Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 75/09
POSTANOWIENIE
Dnia 4 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa P. sp. z o.o.
przeciwko [...] oraz Skarbowi Państwa – Naczelnikowi Urzędu Skarbowego w […]
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 listopada 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2008 r. Sąd Okręgowy w K. odrzucił
pozew w stosunku do pozwanego Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu
Skarbowego.
Z uzasadnienia postanowienia wynika, że powód domagał się w pozwie
wniesionym m.in. przeciwko Skarbowi Państwa – Naczelnikowi Urzędu
Skarbowego ustalenia, iż jego odpowiedzialność za zobowiązania byłego
Przedsiębiorstwa „B.”, które nabył na podstawie art. 48 ust. 1 pkt 1 w związku z art.
39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
(tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm., dalej – ustawa o
komercjalizacji i prywatyzacji) i zgodnie z art. 40 ust. 1 tej ustawy wstąpił we
wszelkie jego prawa i obowiązki, jest ograniczona do wartości nabytego
przedsiębiorstwa, ustalonej według stanu z chwili jego nabycia w dniu 30 grudnia
2005 r. (rzeczoznawca oszacował ją na kwotę 1 130 700 zł) i według cen z chwili
zaspokojenia wierzycieli, a powód jest zobowiązany do zaspokojenia wierzycieli
nabytego w toku prywatyzacji przedsiębiorstwa według pierwszeństwa
zaspokojenia określonego we właściwych przepisach, aż do wyczerpania
wskazanej wyżej sumy stanowiącej górną granicę odpowiedzialności.
Pozwany Skarb Państwa – Naczelnik Urzędu Skarbowego wniósł jednak o
odrzucenie pozwu w stosunku do niego ze względu na niedopuszczalność drogi
sądowej. Zarzucił, że wszelkie kwestie związane ze wstąpieniem powoda w prawa i
obowiązki nabytego Przedsiębiorstwa z zakresu zobowiązań podatkowych reguluje
prawo podatkowe, głównie ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja
podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., dalej: ordynacja podatkowa).
Sprawa w zakresie dotyczącym zobowiązań podatkowych nie jest zatem sprawą
cywilną w rozumieniu Kodeksu postępowania cywilnego (art. 1 i 2 § 3).
Podkreślając kluczowe znaczenie dla oceny podniesionego w sprawie
zarzutu niedopuszczalności drogi sądowej charakteru zobowiązania powoda wobec
pozwanego, Sąd Okręgowy uznał, że sprawa nie jest – ze względu na podatkowy
charakter wspomnianego zobowiązania – sprawą cywilną w rozumieniu Kodeksu
3
postępowania cywilnego. Żądanie pozwu w zakresie dotyczącym pozwanego
Skarbu Państwa nie podlega zatem rozpoznaniu przez sąd powszechny.
Omawiane postanowienie zostało uzupełnione postanowieniem z dnia 26 maja
2008 r. w zakresie orzeczenia o kosztach procesu przez zasądzenie z tego tytułu
od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego 7 200 zł .
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie powoda
wniesione na wymienione postanowienia Sądu Okręgowego. Sąd odwoławczy nie
podzielił zarzutu skarżącego, że odrzucenie pozwu nastąpiło z naruszeniem art.
199 § 1 i 3 w związku z art. 2 k.p.c. oraz art. 47 ust. 2 ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji. Za nie uzasadniony uznał także zarzut wydania postanowienia
uzupełniającego z naruszeniem art. 98 § 1 k.p.c., polegającym na zasądzeniu
kosztów procesu przed uprawomocnieniem się postanowienia o odrzuceniu pozwu.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik powoda
zarzucił naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 ust.
2 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., art. 33 ustawy
z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst
jedn.: Dz. U. z 2005 r., Nr 229, poz. 1954 ze zm.) i przepisów rozdziału 14 działu III
ordynacji podatkowej. Powołując się na te podstawy, wniósł „o uchylenie
zaskarżonego postanowienia (…) w całości i orzeczenie co do istoty sprawy
poprzez przyjęcie odrzuconego, względem Skarbu Państwa, pozwu do
rozpoznania”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z powodu podniesionego przez pozwany Skarb Państwa zarzutu
przedmiotem zaskarżonego postanowienia jest jedynie kwestia dopuszczalności
drogi sądowej. Jej rozstrzygnięcie wymaga oceny, czy sprawa – zgodnie z art. 1 i 2
k.p.c. – ma charakter sprawy cywilnej. Ocena sprawy w tym aspekcie zależy przede
wszystkim od przedmiotu procesu. Przedmiot procesu pozwala bowiem
odgraniczyć drogę sądową w sprawach cywilnych od zakresu innych postępowań,
zwłaszcza postępowania administracyjnego. W doktrynie i w judykaturze przyjmuje
się, że przedmiotem procesu nie jest roszczenie w znaczeniu materialnoprawnym,
lecz tzw. roszczenie procesowe. Ocena sprawy w płaszczyźnie art. 1 k.p.c. zależy
więc – co nieraz podkreślał Sąd Najwyższy – od przedstawionego pod osąd
4
roszczenia i wskazanego przez powoda stanu faktycznego. Te dwa elementy,
konkretyzując stosunek prawny zachodzący między stronami, kształtują charakter
sprawy i tym samym nadają jej – lub odejmują – przymiot sprawy cywilnej
(postanowienie Sąd Najwyższego z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC
1999, nr 9, poz. 161).
To oznacza, że o dopuszczalności drogi sądowej nie decyduje obiektywne
istnienie prawa podmiotowego, lecz twierdzenie strony o jego istnieniu. Nie można
zatem wykluczyć sytuacji, w których – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 19 grudnia 2003 r., III CK 319/03 (OSNC 2005, nr 2, poz. 31) –
przedstawione zostaną pod osąd żądania oparte na twierdzeniu o prawie
podmiotowym, które nie istnieje nawet w sensie abstrakcyjnym albo nie znajduje
jakiegokolwiek zakotwiczenia w prawie pozytywnym. Takie żądanie będzie dla
każdego sędziego – bez potrzeby głębszej analizy – oczywiście bezzasadne, tym
niemniej konstytucyjna gwarancja jego rozpatrzenia (art. 45 ust. 1 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej) nie pozwoli na nieprzyjęcie go do rozpoznania
(odrzucenie) lub inną aprioryczną odmowę udzielenia ochrony sądowej, wyrażoną
w formie decyzji sądowej o charakterze formalnym. W każdym wypadku konieczna
jest autorytatywna merytoryczna wypowiedź bezstronnego i niezawisłego sądu,
również wtedy, gdy nieuwzględnienie zgłoszonego żądania byłoby z góry
oczywiste.
Trzeba też dodać, że wykładnia art. 1 i 2 k.p.c. powinna pozostawać
w zgodzie z przepisami art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 177 Konstytucji, które
gwarantują każdemu prawo do sądu, przyjmując domniemanie sądu powszechnego
we wszystkich spawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla
właściwości innych sądów. Dlatego w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak
i Trybunału Konstytucyjnego pojęcie sprawy cywilnej jest rozumiane szeroko
(por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2000 r., 12/99, OTK 2000,
nr 5, poz. 143; uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 129; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 września 2004 r., III CK 566/03, niepubl.).
Uzasadniając dochodzone w sprawie żądanie, powód powołał się na umowę
sprzedaży przedsiębiorstwa z dnia 30 grudnia 2005 r. Wskazał, że konsekwencją
5
nabycia przedsiębiorstwa na podstawie tej umowy jest ograniczenie zakresu jego
odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe przedsiębiorstwa w sposób
określony w art. 47 ust. 2 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji. Podkreślał, że
podstawą prawną powództwa są przepisy prawa cywilnego; wprawdzie ustawa
o komercjalizacji i prywatyzacji stanowi lex specialis w stosunku do kodeksu
cywilnego, jednakże jest cywilnoprawną regulacją przekształceń majątku
należącego do Skarbu Państwa. Z twierdzeń powoda wynika, że dochodzone
żądanie wiąże on nie tyle z decyzją podatkową (nie kwestionuje wynikającego z niej
istnienia i wysokości zobowiązania podatkowego) ile ze zdarzeniem
cywilnoprawnym w postaci umowy nabycia przedsiębiorstwa na podstawie
przepisów ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, z którego wynika ograniczenie
jego odpowiedzialności za zobowiązania nabytego przedsiębiorstwa.
W świetle przytoczonych twierdzeń powoda nie powinno więc budzić
wątpliwości, że żądanie zgłoszone w pozwie, wywodzone ze stosunku kreowanego
i regulowanego przepisami prawa cywilnego, ma charakter cywilnoprawny. To zaś
oznacza, że nie było podstaw do uznania, iż niniejsza sprawa nie jest w rozumieniu
Kodeksu postępowania cywilnego sprawą cywilną. W konsekwencji należało
podzielić zarzuty skarżącego, że zakwestionowane postanowienie zostało wydane
z naruszeniem art. 1 i 199 § 1 pkt 1 k.p.c. Uwzględnienie skargi kasacyjnej ze
względu na naruszenie przepisów postępowania nie pozwala jednak wydać Sądowi
Najwyższemu orzeczenia oddalającego podniesiony przez pozwany Skarb Państwa
zarzut, że w sprawie zachodzi niedopuszczalność drogi sądowej (art. 39816
k.p.c.).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
i 391 § 1
k.p.c.).