Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 19 sierpnia 2009 r., III CZP 46/09
Sędzia SN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Barbara Myszka
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Władysława P. o wpis do rejestru
dłużników niewypłacalnych, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 19 sierpnia 2009 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez
Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2009 r.:
„Czy wydanie postanowienia o zakończeniu postępowania upadłościowego
obejmującego likwidację majątku dłużnika – jeżeli postanowienie zostało wydane w
wyniku zaspokojenia w trakcie postępowania upadłościowego wszystkich wierzycieli
(art. 368 pkt 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze,
Dz.U. Nr 60, poz. 535, ze zm.) – stanowi podstawę do wykreślenia dłużnika z
rejestru dłużników niewypłacalnych na podstawie art. 59 pkt 1 ustawy z dnia 20
sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr
168, poz. 1186 ze zm.)?”
podjął uchwałę:
Postanowienie o zakończeniu postępowania upadłościowego, wydane po
zaspokojeniu przez dłużnika wszystkich wierzycieli, nie stanowi podstawy do
wykreślenia go z rejestru dłużników niewypłacalnych.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Fabrycznej postanowieniem z dnia 9 grudnia
2008 r. oddalił wniosek Władysława P. o wykreślenie go z rejestru dłużników
niewypłacalnych. Sąd Okręgowy we Wrocławiu, rozpoznając apelację
wnioskodawcy, powziął poważne wątpliwości co do tego, czy i jakie skutki wywołuje
postanowienie o zakończeniu postępowania upadłościowego obejmującego
likwidację majątku dłużnika, wydane w wyniku zaspokojenia w jego toku wszystkich
wierzycieli (art. 368 pkt 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i
naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm. – dalej: „Pr.u.n.”) na wpis upadłego w
rejestrze dłużników niewypłacalnych. Wątpliwości te zawarł w zagadnieniu prawnym
przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawę materialną wykreślenia wpisu dłużnika w rejestrze dłużników
niewypłacalnych mogą stanowić nie tylko przepisy ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r.
o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 –
dalej: "u.K.Rej.S."), ale także innych aktów prawnych. Z tego względu należało na
wstępie rozstrzygnąć, czy wniosek nie mógł zostać uwzględniony na podstawie art.
368 ust. 3 w związku z art. 363 Pr.u.n., skoro z ich treści wynika, że prawomocne
postanowienie o zakończeniu postępowania upadłościowego stanowi tytuł do
wykreślenia wpisów dotyczących upadłości w rejestrach. Oceniając stosunek tego
unormowania do przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, na
postawione przez Sąd Okręgowy pytanie należy udzielić odpowiedzi przeczącej.
Przesądza to przede wszystkim wykładnia językowa art. 59 ust. 1 i 2 w związku
z art. 55 pkt 1 u.K.Rej.S. Z pierwszego z tych przepisów wynika, że dłużnik
powinien pozostawać wpisany w rejestrze dłużników niewypłacalnych, jeżeli nie
uchylono lub nie zmieniono postanowienia o ogłoszeniu upadłości, a więc także
wtedy, gdy stwierdzono zakończenie postępowania upadłościowego na podstawie
art. 368 Pr.u.n. Z kolei drugi z nich ogranicza dopuszczalność wykreślenia dłużnika
niewypłacalnego z rejestru z urzędu, gdy uchylono orzeczenie o ogłoszeniu
upadłości, a na wniosek, gdy tytuł wykonawczy, który stanowił podstawę wpisu,
został prawomocnym orzeczeniem sądu pozbawiony wykonalności. Poza tym
treścią spornego wpisu nie jest upadłość, która stanowiła jedynie przesłankę jego
dokonania.
Do identycznej konkluzji prowadzi wykładnia systemowa. Artykuł 56 u.K.Rej.S.
daje podstawę do wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych, na wniosek
wierzyciela dłużnika, który w terminie 30 dni od daty wezwania do spełnienia
świadczenia nie zapłacił należności stwierdzonej tytułem wykonawczym. W świetle
tej normy nie jest więc istotne, czy świadczenie zostało spełnione później.
Trafnie podniesiono w literaturze, że wpis do rejestru dłużników
niewypłacalnych ma charakter sankcji za niespełnienie świadczenia w terminie;
obrazuje on, że dłużnik był w opóźnieniu, bez względu na to, czy następnie wykonał
swe zobowiązanie. Nie przedstawia więc ani stanu majątkowego dłużnika, ani nie
daje podstawy do wniosku, że dłużnik jest niewypłacalny, lecz wskazuje jedynie, iż
na czas nie realizował swych wymagalnych zobowiązań.
Należy przypomnieć, że art. 12 ust. 1 u.K.Rej.S. ustanawia zasadę
nieusuwalności wpisu i z tego względu musi istnieć wyraźny przepis szczególny
(wyjątkowy) zezwalający wprost na jego wykreślenie. W razie wpisu opartego na
art. 56 u.K.Rej.S. taką podstawę zawiera art. 59 ust 2; jest nią prawomocne
orzeczenie o pozbawieniu wykonalności tytułu wykonawczego, nie stanowi jej
natomiast spełnienie świadczenia po terminie.
Sytuacja, w której zaistniały podstawy do ogłoszenia upadłości – nawet, jeżeli w
tym postępowaniu zobowiązania zostały spłacone – jest niewątpliwie poważniejsza i
niesie za sobą większe ryzyko dla partnerów obrotu gospodarczego, niż stan
faktyczny wyczerpujący hipotezę normy wynikającej z art. 56 u.K.Rej.S. Poza tym
przedmiotowy wpis obejmuje dane o określonych zdarzeniach przeszłych, a nie –
jak np. rejestr stowarzyszeń – dane aktualne. W rezultacie okoliczności późniejsze
nie powinny mieć, z wyłączeniem wyjątków wprost w ustawie przewidzianych (art.
59 ust. 2 in fine u.K.Rej.S.), wpływu na wykreślenie dłużnika z przedmiotowego
rejestru.
Odmienna wykładnia pozostawałaby także w sprzeczności z funkcją, jaką
spełnia Rejestr Dłużników Niewypłacalnych, będący wykazem podmiotów, z którymi
zawieranie transakcji gospodarczych jest ryzykowne. Ostrzega on uczestników
obrotu o nieprzestrzeganiu przez osoby, które zostały w nim ujawnione, obowiązku
terminowego wykonywania zobowiązań. W bazie danych dłużników
niewypłacalnych umieszczeni są zarówno ci, którzy nieuczciwie prowadzą swoje
interesy, jak i ci, którym się nie powiodło z różnych, czasem obiektywnych przyczyn.
Ustawodawca, nie różnicując podstaw wpisu podmiotów, wobec których wystąpiły
przesłanki zawarte w art. 55 i w art. 56 u.K.Rej.S., uznał, że zarówno okoliczności
zawinione, jak i niezawinione są społecznie szkodliwe. Przyjął więc, że należy
zapewnić powszechny dostęp do informacji o obydwu grupach dłużników, którzy
narazili interesy kontrahentów w szeroko rozumianym obrocie. Z tego względu w
postępowaniu o wpis do rejestru dłużników niewypłacalnych sąd nie bada przyczyn
ich niewypłacalności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2003
r., V CK 7/03, OSNC 2004, nr 4, poz. 67).
Należy dodać, że przepisu o wykreśleniu wpisu nie było w projekcie ustawy o
Krajowym Rejestrze Sądowym przedstawionym Sejmowi; art. 59 znalazł się w
ustawie dopiero w wyniku późniejszych prac ustawodawczych. Wyjątkowy charakter
tego przepisu sprzeciwia się jego wykładni rozszerzającej; poza przypadkami w nim
określonymi wpisy dokonane w rejestrze dłużników niewypłacalnych podlegają
wykreśleniu z urzędu po upływie terminu oznaczonego w art. 60 ust. 1 u.K.Rej.S.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.