Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 48/09
POSTANOWIENIE
Dnia 19 sierpnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Antoniego S. i Stanisława K.
przeciwko Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w W.
o ustalenie,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 19 sierpnia 2009 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 13 marca 2009 r.,
„Czy jako obciążenie wygasające na mocy art. 241 k.c. należy
traktować nieujawnione w księdze wieczystej prawo dzierżawy
nieruchomości, w przypadku gdy wydzierżawiający - uczelnia
publiczna - staje się właścicielem tej nieruchomości na podstawie art.
256 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie
wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.)?”
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 1 sierpnia 2008 r. Sąd Rejonowy w W. oddalił powództwo
Antoniego S. i Stanisława K., skierowane przeciwko Szkole Głównej Gospodarstwa
Wiejskiego w W., o ustalenie, że między stronami istnieje stosunek dzierżawy,
wynikający z umowy zawartej w dniu 30 września 1999 r., zmienionej aneksami: nr
1 z dnia 1 listopada 1999 r. i nr 2 z dnia 6 maja 2005 r.
Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 30 września 1999 r. strony zawarły umowę
dzierżawy, mocą której pozwana zobowiązała się oddać powodom do używania
i pobierania pożytków nieruchomość rolną, stanowiącą Rolniczy Zakład
Doświadczalny „P.”. Pozwana była użytkownikiem wieczystym gruntu oddanego w
dzierżawę i właścicielem znajdujących się na nim budynków. Umowa została
zawarta na czas oznaczony, do dnia 31 października 2009 r., z tym że aneksem nr
2 przedłużono ją do 31 października 2010 r. Strony ustaliły, że umowa dzierżawy
przestanie obowiązywać, jeżeli z mocy prawa lub decyzji władz Szkoły Głównej
Gospodarstwa Wiejskiego w W. wydzierżawiający utraci status wieczystego
użytkownika przedmiotu dzierżawy. Z dniem 1 września 2005 r. pozwana, na
podstawie art. 256 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie
wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.), stała się z mocy prawa właścicielem
gruntu oddanego w dzierżawę.
Zdaniem Sądu Rejonowego, zgodnie z art. 247 k.c., który znajduje
odpowiednie zastosowanie do prawa użytkowania wieczystego, przysługujące
pozwanej użytkowanie wieczyste z dniem 1 września 2005 r. wygasło na skutek
konfuzji. Wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają – jak wynika
z art. 241 k.c. – ustanowione na nim obciążenia. Przyjmując, że regulacja ta
dotyczy obciążającej użytkowanie wieczyste umowy dzierżawy, Sąd Rejonowy
uznał, iż z dniem 1 września 2005 r. wygasł także łączący strony stosunek
dzierżawy.
Rozpoznając apelację powodów od powyższego wyroku Sąd Okręgowy
w W. postanowieniem z dnia 13 marca 2009 r. przedstawił Sądowi Najwyższemu
do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne przytoczone w
sentencji postanowienia. W uzasadnieniu stwierdził, że zarówno w orzecznictwie,
jak i w doktrynie brak jednoznacznego stanowiska co do tego, czy przepis art. 241
3
k.c. obejmuje jedynie prawa rzeczowe, czy także zawiązane przez wieczystego
użytkownika stosunki obligacyjne, mające za przedmiot wygasłe użytkowanie
wieczyste.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed przystąpieniem do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego
przedstawionego w trybie art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy powinien zbadać, czy
spełnione zostały wszystkie określone w tym przepisie przesłanki, warunkujące
podjęcie uchwały. Kontroli podlega zatem także prawidłowość wydania przez sąd
drugiej instancji postanowienia o przedstawieniu zagadnienia prawnego
(zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2005 r., III CZP 93/04, nie
publ. i z 19 listopada 2008 r., III CZP 21/08, nie publ. oraz orzeczenia powołane w
uzasadnieniach obu postanowień).
Wypełniając ten obowiązek, trzeba stwierdzić, że w niniejszej sprawie
postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 13 marca 2009 r. zapadło w postępowaniu
dotkniętym nieważnością z tej przyczyny, że skład sądu orzekającego był
sprzeczny przepisami prawa. W wydaniu postanowienia brała udział sędzia Sądu
Rejonowego A. Ł., którą Prezes Sądu Okręgowego w W. – na podstawie art. 77 §
8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z
2001 r. Nr 98, poz. 1070 ze zm. – dalej: „u.s.p.”) – delegował „do pełnienia
obowiązków sędziego Sądu Okręgowego w W. w Wydziale Cywilnym –
Odwoławczym w dniu 3 marca 2009 r. w celu uzupełnienia składu orzekającego”(k.
629). W dniu 3 marca 2009 r. Sąd Okręgowy, w składzie którego uczestniczyła
sędzia A. Ł., przeprowadził rozprawę, po czym odroczył ogłoszenie orzeczenia do
dnia 13 marca 2009 r. W dniu tym natomiast zamkniętą rozprawę otworzył na
nowo, odroczył ją i ogłosił postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego
w trybie art. 390 § 1 k.p.c. (k. 654). Z sentencji ogłoszonego postanowienia wynika
wprawdzie, że zostało ono wydane „po rozpoznaniu sprawy na rozprawie w dniu 3
marca 2009 r.”, jednak stwierdzenie to pozostaje w sprzeczności z treścią
protokołu, który jest udokumentowaniem wszystkich zdarzeń istotnych dla
przebiegu postępowania i korzysta z domniemań właściwych dokumentom
urzędowym (art. 244 k.p.c.). Z protokołu wynika natomiast, że w dniu 13 marca
2009 r. Sąd Okręgowy zamkniętą rozprawę otworzył na nowo, po czym odroczył ją i
4
ogłosił postanowienie z dnia 13 marca 2009 r. Oznacza to, że w dniu 13 marca
2009 r. odbyła się rozprawa oraz że postanowienie o przedstawieniu zagadnienia
prawnego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zostało wydane na rozprawie w
dniu 13 marca 2009 r.
Zarówno z treści pisma Prezesa Sądu Okręgowego w W., jak i z notatki
urzędowej z dnia 7 sierpnia 2009 r. Kierownika Sekretariatu Wydziału III Izby
Cywilnej Sądu Najwyższego wynika, że sędzia A. Ł. została delegowana do
pełnienia obowiązków sędziego Sądu Okręgowego w W. jedynie w dniu 3 marca
2009 r. Nie była zatem uprawniona do udziału w czynnościach Sądu Okręgowego
w dniu 13 marca 2009 r., polegających na otwarciu zamkniętej rozprawy na nowo,
przeprowadzeniu jej, odroczeniu i wydaniu postanowienia w trybie art. 390 § 1
k.p.c. Mogłaby brać w nich udział tylko wtedy, gdyby została delegowana do
pełnienia obowiązków sędziego Sądu Okręgowego w W. również w dniu 13 marca
2009 r. Natomiast w braku takiej delegacji, Sąd Okręgowy powinien zamkniętą
rozprawę otworzyć na nowo i przeprowadzić dalsze czynności procesowe w innym
składzie, już bez udziału sędzi A. L., nie odnosił się do nich bowiem warunek
bezpośredniości przewidziany w art. 323 k.p.c.
W konsekwencji, trzeba stwierdzić, że czynności procesowe w dniu
13 marca 2009 r. zostały podjęte przez Sąd Okręgowy w składzie sprzecznym
z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 k.p.c.). Nie ulega wszak wątpliwości, że art. 77
u.s.p., zezwalający na orzekanie przez sędziego w innym sądzie niż sąd jego
siedziby, ma charakter wyjątku, który nie podlega wykładni rozszerzającej.
Skoro postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego zapadło
w warunkach nieważności postępowania, nie zostały spełnione warunki do
podjęcia uchwały.
Ubocznie tylko wypada wskazać na potrzebę odróżnienia dzierżawy rzeczy
(art. 693 § 1 k.c.) od dzierżawy praw (art. 709 k.c.), w dotychczasowym
postępowaniu bowiem kwestia ta uszła uwagi Sądu Okręgowego.
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym ( Dz.U. Nr 240, poz. 2052
ze zm.) postanowił, jak w sentencji.
5