Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 2 września 2009 r.
II UZP 7/09
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski
(sprawozdawca), Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 września 2009 r.
sprawy z wniosku Teresy K., Adama K., Piotra K. - następców prawnych ubezpie-
czonego Stanisława K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w G.W. o zasiłek chorobowy, na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego po-
stanowieniem Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 30 czerwca 2009
r. [...]
„1. czy zawarte w art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(tekst jednolity Dz.U. z 2005 r., nr 31, poz. 267 ze zm.; dalej jako „ustawa zasiłkowa”)
sformułowanie „ustanie poprzedniej niezdolności do pracy” należy rozumieć jako
ustanie niezdolności do pracy w znaczeniu medycznym, czy też jako „ustanie prawa
do zasiłku chorobowego po wyczerpaniu 182 - dniowego okresu zasiłkowego";
2. czy niezdolność do pracy spowodowana „tą samą chorobą” w rozumieniu
art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej oznacza ostatnią chorobę powodującą niezdolność do
pracy przed przerwą, czy też jakąkolwiek chorobę powodującą niezdolność do pracy
z dotychczasowego okresu zasiłkowego;
3. czy zasada wliczania okresów poprzedniej niezdolności do pracy spowodo-
wanej tą samą chorobą przewidziana art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej dotyczy jednej,
czy i kolejnych przerw w niezdolności do pracy?”
p o d j ą ł uchwałę:
Ustanie „poprzedniej niezdolności do pracy” (art. 9 ust. 2 ustawy z dnia
25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
zgłoszonego w razie choroby i macierzyństwa, jednolity tekst: Dz.U z 2005 r. Nr
31, poz. 267 ze zm.) oznacza ustanie niezdolności do pracy, w znaczeniu me-
2
dycznym; odmówił udzielenia odpowiedzi na pytania przedstawione w pkt 2 i 3
postanowienia Sądu Okręgowego.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Gorzowie Wielkopolskim na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia trzy zagadnienia prawne nastę-
pującej treści: „czy zawarte w art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świad-
czeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(tekst jednolity Dz.U. z 2005 r., nr 31, poz. 267 ze zm., dalej ustawa zasiłkowa) sfor-
mułowanie „ustanie poprzedniej niezdolności do pracy" należy rozumieć jako ustanie
niezdolności do pracy w znaczeniu medycznym, czy też jako „ustanie prawa do zasił-
ku chorobowego po wyczerpaniu 182-dniowego okresu zasiłkowego"?; czy niezdol-
ność do pracy spowodowana „tą samą chorobą" w rozumieniu art. 9 ust. 2 ustawy
zasiłkowej oznacza ostatnią chorobę powodującą niezdolność do pracy przed prze-
rwą, czy też jakąkolwiek chorobę powodująca niezdolność do pracy z dotychczaso-
wego okresu zasiłkowego?; czy zasada wliczania okresów poprzedniej niezdolności
do pracy spowodowanej tą samą chorobą przewidziana art. 9 ust. 2 ustawy zasiłko-
wej dotyczy jednej, czy i kolejnych przerw w niezdolności do pracy ?”
Powyższe zagadnienia zostały sformułowane na podstawie następującego stanu
faktycznego. Stanisław K. od 1999 r. podlegał ubezpieczeniu chorobowemu jako
osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. W okresie od dnia 19 lis-
topada 2007 r. do 18 maja 2008 r. ubezpieczony otrzymał zasiłek chorobowy za pełny
182 dniowy okres zasiłkowy. Niezdolność do pracy orzekana była kolejno z powodu
schorzeń określanych symbolami: I 10 (nadciśnienie), I 84 (guzy krwawnicze odbytu),
a ostatnio od 2 lutego 2008 r. - C 34 (nowotwór złośliwy oskrzeli i płuc). Zaświadcze-
nie lekarskie stwierdzające niezdolność do pracy spowodowaną ostatnią chorobą
stwierdza niezdolność do pracy do 193 dnia od pierwszego dnia okresu zasiłkowego
(do dnia 29 maja 2008 r.). Kolejne zaświadczenia lekarskie, składane przez ubezpie-
czonego wraz z wnioskami o wypłatę zasiłku chorobowego, wskazują na niezdolność
do pracy powodowaną schorzeniem C 34 od dnia 22 lipca do 7 września 2008 r. oraz
od dnia 30 września do 29 października 2008 r. Decyzją z dnia 23 października 2008
r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił Stanisławowi K. przyznania prawa do
3
zasiłku chorobowego za okresy od 22 lipca do 7 września i od 30 września do 29
października 2008 r. W toku procesu ubezpieczony zmarł, a do procesu wstąpili jego
żona i dzieci.
Zdaniem Sądu w sprawie powstało kilka zagadnień prawnych budzących po-
ważne wątpliwości. W pierwszej kolejności Sąd wskazał na brzmienie art. 9 ust. 2
ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym do okresu zasiłkowego wlicza się okresy po-
przedniej niezdolności do pracy, spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa po-
między ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie
przekraczała 60 dni. Przepis art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej wskazujący na „ustanie
poprzedniej niezdolności do pracy" można rozumieć jako ustanie niezdolności do
pracy w znaczeniu medycznym lub też ustanie prawa do zasiłku chorobowego po
wyczerpaniu 182-dniowego okresu zasiłkowego. W ocenie Sądu zadającego pytanie
wykładnia gramatyczna tego przepisu prowadzi do wniosku, iż dolicza się poprzednie
okresy niezdolności do pracy w znaczeniu medycznym. Ustawodawca nie posłużył
się bowiem zwrotem „poprzedni okres zasiłkowy", a „poprzednia niezdolność do
pracy". Wskazywałoby to na celowe odniesienie do medycznej niezdolności do
pracy. Podobnie w art. 9 ust. 3 ustawy zasiłkowej wskazano, iż do okresu zasiłkowe-
go nie wlicza się okresów niezdolności do pracy przypadającego w okresach wycze-
kiwania (art. 4 ust. 1 ustawy zasiłkowej), a więc okresów, za który zasiłek chorobowy
nie przysługuje, co wskazuje, iż niezdolność do pracy w tym przepisie może być ro-
zumiana jako niezdolność do pracy w znaczeniu medycznym. Okres niezdolności do
pracy po wyczerpaniu 182-dniowego okresu zasiłkowego, za który prawo do zasiłku
nie przysługuje, nie został wprost wyłączony z okresu zasiłkowego, tak jak to uczynio-
no w art. 9 ust. 3 ustawy zasiłkowej z okresami wyczekiwania.
Z kolei wykładnia systemowa, zdaniem Sądu właściwsza, prowadziłaby do
wniosku, że doliczenie ma zastosowanie w przypadku krótszej niż 60-dniowa prze-
rwy pomiędzy dotychczasowym, a nowym okresem zasiłkowym. Do takiego wniosku
prowadzi fakt, iż ust. 2 jest redakcyjną częścią art. 9. W jego ustępie 1 wskazano na
„okres zasiłkowy". Wskazywać więc to może na konieczność odnoszenia się do po-
przedniego okresu zasiłkowego również w ust. 2. Taki sposób wykładni, w ocenie
Sądu, wynika także z faktu, iż okres zasiłkowy, co do zasady, pokrywa się z okresem
niezdolności do pracy stwierdzonym zaświadczeniami lekarskimi. Prawo do zasiłku
chorobowego wynika bowiem z podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Ubezpie-
czony w okresie po wyczerpaniu 182-dniowego okresu zasiłkowego, pomimo dalszej
4
niezdolności do pracy, podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Tym samym podleganie ubez-
pieczeniu (i związane z tym opłacanie składek), a nie medyczne przeciwwskazanie
do pracy w okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, winno decydować o
upływie 60-dniowego okresu przerwy. Na taki sposób rozumienia art. 9 ust. 2 wska-
zuje Z. Kluszyńska (w: System Ubezpieczeń społecznych. Zagadnienia podstawowe,
pod red. G. Szpor, wydanie IV, Warszawa 2007, s. 86), podając, iż „okresów niezdol-
ności do pracy, w których zasiłek nie przysługuje, nie wlicza się do okresu zasiłkowe-
go".
Drugim zagadnieniem wskazanym przez Sąd jest to, czy art. 9 ust. 2 ustawy
zasiłkowej nakazuje doliczenie do okresu zasiłkowego okresów poprzedniej niezdol-
ności do pracy spowodowanej tylko tą samą chorobą, czy też zgodnie z ust. 1 doli-
czenie następuje do łącznego okresu poprzedniej nieprzerwanej niezdolności do
pracy, a wywołanie niezdolności do pracy tą samą chorobą odnosi się do ostatniej lub
którejkolwiek z dotychczasowych chorób powodujących czasową niezdolność do
pracy. Sąd wskazał, że według I. Jędrasik-Jankowskiej (Ubezpieczenie społeczne.
Tom 3. Ubezpieczenie chorobowe, Warszawa 2003, s. 68-69) w zakresie liczenia
okresu zasiłkowego należy rozróżnić „taką samą", „tę samą" i „inną" chorobę. Jej
zdaniem wystąpienie niezdolności do pracy po upływie 60 dni jest spowodowane
„taką samą", a nie „tą samą chorobą". Sąd wskazał następnie, że K. Tymorek twier-
dzi, iż „jeżeli między okresami orzeczonych niezdolności do pracy ubezpieczony nie
odzyskał zdolności do pracy - okresy niezdolności do pracy przypadające przed prze-
rwą i po przerwie zlicza się do jednego okresu zasiłkowego. W takim przypadku roz-
poczęcie kolejnego okresu zasiłkowego nie jest możliwe" (Służba Pracownicza 2005
nr 8, poz. 11). W takiej sytuacji ubezpieczony może złożyć wniosek o świadczenie re-
habilitacyjne lub rentę.
Powiązanie powyższego z art. 9 ust. 1 ustawy zasiłkowej prowadzić może, w
ocenie sądu, do wniosku, że nowy okres zasiłkowy nie rozpoczyna biegu, jeżeli po-
nowna niezdolność do pracy powstaje wskutek tego schorzenia, które było przyczyną
ostatniej niezdolności do pracy w poprzednim 182-dniowym okresie zasiłkowym lub -
co wydaje się już zbyt daleko idące - jednego ze schorzeń będących przyczyną nie-
zdolności do pracy w poprzednim 182-dniowym okresie zasiłkowym.
TrzecimzagadnieniembudzącymwątpliwościSądujestrozstrzygnięcie,czyart. 9 ust. 2
ustawy zasiłkowej ma zastosowanie tylko raz, czy wiele razy w przypadku kolejnych
5
niezdolności do pracy przerywanych okresami zdolności do pracy. Literalne brzmienie
przepisu nie wyklucza jego wielokrotnego stosowania. Wykładnia celowościowa, jak
się zdaje słuszniejsza, prowadzi zaś do wniosku, iż wobec podlegania ubezpieczeniu
chorobowemu i opłacania składek z tego tytułu, prawo do zasiłku winno ubezpieczo-
nemu przysługiwać. Przepis art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej, jako wyjątek od zasady
prawa do zasiłku, winien być wykładany ściśle. Kolejne pozbawienia prawa do zasił-
ku, w przypadku kiedy okresy kolejnej niezdolności do pracy są stosunkowo krótkie,
ubezpieczony opłaca składki na ubezpieczenie chorobowe, zdają się być nieuzasad-
nione i sprzeczne z samą istotą ubezpieczenia chorobowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pytania prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu przez Sąd Okręgowy
dotyczą problemów interpretacyjnych, które związane są z ustaleniem prawa do za-
siłku chorobowego. Zasady nabycia prawa do zasiłku chorobowego określają przepi-
sy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zasady liczenia okresu zasiłkowego w
przypadku niezdolności do pracy spowodowanej tą samą chorobą są uregulowane w
art. 9 ust. 2 ustawy „zasiłkowej”. Przepis ten stanowi, że do okresu zasiłkowego wli-
cza się okresy poprzedniej niezdolności do pracy, spowodowanej tą samą chorobą,
jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności
do pracy nie przekraczała 60 dni. W staniem faktycznym ubezpieczony wyczerpał
okres zasiłkowy. Jednak okres nieprzerwanej niezdolności do pracy wykraczał poza
okres zasiłkowy, gdyż trwał 193 dni. Ta sama choroba stała się przyczyną kolejnych
niezdolności do pracy. Przerwy pomiędzy ustaniem poprzednich niezdolności do
pracy były krótsze niż 60 dni. Jednak gdyby przerwy były liczone od dnia ustania
prawa do zasiłku przerwa ta byłaby dłuższa niż 60 dni. Zasadnicza wątpliwość Sądu
Okręgowego dotyczyła tego, jak należy liczyć długość przerwy. Decydujące znacze-
nie ma w tym przypadku rozstrzygnięcie, czy przerwa powinna być liczona od daty
ustania prawa do zasiłku, czy od daty ustania poprzedniej niezdolności do pracy.
W celu określenia daty, od której należy liczyć długość 60 dniowej przerwy
konieczne jest odwołanie się do treści przepisu art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej. W
przepisie tym ustawodawca niewątpliwie odróżnia „okres zasiłkowy” i „okres niezdol-
ności do pracy”. Zgodnie z obowiązującymi zasadami wykładni w każdym przypadku
6
pierwszeństwo ma wykładnia językowa. Sąd Okręgowy trafnie stwierdza, że wykład-
nia językowa prowadzi do wniosku, że doliczaniu podlegają okresy niezdolności do
pracy w znaczeniu medycznym. W tej sytuacji niedopuszczalne jest zastosowanie
innych reguł wykładni, np. systemowej. Możliwość taka istnieje bowiem jedynie w
przypadku, kiedy rezultaty wykładni językowej prowadzą do niemożliwych do zaak-
ceptowania rezultatów. Proponowana przez Sąd Okręgowy koncepcja dokonania
wykładni systemowej jest zbędna. Wnioski z niej wynikające są podyktowane próbą
znalezienia kompromisowego rozwiązania. Wykładnia taka jest jednak contra legem.
W celu rozwiązania problemu należy zatem ograniczyć się do reguł wynikających z
przepisu art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej (na temat okresu zasiłkowego i jego liczenia
zob. I. Jędrasik - Jankowska: Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecz-
nego, wyd. 2, Warszawa 2009, s. 379-384). To, że ubezpieczony opłacał składki po
wyczerpaniu okresu zasiłkowego nie może przesądzać o rozstrzygnięciu, polegają-
cym na liczeniu okresu przerwy od daty ustania prawa do zasiłku. Bowiem z tytułu
opłacania składek ubezpieczonym przysługuje prawo do zasiłku chorobowego jedy-
nie w ustawowo określonym czasie.
Wynika więc z powyższego, że w razie każdej niezdolności do pracy powstaje
prawo do nowego okresu zasiłkowego, którego długość określa art. 9 ust. 2 ustawy.
O tym, czy będzie to pierwszy dzień okresu zasiłkowego, czy kolejny decyduje rodzaj
choroby, a w razie tej samej choroby długość przerwy między obiema niezdolno-
ściami. Z przepisu art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej wynika także, iż do okresu zasiłko-
wego należy doliczyć cały okres niezdolności do pracy wywołanej tą samą chorobą,
pomimo że zasiłek był wypłacony jedynie za część tego okresu. Należy w tym miej-
scu wspomnieć o problemie rozumienia tej samej choroby, choć w sprawie niniejszej
kolejne choroby były oznaczone tym samym numerem statystycznym. W wyroku z
dnia 6 listopada 2008 r., II UK 86/08, Sąd Najwyższy orzekł, iż pojęcia „ta sama cho-
roba”, użytego w art. 9 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej nie należy odnosić do tych sa-
mych numerów statystycznych, zgodnych z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i
Problemów Zdrowotnych ICD-10, gdyż nie chodzi o identyczne objawy odpowiada-
jące numerom statystycznym, lecz o opis stanu klinicznego konkretnego układu lub
narządu, który - choć daje różne objawy, podpadające pod różne numery statystycz-
ne - wciąż stanowi tę samą chorobę, skoro dotyczy tego samego narządu lub układu.
Z omawianego przepisu nie wynika również, że zasady wliczania przerw mają zasto-
sowanie tylko do jednej przerwy w niezdolności do pracy. Tak więc do kolejnego
7
okresu zasiłkowego należy doliczać te okresy niezdolności do pracy z powodu tej
samej choroby, które zakończyły się w okresie krótszym niż 60 dni, licząc od dnia
powstania kolejnej niezdolności. Z powyższych względów nie było potrzebne udzie-
lenie odpowiedzi na pytania przedstawione w pkt 2 i 3 postanowienia Sądu Okręgo-
wego.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================