. 27 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa,
przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że jest to przepis szczególny w
stosunku do art. 69 pkt 2 k.p., 4) art. 8 k.p., przez jego niezastosowanie, prowadzące
do objęcia pracownika powołanego, będącego radnym, nadmierną ochroną trwałości
stosunku pracy.
Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania jest potrzeba
dokonania wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości oraz wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów, w szczególności art. 69 k.p. w związku z rosz-
czeniami wynikającymi z art. 45 k.p.
W ocenie skarżącej, uchylenie art. 69 pkt 2 lit. b k.p. spowodowało utratę ak-
tualności powołanego przez Sądy obu instancji orzecznictwa Sądu Najwyższego,
zgodnie z którym w razie odwołania pracownika niezgodnie z przepisami szczegól-
nymi ograniczającymi swobodę organu odwołującego w tym zakresie, pracownik
może dochodzić na drodze sądowej przywrócenia do pracy lub odszkodowania z
tytułu wadliwego odwołania równoznacznego z wypowiedzeniem. Ponadto Sąd
Okręgowy uzasadnienie swojego wyroku oparł w głównej mierze na uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 24 listopada 1992 r., I PZP 55/92, wydanej jeszcze przed uchy-
9
leniem art. 69 pkt 2 lit. b k.p., bez uwzględnienia odmiennego stanowiska Sądu Naj-
wyższego wynikającego z uchwały z dnia 22 listopada 1994 r., I PZP 48/94, jak rów-
nież poglądów doktryny dotyczących aktualnie obowiązującego stanu prawnego.
Zdaniem skarżącej, okoliczność, że pracownik powołany jest jednocześnie
radnym, a w związku z tym podlega wzmożonej ochronie z mocy art. 27 ust 2 ustawy
o samorządzie województwa, nie oznacza, że regulacja art. 69 pkt 2 lit. c k.p. nie ma
do niego zastosowania. Nie można bowiem twierdzić, że art. 27 ust 2 ustawy o sa-
morządzie województwa jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 69 pkt 2 k.p.
W świetle art. 27 ust 2 ustawy o samorządzie województwa, jeżeli odwołanie nie na-
stąpiło z przyczyn związanych z wykonywaniem mandatu radnego, to w ogóle nie
można mówić o naruszeniu mandatu radnego. Wykonywanie pracy przez pracownika
- radnego nie może bowiem być gwarancją prawidłowego pełnienia przez niego funk-
cji radnego, skoro brak zatrudnienia lub też jego ustanie, nie powoduje, że radny nie
może wykonywać swojego mandatu. Obowiązujące przepisy w ogóle nie nakładają
obowiązku zatrudniania radnego, bez możliwości rozwiązania z nim stosunku pracy.
Oznacza to, że art. 27 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa w powiązaniu z art.
69 pkt 2 lit. c k.p. należy interpretować w taki sposób, że brak uzyskania zgody wła-
ściwego organu (sejmiku województwa) usprawiedliwia jedynie roszczenie odszko-
dowawcze pracownika odwołanego, będącego jednocześnie radnym, co w pełni re-
alizuje ochronę, o której mowa w art. 27 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa.
Natomiast przyjęcie możliwości przywrócenia do pracy pracownika powołanego, bę-
dącego radnym, uprzywilejowuje go w sposób nieusprawiedliwiony w stosunku do
innych pracowników zatrudnionych na podstawie powołania, którzy nie pełnią funkcji
radnego, przez co zapewnia mu nadmierną i nieuzasadnioną ochronę, naruszając
tym samym zasadę równego traktowania pracowników w zatrudnieniu (art. 112
k.p.).
Skarżąca podniosła również, że uchylenie art. 69 pkt 2 lit. b k.p. zmieniło sytu-
ację pracowników powołanych, których odwołano niezgodnie z przepisami prawa,
dając im po tej zmianie możliwość dochodzenia wyłącznie odszkodowania. Za tą
koncepcją przemawia pozostawienie przez ustawodawcę art. 69 pkt 2 lit. c k.p., wy-
łączającego możliwość dochodzenia przez pracowników powołanych roszczeń o
uznanie wypowiedzenia (odwołania) za bezskuteczne i roszczenia o przywrócenie do
pracy. Z art. 69 pkt 2 lit. c k.p. w związku z art. 45 § 2 k.p. jednoznacznie zatem wy-
nika, że pracownik powołany nie może skorzystać z roszczenia o przywrócenie do
pracy, skoro możliwość taka została przez ustawodawcę wyeliminowana. Ponadto
10
art. 45 § 2 k.p. nie pozwala na przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach
pracownika zatrudnionego na podstawie powołania, a jedynie pracownika zatrudnio-
nego na podstawie umowy o pracę. W związku z rozwiązaniem stosunku pracy na
podstawie powołania nie może zatem dojść do restytucji powołania na mocy orze-
czenia sądu.
W ocenie skarżącej, Sąd Okręgowy w ogóle nie uwzględnił charakteru stosun-
ku pracy na podstawie powołania i błędnie założył, że wykonalne i celowe było przy-
wrócenie powoda do pracy. Sąd nie uwzględnił okoliczności, że co do zasady, wła-
śnie ze względu na szczególny rodzaj zatrudnienia na podstawie powołania, decyzja
o odwołaniu pracownika nie wymaga szczególnego uzasadnienia, w odróżnieniu od
wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. Ponadto przytoczone
w zaskarżonych wyrokach orzecznictwo w głównej mierze dotyczy wypowiadania
umów o pracę, a nie aktu odwołania ze stanowiska.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w pkt I i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za in-
stancję kasacyjną według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie mogła być uwzględniona przede wszystkim i wyłącznie
dlatego, że w sprawie w ogóle nie doszło do zgodnego z prawem odwołania powoda
ze stanowiska w trybie art. 70 § 1 i 2 k.p., tj. w drodze odwołania równoznacznego z
wypowiedzeniem (definitywnym) umowy o pracę, zważywszy że skarżący pracodaw-
ca w zamiarze pozbawienia powoda stanowiska z powołania wypowiedział mu jedy-
nie warunki płacy. Tymczasem w judykaturze przyjmuje się, iż nie jest dopuszczalne
wypowiedzenie warunków pracy i płacy pracownikowi zatrudnionemu na podstawie
powołania (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1987 r., III PZP 47/87,
OSNCP 1989 nr 9, poz. 131). Skład orzekający podziela to stanowisko, ponieważ
sposoby rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem zatrudnionym na podstawie
powołania zostało wyczerpująco uregulowane w przepisach Kodeksu pracy. Zgodnie
z art. 70 § 1 k.p., pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każ-
dym czasie - niezwłocznie lub w terminie określonym - odwołany ze stanowiska
przez organ, który go powołał. Dotyczy to również i nawet pracownika, który na pod-
stawie przepisów szczególnych został powołany na stanowisko na czas określony.
11
Także odwołanie niezwłoczne jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę
bez wypowiedzenia (art. 70 § 3), jeżeli nastąpiło z przyczyn, o których mowa w art.
52 lub 53 k.p. W razie odwołania pracownika z innych przyczyn, niż przewidziane w
art. 52 lub 53 k.p., odwołanie jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę,
a w okresie wypowiedzenia pracownik ma prawo do wynagrodzenia w wysokości
przysługującej przed odwołaniem (art. 70 § 2 k.p.).
Rzecz jasna, zgodnie z zasadą autonomii woli stron każdego stosunku pracy,
bez względu na jego podstawę prawną, zawsze dopuszczalne jest rozwiązanie sto-
sunku pracy z powołania w drodze porozumienia stron. Porozumienia stron zawarte-
go na wniosek lub za zgodą pracownika odwołanego ze stanowiska wymaga nato-
miast zatrudnienie go w okresie wypowiedzenia przy innej pracy, odpowiedniej ze
względu na jego kwalifikacje zawodowe, a po upływie okresu wypowiedzenia zatrud-
nienie odwołanego pracownika na uzgodnionych przez strony warunkach pracy i
płacy (art. 71 k.p.).
Szczególne zasady dotyczą odwołania pracownicy w ciąży lub pracownika,
któremu brakuje nie więcej niż 2 lata do nabycia prawa do emerytury z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Regulacje zawarte w Kodeksie pracy zobowiązują organ
odwołujący do zapewnienia takim pracownikom innej pracy, odpowiedniej ze
względu na kwalifikacje zawodowe, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w wy-
sokości przysługującej przed odwołaniem przez okres równy okresowi wypowiedze-
nia (art. 72 § 2 i 3 k.p.). Jeżeli jednak ci pracownicy nie wyrażą zgody na podjęcie
innej pracy już w okresie równym okresowi wypowiedzenia, to stosunek pracy z po-
wołania ulega rozwiązaniu z upływem tego okresu, którego bieg rozpoczyna się jed-
nak od dnia zaproponowania na piśmie innej pracy. Oznacza to, że tak uregulowana
możliwość przekształcenia stosunku pracy z powołania wymaga uzgodnień stron,
obejmujących propozycje organu odwołującego i zgody tych szczególnie chronionych
pracowników, które mogą być przedmiotem odwołania pracownika do sądu pracy
(art. 70 § 4 k.p.).
Stosunek pracy z powołania rozwiązuje się na opisanych zasadach określo-
nych w Kodeksie pracy, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (art. 70 § 1
k.p.). Oznacza to, że odrębne przepisy szczególne rangi ustawowej mogą ustana-
wiać inne rygory ograniczające dopuszczalność rozwiązywania stosunków pracy z
powołania z pracownikami, których stosunki pracy podlegają wzmożonej ochronie
trwałości stosunku pracy na podstawie pozakodeksowych przepisów szczególnych.
12
Do takich przepisów zalicza się, między innymi, art. 27 ust. 2 ustawy o samorządzie
województwa, który uzależnia skuteczne rozwiązanie stosunku pracy z radnym od
uzyskania uprzedniej zgody sejmiku województwa, którego radny jest członkiem.
Sejmik ten odmówi zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeżeli podstawą
rozwiązania tego stosunku są zdarzenia związane z wykonywaniem mandatu przez
tego radnego. Równocześnie jednak te odrębne regulacje szczególne na ogół nie
ustanawiają innych - niż przewidziane w Kodeksie pracy - sposobów rozwiązania
stosunku pracy z powołania, ale uzależniają dopuszczalność odwołania pracownika
w każdym czasie - niezwłocznie lub w określonym terminie - od uzyskania uprzedniej
zgody właściwego organu lub gremium (np. sejmiku). Wyjątkowo i jedynie w przy-
padkach wyraźnie ustawowo określonych, tj. na podstawie wynikającej z wyraźnej
woli samego ustawodawcy (ipso iure) możliwe jest przekształcenie stosunku pracy z
powołania w stosunek pracy oparty na innej, najczęściej umownej podstawie praw-
nej, co następuje albo z mocy samego prawa (np. art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego
1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr
24, poz. 110 ze zm., który stanowił, że stosunki pracy z pracownikami zatrudnionymi
na podstawie powołania na czas określony lub na czas nieokreślony na stanowi-
skach niewymienionych w przepisach, o których mowa w art. 68 § 1 k.p., przekształ-
cały się z dniem wejścia w życie tej ustawy, w stosunki pracy na podstawie umowy o
pracę na czas określony albo na czas nieokreślony). Poza tym zmiana podstawy
prawnej zatrudnienia wymaga uzyskania zgody pracownika odwoływanego ze sta-
nowiska (art. 71-72 k.p.). Powyższe oznacza, że przepisy prawa pracy albo wolność
stron do rozwiązania każdego stosunku pracy w drodze porozumienia rozwiązujące-
go stron nie przewidują i nie dopuszczają rozwiązania stosunku pracy z powołania w
drodze wypowiedzenia warunków pracy lub płacy. Wyklucza to uznanie, że w razie
nieprzyjęcia przez pracownika zatrudnionego na podstawie powołania nowych wa-
runków zaproponowanych mu w drodze niedopuszczalnego wypowiedzenia zmie-
niającego, stosunek pracy z powołania rozwiązuje się. Wszystko to prowadziło do
przyjęcia, że organ odwołujący może rozwiązać stosunek pracy z pracownikiem od-
wołanym ze stanowiska jedynie w trybie art. 70 lub 72 k.p., chyba że pozakodeksowe
przepisy szczególne stanowią inaczej.
Należy wykluczyć dopuszczalność uznania, że zawarte w innej systematyce
(Oddziale 3 Rozdziału II) Kodeksu pracy przepisy o wypowiedzeniu zmieniającym
umowę o pracę mogą być podstawą prawną prowadzącą do rozwiązania stosunku
13
pracy z powołania, które następuje wyłącznie w oparciu o regulacje zawarte w prze-
pisach Oddziału 1 Rozdziału III Kodeksu pracy (art. 70 lub 72 k.p.). Skoro zatem jed-
nostronne rozwiązanie stosunku pracy z powołania jest dopuszczalne wyłącznie w
sposób wyraźnie ustawowo określony, to nielegalne jest jego rozwiązanie w trybie
wypowiedzenia zmieniającego, który nie stanowi zgodnego z prawem sposobu po-
tencjalnego rozwiązania stosunku pracy z powołania w razie nieprzyjęcia nowych
(zaproponowanych) warunków zatrudnienia. Takiej podstawy prawnej rozwiązania
stosunku pracy z powołania nie stanowi odesłanie zawarte w art. 69 k.p., który do-
puszcza stosowanie przepisów dotyczących umowy o pracę na czas nieokreślony
tylko w sprawach, w których przepisy Kodeksu pracy dotyczące stosunku pracy z
powołania nie stanowią inaczej. Tymczasem regulacje kodeksowe (art. 70 § 1 lub art.
72 k.p.) w zakresie sposobów rozwiązania stosunku pracy z powołania są wyczer-
pujące. Również pozakodeksowe przepisy szczególne nie przewidują możliwości
rozwiązania stosunku pracy z powołania w trybie wypowiedzenia warunków pracy lub
płacy, a jedynie odwołanie ze stanowiska w sposób określony w Kodeksie pracy wa-
runkują od uzyskania uprzedniej zgody ustawowo wskazanego organu lub gremium.
Przeprowadzona analiza prowadziła do wyrażenia ostatecznej konkluzji, że rozwią-
zanie stosunku pracy z pracownikiem zatrudnionym na podstawie powołania w dro-
dze wypowiedzenia zmieniającego jest niedopuszczalne.
Przekładając dotychczasowe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy,
Sąd Najwyższy uznał, że nieprzyjęcie przez powoda będącego pracownikiem zatrud-
nionym na podstawie powołania i równocześnie radnym sejmiku województwa wy-
powiedzianych mu „warunków płacy”, które pozwany pracodawca zaproponował mu
w niedopuszczalnym wypowiedzeniu zmieniającym, zmierzając w istocie rzeczy do
pozbawienia go stanowiska z powołania w tym niedopuszczalnym trybie, nie mogło
prowadzić do rozwiązania stosunku pracy z powołania. Konkretnie rzecz ujmując
Sąd Najwyższy przyjął, że rozwiązanie stosunku pracy z powołania w nieprzewidzia-
nym w przepisach prawa pracy trybie wypowiedzenia zmieniającego nie może pro-
wadzić do ustania stosunku pracy z powołania, jeżeli pracownik, tak jak powód, w
kodeksowym terminie zaskarżył do sądu pracy taki niedopuszczalny i nielegalny
sposób ustania stosunku pracy z powołania.
W konsekwencji takiego stanowiska i w celu przymuszenia pozwanego praco-
dawcy do zastosowania prawem przewidzianego trybu odwołania „definitywnego”
powoda ze stanowiska w sposób określony w Kodeksie pracy, Sąd Najwyższy orzekł
14
jak w sentencji, uznając, że pomimo błędnego uzasadnienia zaskarżony wyrok od-
powiada prawu (art. 39814
in fine k.p.).
W takich okolicznościach sprawy należało jednie incydentalnie i skrótowo sy-
gnalizować, co następuje. W stosunku do pracowników zatrudnionych na podstawie
powołania niedopuszczalne jest stosowanie wypowiedzenia zmieniającego jako spo-
sobu prowadzącego potencjalnie do bezpodstawnego ustania stosunku pracy z po-
wołania, przeto Sądy pierwszej i drugiej instancji niepotrzebnie rozważały wskazane
powodowi przyczyny tego niedopuszczalnego trybu zmiany podstawy prawnej i wa-
runków jego zatrudnienia. Weryfikowanie przyczyn odwołania pracownika ze stano-
wiska zajmowanego na podstawie powołania może być uznane za dopuszczalne co
do zasady i wyłącznie przy rozpoznawaniu zasadności roszczenia odszkodo-
wawczego, które na gruncie aktualnego brzmienia art. 69 k.p. jest jedynym upraw-
nieniem przysługującym pracownikowi bezpodstawnie lub bezprawnie odwołanemu
ze stanowiska, który może być każdym czasie - niezwłocznie lub w określonym ter-
minie - odwołany ze stanowiska. Pogląd Sądu Najwyższego dopuszczający docho-
dzenie obu roszczeń wymienionych w art. 45 k.p. (por. uchwałę z dnia 24 listopada
1992 r., I PZP 55/92, OSNC 1993 nr 7-8, poz. 116), tj. także roszczenia o przywróce-
nie do pracy, został wypowiedziany pod rządem poprzedniego brzemienia art. 69
k.p., które wyłączało możliwość dochodzenia jakichkolwiek roszczeń przez odwoła-
nego pracownika, w tym również roszczenia odszkodowawczego i jak się zdaje sta-
nowisko takie było wskazaniem sposobu sądowego usankcjonowania oczywistego
naruszenia zakazu odwoływania pracownika będącego radnym wbrew lub bez uzy-
skania uprzedniej zgody właściwego gremium samorządowego w sytuacji, gdy art.
69 k.p. w poprzednio obowiązującym brzmieniu wyłączał w ogóle dopuszczalność
dochodzenia roszczeń z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy z
powołania. Ponadto w uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wyraźnie i trafnie
podkreślał, że podstawowym roszczeniem przysługującym pracownikowi powołane-
mu-radnemu w przypadku odwołania go bez zgody rady powinno być odszkodowa-
nie ze względu „na istotę stosunku pracy z powołania”, sygnalizując, że nie można
odrzucić dochodzenia przez takiego pracownika również przywrócenia do pracy na
podstawie art. 45 k.p., ale w „szczególności wówczas, gdy podstawą odwołania pro-
wadzącą do rozwiązania stosunku pracy były zdarzenia związane z wykonywaniem
przez radnego mandatu”.
15
Natomiast w aktualnym stanie prawnym ustawodawca nie wyłączył dopusz-
czalności dochodzenia przez pracownika odwołanego ze stanowiska, który może być
w każdym czasie odwołany przez organ, który go powołał, roszczenia odszkodo-
wawczego, ale podtrzymał wyraźnie wyłączenie przepisów regulujących przywróce-
nie do pracy (art. 69 pkt 2 lit. c k.p.), co oznacza, że zaskarżone orzeczenie o przy-
wróceniu powoda do pracy powinno podlegać weryfikacji z punktu widzenia oczywi-
stego nadużycia prawa do „nieskrępowanego” odwołania w każdym czasie pracowni-
ka zatrudnionego na podstawie powołania przez organ odwołujący (art. 8 k.p. w
związku z art. 27 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa w opozycji do art. 70 § 1
k.p.). Utrzymanie takiego orzeczenia mogłoby być potencjalnie rozważone tylko
wtedy, gdyby zaskarżone odwołanie stanowiło oczywiście bezprawną szykanę spo-
wodowaną wyłącznie przyczynami związanymi lub wynikającymi ze sprawowania
funkcji radnego, co do których właściwe gremium samorządowe ma obowiązek od-
mowy udzielenia zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym (art. 27 ust. 2 in
fine ustawy o samorządzie województwa). Ponadto i tak ostatecznie wyrokował Sąd
Najwyższy w rozpoznanej sprawie przywrócenie do pracy było wyjątkowo możliwe
wobec zatrudnionego na podstawie powołania pracownika, którego organ odwołujący
odwołał ze stanowiska w sposób nieprzewidziany przepisami prawa pracy, tj. w trybie
niedopuszczalnego wypowiedzenia zmieniającego.
Natomiast - co do zasady - z istoty stosunku pracy z powołania wynika, że
pracownik zatrudniony na tej podstawie prawnej, który może być w każdym czasie
odwołany z zajmowanego stanowiska przez organ, który go powołał (art. 70 § 1 k.p.),
wynika osłabienie ochrony trwałości stosunku pracy z powołania, a także ogranicze-
nie uprawnień pracowniczych przysługujących w razie niezgodnego z prawem lub
nieuzasadnionego rozwiązania stosunku pracy z powołania do roszczenia odszko-
dowawczego (art. 45 § 1 k.p. w części dotyczącej orzeczenia o odszkodowaniu w
związku z art. 69 k.p.). Gdyby zatem w rozpoznawanej sprawie organ odwołujący
rozwiązał z powodem stosunek pracy w drodze odwołania „definitywnego”, a nie w
trybie niedopuszczalnego wypowiedzenia zmieniającego, które powód skutecznie
zakwestionował przed Sądami pracy, to pracownik byłby uprawniony wyłącznie do
uzyskania odszkodowania, zważywszy że z miarodajnych ustaleń w rozpoznawanej
sprawie zdaje się wynikać, iż żadna ze wskazywanych przyczyn odwołania powoda
ze stanowiska z powołania nie była związana ze sprawowaniem mandatu radnego,
co do których właściwe gremium samorządowe ma obowiązek odmowy udzielenia
16
zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym. Oznacza to, że niewyrażenie przez
sejmik województwa zgody na odwołanie pracownika-radnego ze stanowiska w przy-
padku zdarzeń niezwiązanych z wykonywaniem mandatu nie może być - co do zasa-
dy - sankcjonowane orzeczeniem o przywróceniu do pracy, które jest wyraźnie wyłą-
czone przez art. 69 pkt 1 lit. c k.p. i nie przewidują go przepisy ustawy o samorządzie
województwa. W takich przypadkach usprawiedliwione będzie zasądzanie roszcze-
nia odszkodowawczego (art. 45 § 1 k.p. w części dotyczącej orzeczenia o odszko-
dowaniu w związku z art. 69 k.p.).
========================================