Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 266/09
POSTANOWIENIE
Dnia 3 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa Agencji Nieruchomości
Rolnych
przy uczestnictwie M.Ł., H.S., Gminy S. i Starosty Powiatu Ś.
o wpis prawa własności w księdze wieczystej Kw [...],
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 3 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania M.Ł.
od postanowienia Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 29 czerwca 2007 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji uwzględnił wniosek o dokonanie wpisu w księdze
wieczystej, ujawniając jako właściciela nieruchomości rolnej Skarb Państwa –
Agencję Nieruchomości Rolnych, wskutek uznania skuteczności wykonania przez
uprawnionego przysługującego mu prawa pierwokupu.
Sąd drugiej instancji oddalił apelację uczestnika postępowania M.Ł., który
zarzucał wykonanie prawa pierwokupu z przekroczeniem ustawowego terminu do
jego wykonania. Skarżący twierdził, że wnioskodawca otrzymał wypis aktu
notarialnego zawierającego umowę sprzedaży warunkowej w dniu 15 marca 2007
r., natomiast pismo o wykonaniu prawa pierwokupu doręczone zostało uczestnikowi
w dniu 17 kwietnia 2007 r., a więc z przekroczeniem terminu miesięcznego od
otrzymania zawiadomienia o sprzedaży.
W ocenie Sądu odwoławczego wnioskodawca nie uchybił miesięcznemu
terminowi do wykonania prawa pierwokupu, ponieważ Sąd ten uznał, że skarżący
uczestnik otrzymał zawiadomienie w dniu 12 kwietnia 2007 r., skoro w tym dniu
pozostawiono uczestnikowi w jego skrytce pocztowej awizo, a więc oświadczenie
dotarło wówczas do wnioskodawcy w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego
treścią. Sąd drugiej instancji uznał, że nie można wywodzić ujemnych skutków
prawnych dla uprawnionego z faktu, że awizowana przesyłka nie została podjęta
przez zobowiązanego w terminie przewidzianym w art. 598 § 2 k.c., skoro w tym
terminie dotarła pod jego adres i przed jego upływem pozostawała do dyspozycji
adresata w Urzędzie Pocztowym. Za okoliczność o decydującym znaczeniu uznał
Sąd odwoławczy fakt daty dotarcia listu z oświadczeniem uprawnionego
o wykonaniu prawa pierwokupu pod adres zobowiązanego, a nie datę faktycznego
jego odebrania przez zobowiązanego, ponieważ od daty awizowania przesyłki
adresat miał możliwość zapoznania się z treścią przesyłki.
Skarga kasacyjna uczestnika postępowania M.Ł. oparta została na zarzutach
mieszczących się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej. Skarżący zarzucił
naruszenie art. 598 § 2 k.c. oraz art. 61 § 1 k.c. przez błędną ich wykładnię wskutek
3
przyjęcia przez Sąd drugiej instancji, że dla dotrzymania miesięcznego terminu
przewidzianego w art. 598 § 2 k.c. wystarczy dotarcie przesyłki z oświadczeniem
woli uprawnionego pod adres zobowiązanego, a nie data jej faktycznego odebrania
przez zobowiązanego. Odwołując się do poglądów wyrażanych w judykaturze
skarżący stwierdził, że okolicznością decydującą jest data faktycznego odbioru
pisma, jeżeli mieści się ona w czasie do tego przeznaczonym, tj. do ostatniego dnia
odbioru przesyłki liczonego od dnia jej awizowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną uczestnik postępowania H.S. przychylił
się do wszystkich twierdzeń skarżącego, uznając za błędną wykładnię dokonaną
przez Sąd, że dla dotrzymania terminu wynikającego z art. 598 § 2 k.c. wystarczy
dotarcie przesyłki, zawierającej oświadczenie woli uprawnionego pod adres
zobowiązanego, a nie data jej faktycznego odbioru przez zobowiązanego z tytułu
prawa pierwokupu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna podlegała oddaleniu wobec braku w niej
usprawiedliwionych podstaw.
Przed przystąpieniem do oceny obu zarzutów naruszenia prawa
materialnego należy podkreślić, że zaskarżone postanowienie wydane zostało
w postępowaniu wieczystoksięgowym w sprawie o wpis w księdze wieczystej,
a więc w postępowaniu, którego istotą nie jest rozstrzyganie sporów o własność,
a taki właśnie charakter ma spór o to, czy właścicielem nieruchomości stał się
wnioskodawca, czy też nie nastąpiło nabycie przez niego prawa własności
nieruchomości. Rozstrzygnięciu takiego sporu służy, m.in., roszczenie o usunięcie
niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze
wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, Dz.U. 2001, Nr 124, poz. 1361 ze zm.),
a nie postępowanie wieczystoksięgowe o wpis. W tym ostatnim postępowaniu
kognicja Sądu wieczystoksięgowego jest ustawowo ograniczona, ponieważ z mocy
art. 6268
§ 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis Sąd bada jedynie treść i formę
wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej.
4
Zadaniem Sądu wieczystoksięgowego w postępowaniu o wpis w księdze wieczystej
nie jest więc badanie, ani czynienie ustaleń, kiedy zobowiązany z prawa
pierwokupu mógł najwcześniej faktycznie (rzeczywiście) zapoznać się z treścią
oświadczenia uprawnionego o skorzystanie przez niego z prawa pierwokupu.
Badanie tych okoliczności wykracza już bowiem poza sferę dopuszczalnej
ustawowo kognicji Sądu wieczystoksięgowego określonej w art. 6268
§ 2 k.p.c., a
zarzuty skargi kasacyjnej bezzasadnie zmierzają właśnie do próby wymuszenia
dokonywania przez Sąd ustaleń i ocen prawnych wykraczających poza
dopuszczalną ustawowo sferę kognicji sądu wieczystoksięgowego.
Przechodząc do oceny zarzutów skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy nie
dopatrzył się zarzucanej Sądowi Apelacyjnemu błędnej wykładni art. 598 § 2 k.c.
Sąd ten trafnie zinterpretował ten przepis, przyjmując, że wykonanie prawa
pierwokupu nieruchomości uprawniony może wykonać w ciągu miesiąca od
otrzymania od zobowiązanego zawiadomienia o sprzedaży, jeżeli nie zastrzeżono
innych terminów. W okolicznościach faktycznych tej sprawy trafnie uznał Sąd
odwoławczy, że skoro uprawniony wnioskodawca otrzymał w dniu 15 marca 2007 r.
wypis aktu notarialnego zawierającego umowę sprzedaży warunkowej, to do dnia
15 kwietnia 2007 r. mógł on złożyć zobowiązanemu z tytułu prawa pierwokupu
oświadczanie o skorzystaniu z tego prawa. Wykładnia art. 598 § 2 k.c. okazała się
więc trafna, a zarzut jej wadliwości nieuzasadniony.
Dla oceny, czy ten termin miesięczny do złożenia oświadczenia o wykonaniu
prawa pierwokupu został zachowany Sąd Okręgowy posłużył się wykładnią normy
art. 61 § 1 k.c. przyjmując, że rozstrzygająca jest data dotarcia listu zawierającego
to oświadczenie pod adres zobowiązanego, a nie data faktycznego odebrania
przesyłki przez zobowiązanego i rzeczywistego zapoznania się z z treścią. Sąd
odwoławczy stwierdził, że od 12 kwietnia 2007 r. zobowiązany miał możliwość
zapoznania się z treścią korespondencji, ponieważ awizo o jej nadejściu
znajdowało się od tego dnia w jego skrzynce pocztowej.
Z taką wykładnią art. 61 § 1 k.c. należy się zgodzić. Wymagane tym
przepisem dojście oświadczenia woli do adresata w taki sposób, by mógł on
zapoznać się z jego treścią polega na stworzeniu przez składającego takiej sytuacji,
5
w której adresat oświadczenia może zapoznać się z nim w zwykłym toku czynności;
rzeczywiste zapoznanie się nie ma natomiast znaczenia. Konsekwencją przyjętej
w art. 61 k.c. teorii doręczenia jest więc uznanie terminu za zachowany także
wtedy, gdy oświadczenie dotarło do dotychczasowego miejsca zamieszkania
adresata w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. O skutecznym
wykonaniu prawa pierwokupu nie przesądza bowiem samo złożenie, przed
upływem miesiąca od otrzymania zawiadomienia o sprzedaży, oświadczenia
o wykonaniu tego prawa, ale przed upływem tego terminu, konieczne jest
zawiadomienie zobowiązanego o złożeniu tego oświadczenia w przepisanej formie
(v. postanowienie SN z dnia 14 stycznia 2009 r., sygn. akt IV CSK 344/08,
niepubl.). Złożenie oświadczenia przez uprawnionego jest jednostronną czynnością
prawną o charakterze prawokształtującym, która staje się skuteczna z chwilą,
w której to oświadczenie woli doszło do drugiej strony w taki sposób, że mogła ona
zapoznać się z jego treścią. Przepis art. 61 § 1 k.c. nie wymaga jednak aby
adresat oświadczenia woli rzeczywiście zapoznał się z jego treścią, ponieważ jego
złożenie następuje z chwilą, w której oświadczenie doszło do adresata w taki
sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią (wyrok SN z dnia 18 marca 2008 r.,
sygn. akt IV CSK 9/08, niepubl.). Omawiany przepis art. 61 § 1 k.c. stwarza więc
podstawy do przyjęcia, że skuteczności złożenia oświadczenia woli ustawodawca
upatruje jedynie w powstaniu stanu możności przyjęcia przez adresata do
wiadomości treści tego oświadczenia (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 30 maja
2000 r., sygn. akt IV CKN 898/00, OSNC 2000 r., nr 12, poz. 224), a nie
w rzeczywistym zapoznaniu się przez adresata z jego treścią. Podkreślane
w reprezentatywnym w piśmiennictwie wpisanie w konstrukcję art. 61 k.c. funkcji
ochrony bezpieczeństwa obrotu powinno przejawiać się w ochronie
bezpieczeństwa obrotu wszystkich jego uczestników, a więc zarówno
zobowiązanych z tytułu prawa pierwokupu, jak i uprawnionych z tytułu tego prawa.
Odmienna interpretacja, aprobująca powstanie skutku prawnego, będącego
następstwem wykonania prawa pierwokupu, dopiero z chwilą rzeczywistego
zapoznania się zobowiązanego z tego prawa z oświadczeniem woli uprawnionego,
mogłaby znacznie utrudniać, a nawet wręcz uniemożliwiać realizację tego
ustawowego uprawnienia.
6
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, działając na
podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.