Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 września 2009 r.
II UK 19/09
Ubezpieczony, który posiada mniej niż 15 lat okresów składkowych i nie-
składkowych może skorzystać z posiadanych okresów rolnych z art. 10 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) tylko do uzu-
pełnienia okresu wymaganego do nabycia emerytury z art. 28 tej ustawy.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Małgorzata Gersdorf, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 wrześ-
nia 2009 r. sprawy z wniosku Wiesława B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w W. o wysokość emerytury, na skutek skargi kasacyjnej wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 maja 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Pozwany organ rentowy pierwszą decyzją z 28 marca 2003 r., po wniosku
Wiesława B. z 28 listopada 2002 r. o emeryturę, odmówił mu tego świadczenia. Po
rozpoznaniu jego odwołania Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z 22 grudnia
2004 r. przekazał sprawę do ponownego rozpoznania i pozwany decyzją z 28 wrześ-
nia 2005 r. przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od 1 listopada 2002 r., na
podstawie art. 28 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (dalej:
ustawa o emeryturach i rentach). Wysokość emerytury od 1 września 2005 r. usta-
lono na 381,53 zł, uwzględniając w okresach składkowych i nieskładkowych, łącznie
14 lat, 10 miesięcy i 15 dni, na które składały się okres służby wojskowej i okresy
pracowniczego zatrudnienia. Brakujący staż emerytalny uzupełniono okresami rol-
nymi - prowadzenia działów specjalnych w rolnictwie, niezaliczonych przy ustaleniu
prawa do renty z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników. „Okres rolny” uwzględ-
2
niono w zakresie niezbędnym do uzyskania prawa do emerytury na podstawie art. 28
ustawy o emeryturach i rentach. Świadczenie wyliczono na podstawie art. 53 ust. 1
pkt 1 i art. 56 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach. Emerytura w myśl art. 54 nie
podlegała podwyższeniu do najniższej emerytury.
W odwołaniu wnioskodawca domagał się zwykłej emerytury na podstawie art.
27 ustawy o emeryturach i rentach, przy zaliczeniu do stażu ubezpieczeniowego
okresów pracy w prowadzonym przez jego ojca zakładzie rzemieślniczym (stolar-
skim) oraz uwzględnienia w tym stażu okresu prowadzenia działów specjalnych
(szklarni), jak też ustalenia podstawy wymiaru emerytury.
Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 30 stycznia 2008 r. oddalił odwoła-
nie. Ustalił, że wnioskodawca uczył się w Technikum Samochodowym w W., naukę
przerwał w 1955 r. i zaczął pomagać ojcu w zakładzie stolarskim. Od 5 listopada
1957 r. do 5 października 1959 r. odbywał służbę wojskową. Po wojsku, aż do 1963
r. nadał pomagał ojcu w zakładzie stolarskim i w tym okresie również nie została za-
warta umowa o pracę. Wnioskodawca podjął przerwaną naukę w Technikum i w
czerwcu 1963 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. Następnie w okresach od 15 stycz-
nia 1963 r. do 31 maja 1976 r. był zatrudniony u różnych pracodawców. Od 1974 r.
do końca 1990 r. prowadził działy specjalne produkcji rolnej - uprawy pod szkłem.
Decyzją z 28 grudnia 1990 r. uzyskał rentę inwalidzką na podstawie art. 16 ustawy z
14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków
ich rodzin. Decyzją z 26 października 2004 r. przyznano wnioskodawcy emeryturę
rolniczą. W uzasadnieniu oddalenia odwołania Sąd Okręgowy stwierdził, że wylicze-
nie przez pozwanego okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze 14 lat, 10
miesięcy i 15 dni jest zgodne z art. 6 i 7 ustawy o emeryturach i rentach. Pomoc ojcu
w zakładzie rzemieślniczym w latach 1955-57 i 1959-63 nie odbywała się na podsta-
wie pracowniczego zatrudnienia i wnioskodawcy nie można również uznać jako
osoby współpracującej, gdyż przepisy o obowiązku ubezpieczenia osób współpracu-
jących z osobami wykonującymi rzemiosło na podstawie wymaganego uprawnienia
przemysłowego, zezwolenia, karty rzemieślniczej obowiązują od 1 lipca 1965 r. Od
tej daty okres współpracy jest zaliczany do okresów składkowych jednakże pod wa-
runkiem zgłoszenia osoby do ubezpieczeń społecznych jako współpracującej i opła-
cania za nią składek. Okresów pomocy wnioskodawcy w zakładzie rzemieślniczym
ojca nie można zaliczyć do okresu, od którego zależy uprawnienie do emerytury.
Natomiast okres prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej należy zaliczyć do
3
okresów uzupełniających i tylko w zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresów
składkowych i nieskładkowych, od których zależało przyznanie emerytury (art. 10
ustawy o emeryturach i rentach). Wnioskodawcy zaliczono do renty z ubezpieczenia
społecznego rolników 5 lat prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej. Pozo-
stały okres rolny jest wystarczający do przyznania emerytury, jednak nie ma podstaw
żądanie zaliczenia okresów prowadzenia działów specjalnych w większym wymiarze
niż wymagane do ustalenia emerytury na podstawie art. 28 ustawy o emeryturach i
rentach. Nie zostały spełnione warunki emerytury z art. 27 tej ustawy, skoro okres
prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej mógł zostać uwzględniony tylko w
zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresu wymaganego do uzyskania emerytury
w niższym niż zwykły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat dla mężczy-
zny w wieku 65 lat (art. 28). Prawidłowo pozwany ustalił też wysokość emerytury
uwzględniając przepis art. 56 oraz niespełnienie warunków z art. 15 ust. 1 i ust. 6
ustawy o emeryturach i rentach do ustalenia podstawy wymiaru emerytury. W okre-
sie ostatnich 20 lat przed wnioskiem wnioskodawca nie posiada 10 kolejnych lat
składkowych i nieskładkowych.
Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej
instancji. W uzasadnieniu oddalenia apelacji wnioskodawcy wskazał, że okres rolny
nie mógł być uwzględniony w wymiarze większym niż konieczny do spełnienia wa-
runku 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych z art. 28 ustawy o emeryturach i
rentach. Nie było możliwe ustalenie podstawy wymiaru emerytury, pomimo udowod-
nienia w niektórych latach podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.
Podstawę wymiaru można ustalić jedynie na zasadach określonych w art. 15 ust. 1 i
ust. 6 ustawy o emeryturach i rentach. Wnioskodawca po 1976 r. ma tylko okresy
rolne a łącznie jego ubezpieczenie pracownicze wynosi mniej niż 20 lat (14 lat, 10
miesięcy i 15 dni) i nie jest możliwe ustalenie podstawy wymiaru również w drugim
wariancie (art. 15 ust. 6). Pominięcie okresu współpracy przy prowadzeniu działalno-
ści gospodarczej przez ojca było uzasadnione z przyczyn wskazanych przez Sąd
Okręgowy. Okres ubezpieczenia społecznego rolników został uwzględniony w obli-
czeniu wysokości emerytury na zasadach przewidzianych w art. 56 ust. 3 ustawy o
emeryturach i rentach.
Skarga kasacyjna w pierwszej podstawie (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzuciła
naruszenie prawa materialnego wobec: 1. „niezastosowania zasady równości ubez-
pieczonych z art. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
4
łecznych, zgodnie z którą prawo do emerytury nabywa każdy ubezpieczony urodzony
przed 1 stycznia 1949 r. po udokumentowaniu okresów składkowych i nieskładko-
wych i spełnieniu przesłanki wieku przy prawie do wyboru świadczenia korzystniej-
szego także z uwzględnieniem przepisów przejściowych ustawy z dnia 17.12.1998 r.
o emeryturach i rentach z FUS wobec osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. (art.
180, 186 ustawy o FUS), ponieważ obowiązujące przepisy nie stwarzają innych uwa-
runkowań aniżeli przesłanki ustawowe w nim wymienione oraz że istnieje zasada
wzajemnego uzupełnienia systemów ubezpieczenia społecznego, tj. że pozostawa-
nie w innym systemie ubezpieczenia i pobierania z niego świadczenia rentowego nie
jest przeszkodą w nabyciu prawa do świadczenia pracowniczego gdy spełnione zo-
staną ustawowe przesłanki wieku i stażu ubezpieczeniowego pracowniczego uzupeł-
nionego okresami ubezpieczenia rolniczego o charakterze produkcji rolnej (działy
specjalne) przy czym w związku z treścią przepisów przejściowych ocenie Sądu wi-
nien być poddany warunek stwierdzonego w 1990 r. inwalidztwa i uprawnienia do
renty inwalidzkiej z tytułu prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej przez
wnioskodawcę co nie powinno pogarszać sytuacji ubezpieczonego przy nabyciu
prawa do emerytury w pełnym wymiarze z innego systemu ubezpieczeniowego jak i
ustaleniu wysokości świadczenia emerytalnego”; 2. „błędnej wykładni przepisów
dotyczących ustalania prawa do emerytury i obliczania jej wysokości osobom uro-
dzonym przed 1 stycznia 1949 r. z okresów podlegania różnym systemom ubezpie-
czeń społecznych, także pod kątem przejściowych przepisów - art. 186 ustawy z
1998 r. w związku z art. 27 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. i
ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent z 1991 r., art. 21 ust. 1 ustawy o FUS oraz art.
95, tj. pozostawania „w zbiegu" uprawnień do dwóch świadczeń przez: - przyjęcie, że
dla uzyskania prawa do emerytury pracowniczej wnioskodawca nie spełnia przesła-
nek z art. 27 ust. 2 ustawy o FUS z 1998 r., ponieważ nie osiągnął okresu składko-
wego i nieskładkowego, - niezastosowanie art. 6 ust. 1 pkt 1a, art. 6 ust. 3 ustawy
FUS co do okresów składkowych dotyczących okresu pracy wnioskodawcy wykony-
wanej w okresie, gdy nie było obowiązkowego ubezpieczenia rzemieślników, tj. art.
6.3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z FUS (...), tj. okres 1
styczeń 1955 - 2 październik 1957 oraz 5 październik 1959 - 15 styczeń 1963, - nie-
uwzględnienie przy ustalaniu prawa do emerytury pracowniczej przepisów przejścio-
wych z art. 186 ustawy o FUS z 1998 r. w związku z art. 27 ust. 1 ustawy z 14 grud-
nia 1982 r. co do przesłanek nabycia w pełnym wymiarze emerytury oraz wskutek
5
pominięcia uprawnień wynikających z orzeczenia o II grupie inwalidzkiej i ustalonym
prawie do tego świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników, - błędną wykład-
nię art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS
przy ustalaniu prawa do emerytury wg ustawy o FUS jak i obliczenie jej wysokości w
szczególności przez: - przyjęcie braku podstaw zaliczenia okresu przy produkcji rol-
nej z działów specjalnych tylko w wymiarze niezbędnym do uzupełnienia okresu wy-
maganego do prawa i wysokości do świadczenia z art. 28 ust. 2 ustawy zamiast ca-
łego okresu składkowego i z tego tytułu (z wyjątkiem 5 lat uwzględnionych do prawa
do renty z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników) w wymiarze uzupełniającym
uzyskanie świadczenia pracowniczego na zasadach ogólnych, - przyjęcie, że przepis
art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy o FUS odnośnie ustalania podstawy wymiaru emerytury
pracowniczej „na nowo" jak i co do możliwości wyboru pomiędzy dwoma możliwo-
ściami ustalenia podstawy wymiaru ma zastosowanie do osoby pobierającej wcze-
śniej rentę z tytułu niezdolności do prowadzenia gospodarstwa rolnego (działy spe-
cjalne) dla ustalenia i wysokości nowego świadczenia jakim jest emerytura pracowni-
cza”.
W drugiej podstawie (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) skarga zarzuciła naruszenie
przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy: 1. art. 233 § 1 k.p.c.
w związku z art. 382 k.p.c., przez zaniechanie dokonania przez Sąd wszechstronnej
analizy stanu faktycznego co do okresów pracy odwołującego się w zakładzie rze-
mieślniczym ojca mimo zgłoszonych na te okoliczności środków dowodowych
(oświadczenia świadków) jak i dowodów z dokumentów, w tym legitymacji ubezpie-
czeniowej; 2. art. 5 k.p.c. i art. 212 zdanie drugie k.p.c., przez nieudzielnie wniosko-
dawcy występującemu bez pełnomocnika niezbędnych pouczeń co do czynności
dowodnych (art. 6 k.c.) oraz celowości ustanowienia pełnomocnika procesowego ze
względu na skomplikowany charakter sprawy jak i stwierdzoną orzeczeniem nie-
sprawność wnioskodawcy, 3. art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 102, 105, 107
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 25 lipca 2005 r., „przez
orzeczenie o oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w toku postępo-
wania odwoławczego bez prawa zażalenia na to postanowienie, w szczególności
wobec osoby mającej udokumentowane orzeczenie od 1990 r. o niezdolności do
pracy”.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyj-
nemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawy skargi kasacyjnej okazały się niezasadne i dlatego została ona od-
dalona. Nieważność postępowania skarga wskazała jako podstawę przedsądu (art.
3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. - przed zmianą), lecz nie jako podstawę kasacyjną (art. 3983
§ 1
pkt 2 k.p.c.). Niemniej kwestia podlega rozpoznaniu, jako że zaskarżono wyrok w
całości i nieważność postępowania brana jest pod rozwagę z urzędu (art. 39813
§ 1
k.p.c.). Skarga nie dostrzega jednak, że nieważność postępowania obejmuje tylko
ściśle określone sytuacje (art. 379 k.p.c.). Nie można uznać nieważności postępowa-
nia z powodu „uchybień" procesowych zarzuconych w podstawie procesowej skargi
(art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), gdyż skarżący nie został pozbawiony możności obrony
swych praw (i tu zapewne skarżącemu chodzi o przyczynę nieważności postępowa-
nia z art. 379 pkt 5 k.p.c.). Skarga kasacyjna została przyjęta do rozpoznania, stąd
nie jest zasadny zarzut naruszenia zasady dostępu do sądu „wobec pouczenia
(skarżącego) po ogłoszeniu wyroku, że w sprawie o przyznanie emerytury skarga
kasacyjna nie przysługuje". Zarzuty procesowe skargi mają znaczenie, gdy narusze-
nie przepisów postępowania miało istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c.). Nie można stwierdzić takiej zależności w związku z zarzutami podstawy pro-
cesowej skargi. Przede wszystkim dlatego, że przepis art. 233 § 1 k.p.c. bezpośred-
nio dotyczy oceny dowodów i w konsekwencji ustaleń stanu faktycznego, zatem nie
może być podstawą skargi kasacyjnej z racji ograniczenia zawartego w art. 3983
§ 3
k.p.c. Tym bardziej łącznie z art. 382 k.p.c., albowiem ten przepis może być naru-
szony wtedy, gdy sąd pomija określony materiał dowodowy, ale tylko ten, który został
przeprowadzony w postępowaniu sądowym, a nie dowody których sąd nie przepro-
wadził mimo wniosku strony (wówczas znaczenie mogą mieć zarzuty naruszenia art.
217 k.p.c. i art. 227 k.p.c.). Błędne założenie przyjęto przy zarzucie naruszenia art. 5
k.p.c. i art. 212 zdanie drugie k.p.c., jako że nawet przed zmianą procedury polega-
jącą na wzmocnieniu zasady kontradyktoryjności przepis art. 5 k.p.c. nie dozwalał
sądowi na zastępowanie strony w zgłaszaniu określonych dowodów, albowiem sąd
nie powinien angażować się w tej sferze po żadnej stronie sporu. Zmiana art. 5 k.p.c.
w 2005 r. zasadę tę jedynie wzmocniła, skoro pouczenia sądu mogą być tylko „nie-
zbędne" i „w razie uzasadnionej potrzeby". Podobnie jest w przypadku art. 212 zda-
nie drugie k.p.c., gdyż i z niego nie wynika, że sąd ma udzielać stronie niezbędnych
7
pouczeń co do czynności dowodowych (art. 6 k.c.). Sprawa była rozpoznawana po-
nownie po uchyleniu przez drugą instancję. Strona wszczynająca i prowadząca po-
stępowanie ma dowieść swych racji sama lub z pomocą fachowego pełnomocnika,
może też wystąpić o pełnomocnika z urzędu. Ta ogólna uwaga wynika z konieczno-
ści odwrócenia argumentacji i wskazania, że angażowanie się sądu może polegać co
najwyżej na udzieleniu niezbędnych pouczeń lub zwróceniu uwagi na celowość usta-
nowienia pełnomocnika procesowego. Sytuacja wnioskodawcy, charakter sprawy i jej
przebieg, mogłyby być ocenione przez Sąd jako niestwarzające sytuacji uzasadnia-
jącej potrzeby z art. 5 i 212 k.p.c. Równie ogólny, a przede wszystkim niezasadny,
jest zarzut naruszenia art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 102, 105 i 107 ustawy
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, gdyż skarżący powołuje się na przepis
art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c., który pozwala wnieść zażalenie do sądu drugiej instancji, a
nie do Sądu Najwyższego. Zażalenie do Sądu Najwyższego nie przysługuje na od-
mowę zwolnienia od kosztów przez sąd drugiej instancji (por. wyrok Trybunału Kon-
stytucyjnego z 31 marca 2009 r., SK 19/08, OTK-A 2009 nr 3, poz. 29). Niezależnie
od tej zasadniczej oceny zarzut ten nie wykazuje, iżby odmowa zwolnienia od kosz-
tów sądowych miała wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.).
W zakresie podstawy materialnoprawnej w pierwszej kolejności ocenić należy
jako niezasadny zarzut niezastosowania „art. 6 ust. 1 pkt 1a, art. 6 ust. 3 Ustawy
FUS", gdyż w ustawie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych nie ma przepisu art. 6 ust. 1 pkt 1a, natomiast przepis art.
6 ust. 3 tej ustawy jest na tyle ogólny, że w sporze nie ma znaczenia. Zapewne skar-
żącemu chodzi o przepisy art. 6 ust. 2 pkt 1a i 3 tej ustawy, jednak oba dotyczą za-
trudnienia pracowniczego (pkt 3 zatrudnienia młodocianych). Tymczasem w sprawie
ustalono, że skarżący nie był zatrudniony jako pracownik w zakładzie stolarskim
(rzemieślniczym) jego ojca. Ustalenia stanu faktycznego, na którym oparto zaskar-
żony wyrok, są dla Sądu Najwyższego wiążące (art. 39813
§ 2 k.p.c.), zwłaszcza, że
jak wskazano podstawa procesowa skargi ich nie podważyła (art. 3983
§ 1 pkt 2 i art.
3983
§ 3 k.p.c.).
Nie jest uprawnione podstawowe w sprawie założenie, że okres składkowy 14
lat i 8 miesięcy powszechnego ubezpieczenia społecznego mógł zostać uzupełniony
okresami rolnymi z art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS do 25 lat stażu
emerytalnego wymaganego do emerytury zwykłej (powszechnej), przysługującej na
podstawie art. 27 tej ustawy. Dobrodziejstwo uzupełnienia brakującego stażu eme-
8
rytalnego w systemie powszechnym (okresów składkowych i nieskładkowych) okre-
sami rolnymi z art. 10 ustawy o emeryturach i rentach nie idzie dalej, jak tylko do
uzupełnienia pierwszego wymaganego okresu emerytalnego określonego dla eme-
rytury niepełnej w art. 28 ustawy o emeryturach i rentach, czyli do 20 lat, a nie aż do
25 lat - czyli do zwykłego stażu emerytalnego z art. 27. Skład rozpoznający skargę
podziela wcześniejsze stanowisko Sądu Najwyższego przyjęte w wyroku z 5 wrześ-
nia 2008 r., II UK 364/07 (LEX 496397), które syntetycznie wyraża już tylko sama
jego teza: „Przepis art. 10 ust. 1 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS po-
zwala uzupełnić okresy składkowe i nieskładkowe, które mają decydujące znaczenie
przy ocenie uprawnień emerytalnych ustalanych na podstawie przepisów tej ustawy
(art. 5-7), okresami składkowymi rolniczego ubezpieczenia społecznego, prowadze-
nia lub pracy w gospodarstwie rolnym do rozmiaru najbliższego (kolejnego) stażu
okresów składkowych i nieskładkowych w zakresie wymaganym i koniecznym do
nabycia określonych uprawnień emerytalnych. Oznacza to, że jeżeli okresy składko-
we lub nieskładkowe nie przekraczają 15 lat, to możliwe jest ich uzupełnienie okre-
sami wskazanymi w art. 10 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach jedynie w celu na-
bycia prawa do tzw. niepełnej emerytury na podstawie art. 28 tej ustawy. Natomiast,
jeżeli okresy składkowe lub nieskładkowe przekraczają 15 lat, to możliwe jest ich
uzupełnienie okresami, o jakich mowa w art. 10 ust. 1 ustawy, dla nabycia pełnych
uprawnień emerytalnych (np. na podstawie art. 27 lub art. 29 ustawy)". Podobnie
orzeczono w wyroku z 3 grudnia 2004 r., II UK 59/04 (OSNP 2005 nr 13, poz. 195), w
którym Sąd Najwyższy stwierdził, że: „przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) dopuszcza wyjątkowo możliwość trak-
towania okresów pracy w gospodarstwie rolnym tak jak okresów składkowych w ra-
mach ubezpieczenia pracowniczego, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia okre-
sów składkowych i nieskładkowych. Aprobowana norma oznacza więc, że ubezpie-
czony, który posiada mniej niż 15 lat okresów składkowych i nieskładkowych może
skorzystać z posiadanych okresów rolnych z art. 10 ustawy emerytalnej tylko do uzu-
pełnienia okresu wymaganego do emerytury z art. 28 (tzw. najniższej). Dłuższe
okresy rolne, w tym nawet prowadzenie działów specjalnych, nie mają znaczenia,
gdyż nie mogą składać się na emeryturę w systemie powszechnym (pracowniczą) w
sytuacji, gdy zainteresowany pozostawał w tym ubezpieczeniu mniej niż 15 lat”.
9
Oceny powyższej nie zmienia zasada „równego traktowania wszystkich ubez-
pieczonych" wyrażona w art. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych, jako że odnosi się do ubezpieczonych w systemie powszech-
nym, natomiast rolnicy byli i są objęci odrębnym systemem ubezpieczenia (art. 5 ust.
1 tej ustawy). Przepis art. 10 ustawy emerytalnej ma tu więc znaczenie szczególne,
którego granice zastosowania wyraźnie zostały określone. Nie jest więc uprawnione
domaganie się jednakowego (zaliczalnego) traktowania okresów rolnych w zakresie
świadczeń z ubezpieczenia powszechnego.
Skarga kasacyjna przysługuje od wyroku sądu drugiej instancji (art. 3981
§ 1
k.p.c.), który orzekał w granicach przedmiotu sprawy. Przedmiot rozstrzygnięcia wy-
znaczał wniosek o emeryturę i decyzja pozwanego. We wniosku ani w decyzji po-
zwanego, jak również na żadnym etapie postępowania sądowego nie wystąpiło żą-
danie „ustalenia prawa do emerytury pracowniczej" według „przepisów przejściowych
z art. 186 Ustawy o FUS z 1998 r. w związku z art. 27 ust. 1 Ustawy z 14.12.1982 r.".
Skoro przedmiot sprawy nie obejmował rozpoznania wniosku opartego na podstawie
tych przepisów, które wymagają przy tym odrębnych ustaleń oraz analizy prawnej, to
nie może być również rozważany przez Sąd Najwyższy. Innymi słowy, zarzut skargi
jest tu bezprzedmiotowy wobec braku jakiegokolwiek rozstrzygnięcia (pozytywnego
lub negatywnego), przy tym trudno stwierdzić, iżby skarżący w tej sprawie dochodził
emerytury na podstawie szczególnych „przepisów przejściowych".
Co do wysokości emerytury, to jest ona pierwszym świadczeniem uzyskanym
przez skarżącego w systemie powszechnym i stąd ustalono ją od nowa. Skarżący
nie miał wcześniej renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie ustawy o eme-
ryturach i rentach, lecz miał rentę z ubezpieczenia społecznego rolników, stąd nie
możliwe było ustalenie podstawy wymiaru emerytury w systemie powszechnym na
podstawie renty z ubezpieczenia społecznego rolników (art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy o
emeryturach i rentach dotyczy osoby, która wcześniej miała ustalone prawa do renty
z tytułu niezdolności do pracy w systemie powszechnym). Ustalana na nowo podsta-
wa wymiaru podlegała zatem reżimowi z art. 15 ustawy o emeryturach i rentach.
Pierwszy wariant nie może być uwględniony z braku podstawy wymiaru składek w
okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z 20 lat poprzedzających rok, w
którym zgłoszono wniosek o emeryturę (art. 15 ust. 1). Nietrafnie skarżący przywołał
uchwałę Sądu Najwyższego z 20 lipca 2006 r., II UZP 9/06, gdyż określona w niej
możliwość ustalenia podstawy wymiaru emerytury na podstawie wymiaru renty od-
10
nosi się do ubezpieczonych, którzy mieli rentę z ubezpieczenia powszechnego. Na-
tomiast co do drugiego wariantu ustalenia podstawy wymiaru (z art. 15 ust. 6 ustawy
o emeryturach i rentach), to nie był dopuszczalny, gdyż skarżący nie posiada 20 lat
ubezpieczenia w systemie powszechnym.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji stosownie do art. 39814
k.p.c.
========================================