Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 września 2009 r.
III PK 33/09
1. Pracownik, któremu pracodawca nie udzielił obligatoryjnych godzin
odpoczynku (art. 132 i 133 k.p.) nie ma roszczenia o ekwiwalent pieniężny na
podstawie stosowanych odpowiednio art. 171 i 172 k.p., mimo że stosunek
pracy został rozwiązany.
2. Roszczenie o zadośćuczynienie i odszkodowanie (art. 24 i 471 k.c.) z
tytułu nieudzielenia pracownikowi obligatoryjnych godzin odpoczynku (art. 132
i 133 k.p.) nie są roszczeniami alternatywnymi w rozumieniu art. 4771
k.p.c. w
stosunku do roszczenia o udzielenie skumulowanych dni wolnych z tego ty-
tułu.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Korzeniowski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 września
2009 r. sprawy z powództwa Roberta K., Barbary K.-P., Piotra S., Doroty B. i Tade-
usza B. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi Zakładów Opieki Zdro-
wotnej w K. o udzielenie kompensacyjnych dni wolnych od pracy, na skutek skargi
kasacyjnej powódki Doroty B. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Radomiu z dnia 30 grudnia 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę i zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę
1.350 zł (jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania ka-
sacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Dorota B., w sprawie z powództwa jej oraz Roberta K., Barbary K.-
P., Piotra S. i Tadeusza B. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi Za-
kładów Opieki Zdrowotnej w K. o udzielenie dni wolnych od pracy i zapłatę, wniosła
skargę kasacyjną od pkt I i III wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu z dnia 30 grud-
2
nia 2008 r. [...]. W tej części zaskarżonym wyrokiem, na skutek apelacji pozwanego,
zmieniono wyrok Sądu Rejonowego, zasądzający na rzecz powódki 49.000 zł z od-
setkami tytułem ekwiwalentu za nieudzielony czas wolny w ten sposób, że oddalono
powództwo (pkt I) i zasądzono na rzecz pozwanego 1.350 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu za obie instancje.
Wszyscy powodowie byli lekarzami zatrudnionymi u pozwanego i ze względu
na pełnienie dyżurów medycznych częściowo nie korzystali z przewidzianych w art.
132 i art. 133 k.p. obligatoryjnych okresów odpoczynku. Ponieważ stosunek pracy
skarżącej z pozwanym został rozwiązany, to Sąd Rejonowy zasądził na jej rzecz
wskazaną kwotę pieniężną, stosując w drodze analogii przepisy art. 171 § 1 i art. 172
k.p. przyznające pracownikowi prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzysta-
ny urlop wypoczynkowy (pozostałym powodom Sąd Rejonowy przyznał znaczną
liczbę skumulowanych godzin czasu wolnego od pracy i w tym zakresie Sąd Okrę-
gowy uchylił wyrok Sądu Rejonowego i sprawę przekazał do ponownego rozpozna-
nia z uwagi na zastosowanie przez Sąd Rejonowy błędnej metody obliczania liczby
należnych godzin czasu wolnego). Uzasadniając oddalenie powództwa Sąd Okręgo-
wy stwierdził, że dyrektywy Unii Europejskiej wykluczają żądanie ekwiwalentu pie-
niężnego za nieudzielony czas wolny i że w ten sam sposób wypowiedział się Sąd
Najwyższy w uchwałach I PZP 10/07 oraz I PZP 11/07. Zdaniem Sądu Okręgowego
jedynym roszczeniem przysługującym pracownikowi jest roszczenie o udzielenie
czasu wolnego, który nie został mu wcześniej udzielony. Celem regulacji będącej
przedmiotem sporu jest zapewnienie pracownikowi prawa do odpoczynku i zachowa-
nie zasad prawidłowej higieny pracy, brak jest natomiast podstaw do stosowania za-
sad obliczania i przyznawania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie art. 187 § 1 pkt 1 i 2, art.
200 § 1-3, art. 328 § 2, art. 392, art. 468 § 1 i 2 oraz art. 4771
k.p.c., a także art. 171 i
art. 172 k.p. lub ewentualnie art. 24 k.c. w związku z art. 300 k.p. oraz art. 111
k.p.
Podniosła, że na podstawie powołanych przepisów postępowania Sąd powinien za-
stosować właściwe przepisy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego, w
szczególności dlatego, że podstawa prawna roszczeń powódki budzi zasadnicze
wątpliwości, a ponadto powódka występowała bez profesjonalnego pełnomocnika.
Jeżeli Sąd Okręgowy uznał, że zasądzenie na jej rzecz ekwiwalentu za nieudzielenie
czasu wolnego nie ma podstaw prawnych co zdaniem powódki - jest poglądem błęd-
nym - to powinien zmienić kwalifikację prawną jej roszczeń wskazując jako ich pod-
3
stawę art. 24 k.c. Powołując uchwały Sądu Najwyższego I PZP 10/07 i I PZP 11/07,
stwierdzono, że skoro na ich podstawie pracownikom pozostającym w stosunku
pracy przysługuje roszczenie o kompensacyjny czas wolny, to w przypadku rozwią-
zania stosunku pracy to roszczenie przekształca się w roszczenie pieniężne stano-
wiące ekwiwalent za niewykorzystany czas wolny.
Strona pozwana wniosła o odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpozna-
nia, ewentualnie o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego we-
dług norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest nieuzasadniona. W odniesieniu do stosowania przepisów przy-
znających prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (art. 171 i
art.172 k.p.), w drodze analogii do uprawnień wynikających z uniemożliwienia przez
pracodawcę wykorzystania przez pracownika przysługującego mu obligatoryjnego
czasu odpoczynku (art. 132 i art. 133 k.p.) należy podzielić pogląd Sądu Okręgowe-
go, że jest to niedopuszczalne. Podobieństwo między tymi dwiema sytuacjami jest
zbyt odległe, aby można przez analogię stosować przepisy o ekwiwalencie za niewy-
korzystany urlop do pozbawienia pracownika obligatoryjnego okresu odpoczynku.
Zasadnicza różnica między tymi dwoma rodzajami czasu wolnego polega na tym, że
za okres urlopu pracownik ma prawo do wynagrodzenia (dlatego służy mu ekwiwa-
lent pieniężny w razie niewykorzystania urlopu w naturze), które to prawo nieprzysłu-
guje za obligatoryjny czas odpoczynku.
Jak słusznie przyjął Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia
13 marca 2008 r., I PZP 11/07 (OSNP 2008 nr 17-18, poz. 247) oraz w uchwale z
dnia 8 marca 2008 r., I PZP 10/07 (OSNP 2008 nr 23-24, poz. 342), w razie nie-
udzielenia odpowiednich okresów odpoczynku pracownik może dochodzić odszko-
dowania lub zadośćuczynienia na zasadach ogólnych. W skardze kasacyjnej błędnie
stwierdzono, że w tych uchwałach Sąd Najwyższy uznał istnienie po stronie pracow-
nika roszczenia o udzielenie skumulowanego czasu wolnego. Wręcz przeciwnie,
przyjęto w nich, że pracownik ma roszczenia przysługujące na zasadach ogólnych, to
jest o odszkodowanie na podstawie art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. lub o za-
dośćuczynienie na podstawie art. 23 i art. 24 k.c. Mimo że to roszczenie nie było
zgłoszone przez powódkę w trakcie procesu, to w skardze kasacyjnej twierdzi się, że
4
Sąd Okręgowy powinien na podstawie art. 4771
k.p.c. uwzględnić je z urzędu (jeżeli
nie uzna zasadności odpowiedniego stosowania przepisów o ekwiwalencie pienięż-
nym za urlop). Nie jest to pogląd trafny. Zgodnie z art. 321 k.p.c. sąd nie może wyro-
kować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.
Zasada ta doznaje wyjątku dotyczącego spraw z zakresu prawa pracy, przewidzia-
nego w art. 4771
k.p.c. Stanowi on, że jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z
przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nie-
uzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne. Przepis
ten nie ma zastosowania w rozpoznawanej sprawie, gdyż roszczenia przysługujące
na podstawie wskazanych przepisów Kodeksu cywilnego nie są alternatywne w sto-
sunku do roszczenia opartego na analogii do roszczenia o ekwiwalent za urlop wy-
poczynkowy. Inne są bowiem przesłanki tych roszczeń. Pierwsze z nich wiążą się ze
szkodą lub krzywdą wynikłą z nieudzielenia obligatoryjnego czasu odpoczynku, zaś
ciężar dowodu ich istnienia - obok faktu nieskorzystania z obligatoryjnego odpoczyn-
ku z przyczyn dotyczących pracodawcy - spoczywa na pracowniku. Natomiast przy
dochodzeniu ekwiwalentu pieniężnego wymagane jest tylko wykazanie niewykorzy-
stania czasu wolnego w naturze (tak samo jak w odniesieniu do ekwiwalentu za urlop
w razie rozwiązania stosunku pracy). Roszczenia mają charakter alternatywny wtedy,
gdy w stanie faktycznym, ustalonym zgodnie z rozkładem ciężaru dowodu, pracowni-
kowi służą co najmniej dwa roszczenia do wyboru. Typowymi przykładami są przepi-
sy art. 45 § 1 i art. 56 § 1 k.p., przyznające pracownikowi roszczenia o przywrócenie
do pracy albo o odszkodowanie w razie wadliwego wypowiedzenia lub rozwiązania
bez wypowiedzenia umowy o pracę. Zarzuty skargi dotyczące art. 4771
k.p.c. w isto-
cie odnoszą się do brzmienia tego przepisu obowiązującego do 2004 r., kiedy to sąd
pracy był obowiązany orzec o wszystkich roszczeniach wynikających z faktów przy-
toczonych przez pracownika, niezależnie od zgłoszonego roszczenia i jego rozmiaru.
Wynika stąd, że zarzut naruszenia art. 4771
k.p.c. i powiązane z nim zarzuty naru-
szenia pozostałych przepisów postępowania są nieuzasadnione.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 98 i art. 39814
k.p.c.
========================================