Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 43/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Wojciech Jan Katner
w sprawie skargi W.O. i J.O. o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
postanowienia Sądu Rejonowego w J.
z dnia 19 grudnia 2006 r., sygn. akt [...], wydanego w sprawie
z wniosku E..O
przy uczestnictwie [...]
o zgodny dział spadku i zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 października 2009 r.,
stwierdza niezgodność z prawem postanowienia Sądu
Rejonowego w J. z dnia 19 grudnia 2006 r., [...], w części
dotyczącej zaliczenia do spadku po obojgu małżonkach N. i J.S.
nieruchomości położonych w S., a oznaczonych numerami 45,
50 i 44 oraz w części dotyczącej rozliczeń z wartości tych
nieruchomości; oddala skargę w pozostałym zakresie.
Uzasadnienie
2
Prawomocnym postanowieniem z dnia 19 grudnia 2006 r. Sąd Rejonowy
w J. dokonał działu spadku po małżonkach J. i N.S.
Uczestnicy postępowania J.O. i W.O. wnieśli skargę o stwierdzenie
niezgodności tego orzeczenia z prawem. Skarga ta nie wyodrębnia wprawdzie -
spośród licznie powołanych w jej podstawie przepisów - konkretnej normy prawnej
z którą kwestionowane postanowienie ma być niezgodne, ale z całego jej
kontekstu wynika, że podstawowym zarzutem jest sprzeczność orzeczenia z art. 33
pkt 1 k. r. i o.
Zarzut ten jest częściowo uzasadniony.
Z uzasadnienia skarżonego postanowienia wynika, że tytuły własności
obojga spadkobierców do spadkowych nieruchomości Sąd wyprowadzał z dwóch
źródeł. Jednym były akty własności ziemi wydawane na podstawie ustawy z dnia 26
października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27,
poz. 250, ze zm.), drugim zaś decyzje administracyjne wydawane na podstawie
przepisów ustawy z dnia 24 stycznia 1968 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U.
Nr 3, poz. 13). Sąd przyjął założenie, że skoro oba te rodzaje orzeczeń, stanowiące
tytuły prawne do posiadanych przez spadkodawców nieruchomości zostały wydane
w czasie trwania ich małżeństwa, to stosownie do art. 33 pkt 1 k. r. i o. wszystkie
nieruchomości nimi objęte stanowiły majątek dorobkowy w postaci ustawowej
wspólności małżeńskiej majątkowej. O ile ten pogląd prawny jest trafny
w odniesieniu do wydanych aktów własności ziemi, o tyle w stosunku do decyzji
potwierdzających nabycie nieruchomości w drodze scalenia i wymiany gruntów jest
oczywiście błędny. W orzecznictwie podkreśla się jednolicie, że nieruchomość
wydzielona uczestnikowi w ramach postępowania o scaleniu i wymianie gruntów
stanowi ekwiwalent należącej do niego przed scaleniem nieruchomości. Jest to
zatem przykład uzyskania jednej rzeczy w zamian, a raczej w miejsce innej, czyli
przypadek surogacji, o której mowa w art. 33 pkt 3 k. r. i o. (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 11 grudnia 1978 r., III CRN 240/78, OSNC 1979, nr 12, poz.
239, z dnia 12 maja 2000 r., V CKN 50/00, z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN
413/00, czy uchwałę z dnia 18 grudnia 2008 r. III CZP 125/08 – niepubl.).
3
Zaliczenie przez Sąd tego rodzaju nieruchomość do majątku wspólnego
małżonków, mimo że stanowiły one przed scaleniem majątek odrębny (działki
o numerach 45,50 i 44, położone w S.) jest rażąco błędnym zastosowaniem prawa
w postaci art. 33 § pkt k. r. i o. Jest to przy tym błąd kwalifikowany, odnoszący się
do istotnej regulacji prawnej, o treści jednoznacznej, która nie usprawiedliwia
odmiennych ocen prawnych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26
marca 2009 r., I CNP 121/08, niepubl.). Skutkiem tego błędu jest naruszenie
konstytucyjnie chronionego prawa własności spadkobierców N.S. do części spadku
po niej w zakresie dotyczącym nieruchomości stanowiących jej majątek odrębny.
Uzasadnia to stwierdzenie w tym zakresie niezgodności zapadłego orzeczenia z
prawem (art. 4241
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 42411
§ 2 k.p.c.). Niezgodność ta ogranicza
się do błędnego zarachowania trzech nieruchomości stanowiących majątek
odrębny tej spadkodawczyni do majątku dorobkowego małżonków oraz do
dokonania rozliczeń z wartości tych nieruchomości. Żądanie skargi dalej idące - o
stwierdzenie niezgodności z prawem całego orzeczenia działowego, jest
bezpodstawne i w tym zakresie skarga podlegała oddaleniu (art. 42411
§ 1 k.p.c.).
Oznacza to także bezzasadność części powołanych podstaw skargi, w tym
zwłaszcza gołosłownie przytoczonego zarzutu braku bezstronności sądu
orzekającego w sprawie. Jest to zarzut zbyt poważny, aby podnosić go bez
istotnych i niezbitych argumentów. Z akt sprawy wynika, że zainteresowani byli
zgodni co do składu masy spadkowej po zmarłych małżonkach, tytułując nawet
zgłoszone żądanie jako „wniosek o zgodny dział spadku”, co potwierdzili także na
rozprawie w dniu 29 września 2005 r. Z treści protokołu z tej rozprawy wynika, że
wnioskodawczyni oraz wszyscy uczestnicy zgodnie oświadczyli, że do masy
spadkowej po obojgu małżonkach S. należą, m.in. działki o numerach 45, 44 i 50.
To zgodne stanowisko zainteresowanych zostało w sposób bezkrytyczny
zaaprobowane najpierw przez biegłego, a potem przez Sąd. Oczywiście, nie
usprawiedliwia to popełnionego błędu prawnego, gdyż stosownie do art. 684 k.p.c.
skład spadku ustala sąd z urzędu, jednakże dopatrywanie się przez skarżącego
źródeł tego błędu w stronniczym nastawieniu sądu jest w okolicznościach sprawy
zupełnie bezpodstawne.
Z podanych przyczyn orzeczono jak w sentencji.
4

I CNP 43/09

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia