Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 grudnia 2009 r.
III SK 20/09
Ustalenie, że niespełnienie wymagań przewidzianych w odbiorczej insta-
lacji elektrycznej stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia albo śro-
dowiska, uzasadnia wstrzymanie przez przedsiębiorstwo energetyczne dostar-
czania energii elektrycznej, chociażby zostało dokonane w trakcie kontroli
przeprowadzonej w innym celu.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 grudnia
2009 r. sprawy z powództwa Teresy D. i Wojciecha D. przeciwko Prezesowi Urzędu
Regulacji Energetyki z udziałem RWE Polska SA w W. o nieuzasadnione wstrzyma-
nie dostaw energii elektrycznej, na skutek skargi kasacyjnej RWE Polska SA w W. od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 listopada 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 14 marca 2007 r. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki stwier-
dził, że wstrzymanie dostaw energii elektrycznej przez S. SA w dniu 20 kwietnia 2006
r. do nieruchomości należącej do powodów Teresy D. i Wojciecha D. nie było nie-
uzasadnione.
Powodowie wnieśli odwołanie od powyższej decyzji Prezesa URE.
Wyrokiem z dnia 7 stycznia 2008 r. Sąd Okręgowy-Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów w Warszawie oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że powodów i zainte-
resowanego łączy umowa sprzedaży energii elektrycznej zawarta w dniu 26 sierpnia
2003 r. W dniu 10 kwietnia 2006 r. zainteresowany wystawił zlecenie OT-L [...], na
2
podstawie którego jego pracownicy w dniu 20 kwietnia 2006 r. wstrzymali dostawy
energii elektrycznej do nieruchomości powodów z uwagi na ich zadłużenie z tytułu
opłat za zużytą energię elektryczną. Z protokołu kontroli KT [...] z dnia 20 kwietnia
2006 r. wynika, że pracownicy zainteresowanego stwierdzili, że stan instalacji odbior-
czej znajdującej się na nieruchomości powodów nie spełnia wymogów określonych
przepisami prawa i stwarza zagrożenie pożarowe. W związku z powyższym dokonali
demontażu układu pomiarowo-rozliczeniowego i określili zalecenia techniczne, któ-
rych zrealizowanie pozwoliłoby na ponowne jego zainstalowanie. W dniu 21 kwietnia
2006 r. powodowie uiścili zaległe należności z tytułu opłat za pobraną energię elek-
tryczną. W związku z tym zainteresowany w tym dniu wystawił zlecenie OT-L [...] w
przedmiocie wznowienia dostarczania energii elektrycznej do nieruchomości powo-
dów. Powyższe zlecenie nie zostało jednak przez S. zrealizowane, z powołaniem się
na to, że powodowie nie wykonali zaleceń technicznych określonych w protokole
kontroli z dnia 20 kwietnia 2006 r.
W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że zainteresowany miał
podstawy do wstrzymania dostaw energii elektrycznej do obiektu powodów na pod-
stawie art. 6 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne
(jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.; dalej: Prawo energetyczne).
W wyniku bowiem przeprowadzonej przez pracowników zainteresowanego kontroli w
dniu 20 kwietnia 2006 r. stwierdzono, że instalacja znajdująca się u odbiorcy stwarza
bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia albo środowiska, co wynika z protokołu
KT [...].
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Prezesa URE, że wstrzymanie dostaw
energii elektrycznej do nieruchomości powodów nie może zostać uznane za bez-
prawne tylko z tego powodu , że pracownicy zainteresowanego otrzymali zlecenie
wstrzymania dostaw z powodu zadłużenia. Jeżeli w toku kontroli upoważnieni pra-
cownicy przedsiębiorstwa energetycznego stwierdzili, że instalacja odbiorcza znaj-
dująca się u powodów stwarza zagrożenie dla życia, zdrowia albo środowiska, to
wstrzymanie dostaw energii elektrycznej do nieruchomości odbiorców było nie tylko
uprawnieniem przedsiębiorstwa, ale jego obowiązkiem.
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód Wojciech D.
Wyrokiem z dnia 14 listopada 2008 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił
zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w
ten sposób, że zmienił decyzję Prezesa URE z dnia 14 marca 2007 r. i stwierdził, że
3
wstrzymanie w dniu 20 kwietnia 2006 r. przez S. SA dostarczania energii elektrycznej
do nieruchomości powodów było nieuzasadnione. Sąd drugiej instancji, odmiennie
niż Sąd pierwszej instancji, ocenił okoliczność wstrzymania powodom dostarczania
energii elektrycznej w dniu 20 kwietnia 2006 r. przyjmując, że podstawą tego wstrzy-
mania był przepis art. 6 ust. 3a Prawa energetycznego - zadłużenie z tytułu nieuisz-
czenia przez powodów w terminie należności za pobraną energie elektryczną.
Wstrzymanie dostaw energii elektrycznej na powyższej podstawie było - według
Sądu drugiej instancji - nieuzasadnione, gdyż przedsiębiorstwo energetyczne nie
dochowało obowiązku pisemnego pouczenia o zamiarze wypowiedzenia umowy i
wyznaczenia dodatkowego terminu do zapłaty zaległych należności, o którym mowa
w art. 6 ust. 3a Prawa energetycznego.
Sąd drugiej instancji ustalając niezasadność wstrzymania powodom w dniu 20
kwietnia 2006 r. dostaw energii elektrycznej na podstawie art. 6 ust. 3 pkt 1 Prawa
energetycznego miał na uwadze, że wstrzymanie dostaw energii elektrycznej na
podstawie tego przepisu może nastąpić wyłącznie na skutek stwierdzenia okoliczno-
ści, o których mowa w tym przepisie (instalacja znajdująca się u odbiorcy stwarza
bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia albo środowiska) w wyniku kontroli prze-
prowadzonej z zachowaniem wymogów formalnych, które określa rozporządzenie
Ministra Gospodarki z dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli
przez przedsiębiorstwa energetyczne (Dz.U. Nr 75, poz. 866), w szczególności zaś §
5 oraz § 6 tego rozporządzenia. Zainteresowany - według Sądu drugiej instancji - nie
przeprowadził takiej kontroli w dniu 20 kwietnia 2006 r.
Od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną złożył zaintere-
sowany RWE Polska SA w W. wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji powoda w całości; ewentu-
alnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Ape-
lacyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Skargę kasacyjną oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa material-
nego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), w ramach której zarzucono: 1) błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie art. 6 ust. 3 w związku z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 10
kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne w związku z przepisami rozporządzenia Mini-
stra Gospodarki z dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez
przedsiębiorstwa energetyczne, polegające na przyjęciu przez Sąd drugiej instancji,
4
że wstrzymanie dostarczania energii elektrycznej przez przedsiębiorstwo energe-
tyczne w wyniku stwierdzenia, że instalacja znajdująca się u odbiorcy energii elek-
trycznej stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia albo środowiska, może
nastąpić wyłącznie po uprzednim przedstawieniu pisemnego upoważnienia przez
pracownika przedsiębiorstwa energetycznego odpowiadającego wymogom powoła-
nego rozporządzenia i w konsekwencji uznanie, że wstrzymanie dostarczania energii
przez przedsiębiorstwo energetyczne w takim przypadku jest nieuzasadnione; 2)
błędną wykładnię art. 6 ust. 3 Prawa energetycznego w związku z art. 424 k.c., przez
uznanie, że możliwe jest stwierdzenie nieuzasadnionego wstrzymania dostaw energii
w przypadku bezspornego stwierdzenia, że instalacja znajdująca się u odbiorcy
energii elektrycznej stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia albo środo-
wiska.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważając w zakresie podstawy skargi kasacyjnej wynikające z niej kwestie
wykładni i subsumcji wskazanych przepisów prawa materialnego należało uwzględ-
nić niekwestionowane skargą i wiążące Sąd Najwyższy ustalenia faktyczne stano-
wiące podstawę zaskarżonego wyroku (por. art. 39813
§ 1 i § 2 k.p.c.). Ustalenia fak-
tyczne zaskarżonego wyroku są zasadniczo takie same, jak te, które stały się pod-
stawą odmiennej oceny prawnej wyroku Sądu pierwszej instancji. Pomimo tożsamo-
ści ustalonych faktów, Sąd drugiej instancji skupił uwagę na okolicznościach doty-
czących czynności kontroli i wstrzymania dostawy energii elektrycznej dokonanych w
dniu 20 kwietnia 2006 r.; czynności te istotnie zostały podjęte w związku z „zadłuże-
niem” powoda z tytułu zużytej energii elektrycznej. Działający na rzecz S. SA pra-
cownicy realizowali wówczas zlecenie z 10 kwietnia 2006 r. wskazujące wyłącznie na
„zadłużenie” odbiorcy energii elektrycznej. Do ustaleń w powyższym zakresie odnosi
się niebudząca zastrzeżeń, zgodna ze stanowiskiem Prezesa Urzędu Regulacji
Energetyki wyrażonym w zaskarżonej odwołaniem jego decyzji, ocena niezachowa-
nia określonych w art. 6 ust. 3a Prawa energetycznego warunków wstrzymania do-
starczania energii elektrycznej w sytuacji, gdy odbiorca zwleka z zapłatą za pobraną
energię elektryczną.
Jednakże poddany w sprawie Sądowi do rozpoznania stan faktyczny wykra-
czał poza powyższe okoliczności i poza odpowiadającą im ocenę w świetle art. 6 ust.
5
3a Prawa energetycznego. Rozstrzygnięcie zawarte w podlegającej sądowej weryfi-
kacji decyzji Prezesa URE opiera się na rozpatrzeniu okoliczności, które tylko po-
średnio dotyczą wstrzymania dostaw energii z powodu zadłużenia odbiorcy energii
elektrycznej. Już bowiem na wstępie uzasadnienia swej decyzji Prezes URE stwier-
dził bezzasadność wstrzymania dostaw energii z tego powodu. Zasadniczą przesłan-
ką decyzji Prezesa URE i zasadniczą przesłanką oceny prawnej wyroku Sądu pierw-
szej instancji stanowiło natomiast ustalenie, że - niejako pomimo wstępnego ustale-
nia niezachowania warunków wstrzymania dostaw energii z powodu zadłużenia od-
biorcy - wstrzymanie tej dostawy miało swą inną podstawę. Chodzi o to, że w trakcie
czynności kontrolnych przeprowadzonych w dniu 20 kwietnia 2006 r. okazało się, że
stan instalacji odbiorczej znajdującej się w nieruchomości powodów stwarza zagro-
żenie pożarowe, co zostało uwidocznione w określeniu zaleceń technicznych, któ-
rych zrealizowanie pozwoliłoby na ponowne zainstalowanie zdemontowanych urzą-
dzeń pomiarowo-rozliczeniowych. W zespole okoliczności faktycznych wykraczają-
cych poza fakty dotyczące wstrzymania energii z powodu zadłużenia mieszczą się
także okoliczności dotyczące odmowy wznowienia dostarczania energii z powodu
niewykonania przez odbiorcę zaleceń technicznego usunięcia zagrożenia pożarem.
Sąd drugiej instancji rozstrzygnięcie sprawy oparł na ocenie okoliczności fak-
tycznych dotyczących niezasadnego wstrzymania energii elektrycznej z powodu za-
dłużenia, natomiast okoliczności dotyczące niedostatków instalacji odbiorczej stwa-
rzających zagrożenie pożarowe (bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia lub śro-
dowiska), chociaż zauważył, to uznał jednak, że nie mogą one legitymizować działań
przedsiębiorstwa energetycznego bo „stan instalacji odbiorczej niespełniający wymo-
gów przeciwpożarowych, a zatem stwarzający bezpośrednie zagrożenia dla życia,
zdrowia albo środowiska (art. 6 ust. 3 pkt 1 Prawa energetycznego) stał się faktycz-
nie następczym powodem odmowy podjęcia dostaw energii do nieruchomości powo-
dów, po uiszczeniu przez nich zaległej opłaty w dniu 21 kwietnia 2006 r.”.
Powyższa ocena zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji nasuwa zastrze-
żenia. Sąd ten swą oceną prawną nie objął w odpowiedni sposób okoliczności fak-
tycznych kluczowych dla oceny decyzji Prezesa URE i wyroku Sądu pierwszej in-
stancji. Stanowisko Sądu drugiej instancji zatrzymało się w istocie rzeczy, na tym co
dopiero było wstępnym ustaleniem, poprzedzającym rozstrzygnięcie wyłonionego w
sprawie problemu spornego. Jeżeli w trakcie czynności, podjętych chociażby w in-
nym celu, przedstawiciele przedsiębiorstwa energetycznego stwierdziliby wady in-
6
stalacji elektrycznej odbiorcy, wady istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa, bo
stwarzające zagrożenie (pożarem) dla życia i zdrowia, to ten stan rzeczy, stan za-
grożenia nie mógłby być zignorowany przy określaniu obowiązków przedsiębiorstwa
energetycznego. Gdy zagrożenie pożarowe jest realne, to przedsiębiorstwo energe-
tyczne jest zobowiązane do adekwatnych do sytuacji działań; obowiązki te wynikają
także z umowy (sprzedaży lub usługi) dotyczącej dostarczania energii. W ustawie
Prawo energetyczne określona została działalność przedsiębiorstw energetycznych
w zakresie adekwatnym do celów ustawy ustalającej w szczególności zasady i wa-
runki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii - między innymi - w celu zapewnienia
bezpieczeństwa energetycznego oraz równoważenia interesów przedsiębiorstw
energetycznych i odbiorców paliw i energii (por. art. 1 ust. 1 i art. 2 ustawy). Pozo-
stając na gruncie regulacji Prawa energetycznego w zakresie wynikającym z pod-
stawy skargi należy zauważyć, że art. 6 ust. 3 pkt 1, o którego niesłuszne według
skargi niezastosowanie chodzi, powinien podlegać odpowiedniej analizie w powiąza-
niu z art. 8 ust. 1 określającym kompetencję Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.
Będąca bowiem przedmiotem postępowania sądowego decyzja została wydana na
podstawie tego ostatniego przepisu stanowiącego o rozstrzyganiu przez Prezesa
URE na wniosek strony „w przypadku nieuzasadnionego wstrzymania dostarczania
paliw gazowych lub energii”. Weryfikacja przez Sąd zaskarżonej decyzji musi mieć
za swą konieczną przesłankę ustalenie, że dany „przypadek” rozstrzygnięty przez
Prezesa URE dotyczył właśnie nieuzasadnionego wstrzymania dostarczania energii
elektrycznej. Ponieważ wstrzymanie dostarczania energii jest pewną sytuacją fak-
tyczną, stanem rzeczy polegającym na tym, że do urządzeń odbiorczych nie jest
energia dostarczona z woli przedsiębiorstwa energetycznego, to niezasadność ta-
kiego stanu rzeczy można by stwierdzić przez analizę dwóch aspektów - tego, który
dotyczy woli przedsiębiorstwa i tego, który dotyczy samego faktu.
Jeżeli, o czym już była mowa, rozpatrywany przypadek dotyczy wadliwości
instalacji odbiorcy stwarzającej zagrożenia dla życia i zdrowia, to uwaga Sądu roz-
patrującego ten przypadek powinna być skupiona na wyjaśnieniu sytuacji zagrożenia
dla życia i zdrowia. Potwierdzenie zaistnienia tej sytuacji stwarzałoby podstawy do
pozytywnej weryfikacji decyzji Prezesa URE. Działaniu przedsiębiorstwa energetycz-
nego, które wstrzymuje dostawy energii ażeby zapobiec zagrożeniu życia i zdrowia
niesposób bowiem zarzucić nieodpowiedniość (niezasadność), a sytuacja czysto
faktyczna przedstawia się tak, że kontynuowanie dostarczania energii (brak wstrzy-
7
mania) stawałoby się swoistym współuczestniczeniem w stwarzaniu sytuacji zagra-
żającej życiu i zdrowiu.
Powyższe uwagi wskazują na potrzebę wyjaśnienia art. 6 ust. 3 pkt 1 w
związku z art. 8 ust. 1 Prawa energetycznego, z uchwyceniem sensu tych przepisów,
który kompetencje Prezesa URE do rozstrzygnięcia sporu dotyczącego wstrzymania
dostarczania energii wiąże z oceną silnie skonkretyzowanej sytuacji faktycznej
(„przypadku”) i - w tym przypadku - z rozstrzygnięciem, dotyczącym ochrony życia i
zdrowia.
Na skutek nieprzyjęcia odpowiedniego założenia interpretacyjnego Sąd drugiej
instancji odrzucił niesłusznie możliwość zastosowania art. 6 ust. 3 pkt 1 Prawa ener-
getycznego pomimo ustaleń dotyczących stwierdzenia odpowiadającego przesłance
tego przepisu, że „instalacja znajdująca się u odbiorcy stwarza bezpośrednie zagro-
żenie dla życia, zdrowia albo środowiska”. Tymczasem za niezasadne wstrzymanie
dostarczania energii elektrycznej można by uznać sytuację, w której przedsiębior-
stwo energetyczne nie stwierdziło zaistnienia powyższej przesłanki. O tym, czy rze-
czywiście instalacja znajdująca się u odbiorcy stwarzała bezpośrednie zagrożenie dla
życia i zdrowia nie mogą rozstrzygać ustalone błędy proceduralne. Nie może tu cho-
dzić, jak to ujął Sąd drugiej instancji, o legitymizację wadliwej procedury wstrzymania
dostarczania energii ze względu na zadłużenie odbiorcy, bo „przypadek” zagrożenia
wynikającego z wadliwej instalacji, jest osobną przyczyną wstrzymania dostarczania
energii, przyczyną która może podlegać stwierdzeniu nawet przy okazji, albo - jak to
ocenił Sąd - „następczo” w stosunku do czynności zaplanowanych w związku z inną
sytuacją.
Wadliwości postępowania kontrolnego przewidzianego w sprawie bezpieczeń-
stwa instalacji elektrycznej mają znaczenie o tyle, o ile wpływają na wynikające z
kontroli stwierdzenie stanu rzeczy określonego w art. 6 ust. 3 pkt 1 ustawy. Inaczej
mówiąc, wynikającego z kontroli stwierdzenia, że instalacja znajdująca się u odbiorcy
stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia albo środowiska nie dyskwalifi-
kują wszystkie uchybienia proceduralne, ale tylko takie, które niweczą wiarygodność
przedmiotowego stwierdzenia. Powinno się jednak przyjąć, że nawet w przypadku
ustania płynącej z ustawy bezpośredniej skuteczności wyniku kontroli przeprowa-
dzonej z zachowaniem wymagań, przedsiębiorstwo energetyczne może - innymi
środkami dowodowymi - wykazać, że pomimo wadliwości kontroli stwierdzenie stanu
rzeczy, o którym mowa w pkt 1 ust. 3 art. 6 ustawy, było zasadne. Ostatecznie bo-
8
wiem o tym, czy wstrzymanie dostawy energii było uzasadnione decyduje, to czy
miała miejsce sytuacja znajdującej się u odbiorcy instalacji, która stwarzała bezpo-
średnie zagrożenie dla życia, zdrowia albo środowiska. Z uzasadnienia zaskarżone-
go wyroku wynika, że Sąd drugiej instancji uznał, że z powodu wad kontroli nieuza-
sadnione było wstrzymanie dostarczania energii elektrycznej, a to że stwierdzono
wadliwości instalacji elektrycznej odbiorcy stwarzające bezpośrednie zagrożenie dla
życia i zdrowia, nie ma żadnego znaczenia. Na tym polega, o czym była mowa wy-
żej, zasadniczy błąd wykładni art. 6 ust. 3 w związku z art. 6 ust. 2 Prawa energe-
tycznego, na której oparty jest zaskarżony wyrok.
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy uznał, że skarga kasacyjna ma uza-
sadnioną podstawę (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
========================================