Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 września 2009 r., I CSK 35/09
Wskazanie właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi lub pokrewnymi przez Komisję Prawa Autorskiego, o którym mowa
w art. 107 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.), nie może być
zastąpione porozumieniem organizacji zbiorowego zarządzania przyznającym
jednej z nich wyłączność działania w określonym terminie.
Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Autorów "Z." w W.
przeciwko "K.M.", spółce z o.o. w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu
niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16 września 2009 r. skargi kasacyjnej strony
pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 września 2008 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Stowarzyszenie Autorów "Z." domagało się zasądzenia od spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością "K.M." w W. kwoty 405 287,55 zł, wskazując, że kwota ta z
ustawowymi odsetkami należy się współtwórcom utworów audiowizualnych
wyświetlanych w kinie pozwanej spółki, na rzecz których ono działa.
W uzasadnieniu pozwu Stowarzyszenie podało, że jest organizacją zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, dysponującą
zezwoleniem właściwego ministra na zarządzenie m.in. prawami autorskimi do
utworów słownych, muzycznych, słowno-muzycznych i choreograficznych w
utworze audiowizualnym na polu eksploatacji – wyświetlanie.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 19 listopada 2007 r. uwzględnił powództwo na
podstawie art. 70 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm. – dalej: "Pr.aut.") w
brzmieniu nadanym mu (wespół z pozostałymi przepisami tego artykułu) z mocą od
dnia 22 lipca 2000 r. przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie
ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. Nr 53, poz. 637) w
związku z art. 70 ust. 3 i art. 105 ust. 1 Pr.aut.
Sąd Apelacyjny, oddalając apelację pozwanej spółki, wyrokiem z dnia 2
września 2008 r. podzielił stanowisko Sądu Okręgowego o przysługiwaniu stronie
powodowej jako organizacji zbiorowego zarządzania legitymacji do dochodzenia we
własnym imieniu od strony pozwanej na rzecz uprawnionych podmiotów roszczeń o
wynagrodzenie, o którym mowa w art. 70 ust. 2 Pr.aut. w brzmieniu nadanym mu z
mocą od dnia 22 lipca 2000 r. Domniemanie prawne ustanowione w art. 105 ust. 1
Pr.aut. w zakresie wiążącym się z art. 70 ust. 3 Pr.aut. w brzmieniu nadanym mu z
mocą od dnia 22 lipca 2000 r. rozciągało się na zarządzanie, ochronę i dochodzenie
zarówno praw autorów polskich, jak i autorów zagranicznych ze względu na
znajdującą wyraz w art. 5 Pr.aut. zasadę asymilacji. Chociaż art. 70 ust. 2 Pr.aut.
został uznany wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 maja 2006 r., K 5/05
(OTK-A Zb.Urz. 2006, nr 5, poz. 59) za niezgodny z art. 2 i 32 w związku z art. 64
ust. 2 Konstytucji, mógł jednak stanowić podstawę zasądzenia dochodzonej w
sprawie kwoty, ponieważ obejmowała ona przewidziane w tym przepisie
wynagrodzenie za okres od dnia 6 maja 2001 r. do dnia 31 grudnia 2004 r., przepis
ten zaś, zgodnie z wymienionym wyrokiem, utracił moc dopiero 6 czerwca 2007 r.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie budził też wątpliwość fakt wyświetlania utworów
audiowizualnych w kinie pozwanej spółki i sposób ustalenia wysokości
dochodzonego wynagrodzenia na rzecz współtwórców tych utworów, należnego im
na podstawie art. 70 ust. 2 Pr.aut.
Pozwana spółka, skarżąc wyrok Sądu Apelacyjnego w całości, przytoczyła jako
podstawy kasacyjne naruszenie art. 105 ust. 1 w związku z art. 70 ust. 3 Pr.aut.
przez przyjęcie, że stronie powodowej jako organizacji zbiorowego zarządzania,
mającej zezwolenie na zbiorowe zarządzanie utworami słownymi, muzycznymi i
słowno-muzycznymi, przysługuje domniemanie legitymacji także w zakresie
żądania wynagrodzenia należnego zagranicznym współtwórcom utworu filmowego
oraz naruszenie art. 6 k.c. przez przyjęcie, że powód udowodnił, iż jest organizacją
zbiorowego zarządzania, za pośrednictwem której pozwany powinien wypłacać
wynagrodzenie zagranicznym współtwórcom utworu audiowizualnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powodowe Stowarzyszenie jest niewątpliwie organizacją zbiorowego
zarządzania w rozumieniu art. 104 Pr.aut. Organizacje, o których mowa w tym
przepisie są uprawnione do zarządzania prawami autorskimi lub prawami
pokrewnymi – w zasadzie jedynie majątkowymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 3 grudnia 2004 r., I CK 312/02, nie publ.) – w imieniu własnym na rzecz
podmiotów uprawnionych. Uprawnienie to obejmuje różnego rodzaju formy
wykonywania praw autorskich lub praw pokrewnych, w szczególności kontrolowanie
korzystania z dóbr chronionych normami prawa autorskiego, negocjowanie umów
licencyjnych z przyszłymi użytkownikami tych dóbr, inkasowanie wynagrodzeń od
użytkowników, a w niektórych sytuacjach także ustalanie wynagrodzeń, ich
dochodzenie na drodze sądowej oraz podział pomiędzy osoby uprawnione. Może
ono wynikać przede wszystkim z powierzenia zarządu określonymi prawami
autorskimi lub prawami pokrewnymi przez uprawnionego w drodze czynności
cywilnoprawnej. Może też – jak się powszechnie przyjmuje – opierać na podjęciu
przez daną organizację zarządzania określonymi prawami autorskimi lub prawami
pokrewnymi na zasadach prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia (art. 752-756
k.c.). Ponadto źródło tego uprawnienia mogą w pewnych przypadkach stanowić
przepisy prawa.
Do zbiorowego zarządzania określonymi prawami autorskimi lub prawami
pokrewnymi uprawniają te przepisy, które przewidują w oznaczonym zakresie
obowiązkowe pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania. Do tego rodzaju
przepisów należał m.in. powołany w skardze kasacyjnej art. 70 ust. 3 Pr.aut. w
brzmieniu odnoszącym się do mającego zastosowanie w sprawie art. 70 ust. 2
Pr.aut., a obecnie należy art. 70 ust. 3 w brzmieniu nadanym mu z mocą od dnia 1
listopada 2007 r.
Mający zastosowanie w sprawie art. 70 ust. 2 Pr.aut. przyznawał niektórym
współtwórcom utworu audiowizualnego, a mianowicie głównemu reżyserowi,
operatorowi obrazu, twórcy scenariusza, twórcom innych utworów literackich lub
muzycznych stworzonych do utworu audiowizualnego lub w nim wykorzystanych
oraz artystom wykonawcom uczestniczącym w utworze audiowizualnym,
dodatkowe – w stosunku do uzyskiwanego od producenta z tytułu udziału w
powstaniu utworu audiowizualnego – wynagrodzenie bezpośrednio od
użytkowników za korzystanie na określonych polach. Należało się ono m.in. z tytułu
wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach, w wysokości proporcjonalnej do
uzyskiwanych stąd wpływów, miało więc w tym przypadku charakter tzw.
wynagrodzenia tantiemowego. Obowiązujący obecnie art. 70 ust. 21
Pr.aut.,
ustanowiony w następstwie wyeliminowania z porządku prawnego art. 70 ust. 2
Pr.aut. przez wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 maja 2006 r., K 5/05,
przyznaje dodatkowe wynagrodzenie, dotyczące tych samych pół eksploatacji, które
wymieniał jego poprzednik, wszystkim współtwórcom utworu audiowizualnego oraz
artystom wykonawcom w nim uczestniczącym. Również ten przepis przewiduje z
tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach współtwórcom i artystom
wykonawcom wynagrodzenie tantiemowe.
Należy podzielić pogląd wyrażony w zaskarżonym wyroku, w ślad za
wypowiedziami piśmiennictwa, że wskazane unormowania, przyznające
współtwórcom utworu audiowizualnego oraz artystom wykonawcom dodatkowe
wynagrodzenie mają też zastosowanie do zagranicznych twórców oraz artystów
wykonawców. Wynika to z przyjętej w art. 5 pkt 4 Pr.aut. i przepisach wiążących
Polskę konwencji międzynarodowych zasady asymilacji (traktowania krajowego),
czyli zrównania twórców oraz artystów wykonawców obcych z krajowymi (por. art. 3
ust. 1 porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej,
Dz.U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143 – dalej: „porozumienie TRIPS”, art. 5 aktu
paryskiego konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych, Dz.U.
z 1990 r. Nr 82, poz. 474, w związku z art. 9 porozumienia TRIPS, art. 2 ust. 2
międzynarodowej konwencji o ochronie wykonawców, producentów fonogramów
oraz organizacji nadawczych, Dz.U. z 1997 r. Nr 125, poz. 800, jak też art. 12
TWE). W związku z powołanymi przepisami porozumienia TRIPS wypada
zaznaczyć, że ze względu na zasięg działania Światowej Organizacji Handlu (por.
http://www.wto.int/english) mają one charakter powszechny.
W związku z tym, że zgodnie z zasadą asymilacji, należne na podstawie
omawianych regulacji dodatkowe wynagrodzenie przysługuje także twórcom oraz
artystom wykonawcom zagranicznym, a w ustawodawstwach innych państw w
zasadzie brak przepisów przyznających podobne wynagrodzenie (por.
uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 maja 2006 r., K 5/05),
pod adresem tych regulacji – wykraczających także poza standardy wspólnotowe –
wysunięto w piśmiennictwie poważne zastrzeżenia. Podniesiono w szczególności,
że przyjęte w prawie polskim rozwiązanie może prowadzić do wypływu z kraju
znacznych kwot na rzecz podmiotów zagranicznych bez widoków na podobne
dochody z innych państw oraz do przerzucania związanych z tym kosztów na
krajowych konsumentów.
Zarówno zgodnie z art. 70 ust. 3 u.p.a w brzmieniu poprzednim, odnoszącym
się do mającego zastosowanie w sprawie art. 70 ust. 2 Pr.aut., jak i w brzmieniu
obecnym, odnoszącym się do art. 70 ust. 21 Pr.aut., wypłata wynagrodzenia przez
korzystającego następuje za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. Chociaż, inaczej niż w
art. 21 ust. 1 Pr.aut., nie zastrzeżono wyłączności pośrednictwa właściwej
organizacji w tym zakresie, należy przyjąć, że jej pośrednictwo jest obowiązkowe.
Przemawia za tym zarówno zastrzeżenie, że zapłata za pośrednictwem właściwej
organizacji zbiorowego zarządzania „następuje”, a nie „może nastąpić”, jak też
niemożność osiągnięcia celu ustanowionego pośrednictwa przy innym założeniu.
Ponadto, chociaż w art. 70 ust. 3 Pr.aut. jest tylko mowa o wypłacie wynagrodzenia
za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania, trudno przyjąć
funkcjonowanie przewidzianego w tym przepisie pośrednictwa bez uprawnienia
właściwej organizacji do określenia, zgodnie z właściwymi zasadami (por. art. 110
Pr.aut.), wysokości należnego wynagrodzenia, a więc bez uprawnienia tej
organizacji do zbiorowego zarządzania w tym zakresie.
Jak zaznaczono, uprawniona do pośrednictwa, o którym mowa w art. 70 ust. 3
Pr.aut., czyli do sprawowania związanego z tym zarządu prawami autorskimi lub
prawami pokrewnymi, jest właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi lub prawami pokrewnymi, zgodnie zaś z art. 107 Pr.aut., jeżeli na danym
polu eksploatacji działa więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania,
organizacją właściwą w rozumieniu ustawy jest organizacja, do której należy twórca
lub artysta wykonawca, a gdy twórca lub artysta wykonawca nie należy do żadnej
organizacji albo nie ujawnił swojego autorstwa – organizacja wskazana przez
Komisję Prawa Autorskiego. W świetle treści przytoczonych przepisów, to czy dana
organizacja zbiorowego zarządzania jest uprawniona na podstawie art. 70 ust. 3
Pr.aut. do zarządzania w odniesieniu do określonych pól eksploatacji, których
dotyczy dodatkowe wynagrodzenie należne oznaczonym współtwórcom utworu
audiowizualnego i artystom wykonawcom, zależy więc przede wszystkim od tego,
czy organizacja ta jest jedyną organizacją zbiorowego zarządzania działającą na
tych polach eksploatacji. Jeżeli odpowiedź na to pytanie jest pozytywna,
organizacja ta jest uprawniona do zarządzania w tym zakresie, w razie natomiast
odpowiedzi negatywnej, przysługuje jej to uprawnienie tylko o tyle, o ile współtwórca
utworu audiowizualnego lub artysta wykonawca, o którego roszczenie do
dodatkowego wynagrodzenia chodzi, należy do niej albo – gdy do niej nie należy –
została ona wskazana przez Komisję Prawa Autorskiego do sprawowania w tym
zakresie kolektywnego zarządu.
Strona powodowa konsekwentnie twierdziła – zaprzeczając odmiennemu
zapatrywaniu pozwanej spółki – że jest jedyną organizacją zbiorowego zarządzania
działającą na polu eksploatacji – wyświetlanie, którego dotyczą dochodzone w
sprawie roszczenia o dodatkowe wynagrodzenie współtwórców utworów
audiowizualnych (filmów) pokazywanych w kinie pozwanej spółki. Podkreślała, że w
Polsce tylko ona jest upoważniona do sprawowania zarządu w odniesieniu do
utworów słownych, muzycznych, słowno muzycznych i choreograficznych
eksploatowanych w utworze audiowizualnym, co – jej zdaniem – jednoznacznie
wynika z obwieszczenia Ministra Kultury z dnia 13 kwietnia 2004 r. w sprawie
ogłoszenia decyzji Ministra Kultury o udzieleniu i o cofnięciu zezwoleń na podjęcie
działalności organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami
pokrewnymi (M.P. Nr 18, poz. 322). W odniesieniu do innych organizacji,
upoważnionych – zdaniem pozwanej spółki – do zbiorowego zarządzania tymi
samymi prawami, strona powodowa wyjaśniła w szczególności, że Stowarzyszenie
Filmowców Polskich ma zezwolenie na zbiorowe zarządzanie utworami
audiowizualnymi jako całością, nie ma natomiast zezwolenie na zbiorowe
zarządzanie utworami eksploatowanymi w ramach utworów audiowizualnych, tj.
scenariuszami oraz innymi utworami literackimi i utworami muzycznymi, za
korzystanie z których strona powodowa dochodzi wynagrodzenia. Ponadto
powołała się na zawarte przez nią ze Stowarzyszeniem Filmowców Polskich
porozumienie w sprawie prowadzenia wspólnego inkasa wynagrodzeń należnych
na podstawie art. 70 ust. 2 Pr.aut., przyznającego jej wyłączność w zakresie
inkasowania tych wynagrodzeń.
Ze stanowiskiem, że strona powodowa jest jedyną organizacją zbiorowego
zarządzania upoważnioną do zarządzanie utworami eksploatowanymi w ramach
utworu audiowizualnego, za korzystanie z których strona powodowa dochodzi
wynagrodzenia, nie można się zgodzić. Z powołanego obwieszczenia Ministra
Kultury (por. też obwieszczenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 27 listopada 1998 r.
w sprawie ogłoszenia decyzji Ministra Kultury i Sztuki o udzieleniu i o cofnięciu
zezwoleń na podjęcie działalności organizacji zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi lub prawami pokrewnymi, M.P. Nr 45, poz. 641), wynika, że
Stowarzyszenie Filmowców Polskich uzyskało zezwolenie na zbiorowe zarządzanie
„prawami autorskimi do utworów audiowizualnych” m.in. na polu eksploatacji –
wyświetlanie (pkt I zezwolenia), oraz na zbiorowe zarządzanie „prawami
pokrewnymi przysługującymi producentom utworów audiowizualnych do
wideogramów” na oznaczonych polach eksploatacji (pkt II zezwolenia).
W piśmiennictwie trafnie wyjaśniono, że nie ma podstaw do uznania – tak jak
przyjmuje strona powodowa (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca
2006 r., III CSK 143/05, OSNC 2006, nr 12, poz. 206) – że pkt I tego zezwolenia
upoważnia Stowarzyszenie Filmowców Polskich do zarządzania prawami
autorskimi m.in. na polu eksploatacji – wyświetlanie jedynie do całości utworów
audiowizualnych, tj. do zarządzania wyłącznie prawami przysługującymi
producentom utworów audiowizualnych, nie upoważnia natomiast do zarządzania,
m.in. na polu eksploatacji – wyświetlanie prawami autorskimi do utworów
audiowizualnych innych osób niż producenci, tj. do utworów eksploatowanych w
ramach utworu audiowizualnego, o które chodzi w niniejszej sprawie. Wnioskowi
takiemu sprzeciwia się zestawienie pkt I zezwolenia, w którym brak wzmianki o
producencie, z punktem II, w którym taka wzmianka się znajduje. Jeżeliby
upoważnienie, o którym mowa w punkcie I zezwolenia, miało mimo braku wzmianki
o producencie dotyczyć wyłącznie zarządzania prawami producenta utworu
audiowizualnego, to zamieszczenie w punkcie II zezwolenia wzmianki o
producencie byłoby zbędne. Podstaw do zacieśnienia upoważnienia, o którym
mowa w punkcie I zezwolenia, jedynie do zarządzania prawami producenta utworu
audiowizualnego nie daje też różnica w sformułowaniach tego zezwolenia oraz
zezwolenia udzielonego stronie powodowej na zbiorowe zarządzanie, m.in. na polu
– wyświetlanie, prawami autorskimi do utworów słownych, muzycznych, słowno-
muzycznych i choreograficznych w utworze audiowizualnym. Jak wyjaśniono w
piśmiennictwie, Minister Kultury, udzielając zezwoleń poszczególnym organizacjom
zbiorowego zarządzania, nie stosował jednolitych określeń, lecz powtarzał treść
wniosków zróżnicowanych pod względem terminologicznym.
Strona powodowa nie mogła więc być uznana za właściwą organizację
zbiorowego zarządzania uprawnioną z mocy art. 70 ust. 3 Pr.aut. do dochodzenia
wszystkich objętych pozwem roszczeń na tej podstawie, że przysługiwała jej w tym
zakresie wyłączność zarządzania. W szczególności co do praw scenarzysty w
utworze audiowizualnym na polu eksploatacji – wyświetlanie mogła w zakresie
zbiorowego zarządzania działać zarówno strona powodowa, jak i Stowarzyszenie
Filmowców Polskich.
Strona powodowa nie mogła być też uznana za właściwą organizację
zbiorowego zarządzania uprawnioną z mocy art. 70 ust. 3 Pr.aut. do dochodzenia
wszystkich objętych pozwem roszczeń na tej podstawie, że uprawnieni twórcy są jej
członkami. Spełnienie tej ostatniej przesłanki nie wchodziło w grę, ponieważ w kinie
pozwanej wyświetlane były głównie filmy zagraniczne.
Poza tym brak danych pozwalających uznać stronę powodową za uprawnioną z
mocy art. 70 ust. 3 Pr.aut. do dochodzenia wszystkich objętych pozwem roszczeń
na tej podstawie, że została – zgodnie z art. 107 Pr.aut. – wskazana przez Komisję
Prawa Autorskiego jako organizacja zbiorowego zarządzania właściwa w zakresie
zarządzania takimi roszczeniami, jak dochodzone. Należy podzielić pogląd, że art.
107 Pr.aut. wyklucza podjęcie prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia w celu
realizacji roszczeń normowanych uprzednio w art. 70 ust. 2., a obecnie w art. 70
ust. 21 Pr.aut. Dopuszczenie takiej możliwości stanowiłoby obejście art. 107 Pr.aut.
w zakresie, w jakim przyznaje on rozstrzygające znaczenie wskazaniu właściwej
organizacji zbiorowego zarządzania przez Komisję Prawa Autorskiego. Z
podobnych przyczyn należy też wykluczyć możliwość zastąpienia wymaganego
przez art. 107 Pr.aut. wskazania właściwej organizacji zbiorowego zarządzania
przez Komisję Prawa Autorskiego umową dwóch organizacji zbiorowego
zarządzania upoważnionych do działania na tych samych polach eksploatacji.
Umowa o takich skutkach wkraczałoby w wyznaczone bezwzględnie obowiązującą
normą kompetencje Komisji Prawa Autorskiego (art. 58 §1 k.c.). Powoływane w
sprawie porozumienie ze Stowarzyszeniem Filmowców Polskich, przyznające
stronie powodowej wyłączność w zakresie inkasowania wynagrodzeń należnych na
podstawie art. 70 ust. 2 Pr.aut., nie mogło więc wywrzeć w świetle art. 70 ust. 3 i
art. 107 Pr.aut. przypisywanego mu przez stronę powodową skutku.
W sprawie nie było zatem podstaw do uznania strony powodowej za
organizację zbiorowego zarządzania uprawnioną na podstawie art. 70 ust. 3 w
związku z art. 107 Pr.aut. do dochodzenia wszystkich objętych pozwem roszczeń.
Jednoczenie uprawnienie strony powodowej do dochodzenia wskazanych w
pozwie roszczeń nie mogło być uznane za wykazane za pomocą wynikającego z
art. 105 ust. 1 Pr.aut. domniemania przysługiwania organizacji zbiorowego
zarządzania uprawnienia do zarządzania i ochrony oraz legitymacji procesowej w
odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem.
Dochodzenie wskazanych w pozwie roszczeń łączyło się wprawdzie z
podjęciem na podstawie zezwolenia właściwego ministra przez stronę powodową
zbiorowego zarządzania określonymi prawami na oznaczonych polach eksploatacji,
obejmującego również dochodzone roszczenia, czyli ze ziszczeniem się podstawy
domniemania prawnego ustanowionego w art. 105 ust. 1 Pr.aut. (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 maja 1999 r., I CKN 1139/97, OSNC 2000, nr 1, poz. 6),
jednocześnie jednak w sprawie wystąpiły przesłanki uzasadniające obalenie tego
domniemania. W dominujących w piśmiennictwie krytycznych ocenach założeń
domniemania prawnego ustanowionego w art. 105 ust. 1 Pr.aut. trafnie podnosi się,
że osoby, przeciwko którym to domniemanie działa, czyli użytkownicy, na ogół nie
dysponują danymi pozwalającymi im obalić je, tj. przeprowadzić dowód braku
stosownego uprawnienia po stronie organizacji zbiorowego zarządzania, natomiast
organizacje zbiorowego zarządzania, będące beneficjentami tego domniemania,
mogą w zasadzie bez większych trudności, jeżeli tylko rzeczywiście są uprawnione,
wykazać swoje uprawnienie. Z tego względu należy przyjąć, że samo zanegowanie
tego domniemania przez użytkownika, powinno – podobnie jak w innych
przypadkach dowodzenia tzw. faktów negatywnych (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 października 2002 r., V CKN 1796/00, OSNC 2004, nr 2,
poz. 23) – mieć wpływ na dowód miarodajnej okoliczności. Jeżeli więc użytkownik
neguje oparte na art. 105 ust. 1 Pr.aut. domniemanie przysługiwania powodowej
organizacji zbiorowego zarządzania uprawnienia do zarządzania i legitymacji
procesowej w odniesieniu do objętych pozwem roszczeń, a możliwość dochodzenia
tych roszczeń zależy ostatecznie od tego – tak jak w niniejszej sprawie – czy
powodowa organizacja zbiorowego zarządzania została wskazana, zgodnie z art.
107 Pr.aut., jako właściwa przez Komisję Prawa Autorskiego, to ta organizacja
powinna wykazać, że do wskazania tego doszło. Jeżeli tego nie uczyni, zostanie
uznana za nieuprawnioną i tym samym dojdzie do obalenia działającego na jej
korzyść domniemania opartego na art. 105 ust. 1 Pr.aut. Zajęcie innego stanowiska
powodowałoby, że domniemanie nabierałoby w praktyce cechy domniemania
nieusuwalnego, a skoro ustawodawca nadał mu – jak większości domniemań
prawnych – kształt domniemania wzruszalnego, możliwość jego obalenia powinna
być realna.
Stwierdzenie braku podstaw do uznania strony powodowej za organizację
zbiorowego zarządzania uprawnioną na podstawie art. 70 ust. 3 w związku z art.
107 Pr.aut. do dochodzenia wszystkich objętych pozwem roszczeń było więc
równoznaczne także z obaleniem w odniesieniu do strony powodowej domniemania
prawnego ustanowionego w art. 105 ust. 1 Pr.aut.
W świetle tych uwag należało uznać zarzut naruszenia art. 70 ust. 3 i art. 105
ust. 1 Pr.aut. oraz art. 6 k.c. za uzasadniony i orzec na podstawie art. 39815
§ 1 k.c.,
jak w sentencji.