Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 109/09
POSTANOWIENIE
Dnia 10 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
Protokolant Bożena Nowicka
w sprawie z wniosku Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
przy uczestnictwie B.B., C.B., M.B. i R.B.
o nadanie klauzuli wykonalności,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 grudnia 2009 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w R.
postanowieniem z dnia 18 września 2009 r., sygn. akt […],
"Czy Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych jest
zwolniony z mocy art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005
roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz.
1398 z późn. zm.) od opłaty stałej od wniosku o nadanie
na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu uzyskanemu w sprawie z jego powództwa o zwrot
wypłaconych świadczeń pracowniczych przeciwko członkowi zarządu
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która była pracodawcą?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGSP) wnosił
o nadanie prawomocnemu wyrokowi z dnia 20 czerwca 2005 r. klauzuli
wykonalności przeciwko spadkobiercom dłużnika K.B. na podstawie art. 788 § 1
k.p.c. Wyrok ten wydany został na podstawie art. 299 k.s.h przeciwko temu
dłużnikowi jako członkowi zarządu „C.” – spółce z o.o. (pracodawcy), ponieważ
egzekucja przeciwko tej Spółce okazała się bezskuteczna. We wspomnianym
wyroku zasądzono zwrot wypłaconych za spółkę (pracodawcę) świadczeń
pracowniczych związanych ze stosunkiem pracy i likwidacją stanowisk pracy.
Fundusz jako wnioskodawca został wezwany do uiszczenia w terminie
tygodniowym opłaty stałej od wniosku o nadanie klauzuli wykonalności stosownie
do art. 71 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (Dz. U nr 167, poz. 13908 ze zm.; cyt. dalej jako „ustawa
z 2005 r.). Nie opłacenie wniosku spowodowało jego zwrot (zarządzeniem z dnia
17 lipca 2009 r. ).W zażaleniu na to zarządzenie FGSP zarzucił naruszenie art. 96
ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 35 ust. 1 ustawy z 2005 r. i podnosił, że Fundusz podlega
ex lege zwolnieniu od kosztów sądowych, tak jak pracownik, ponieważ – zgodnie
z art.10 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie upadłości pracodawcy (t.j. Dz.U z 2002 r., nr 9, poz. 85
ze zm.; cyt. dalej jako „ustawa z 1993 r.’”) - wypłata świadczeń pracowniczych
przez Fundusz powoduje z mocy prawa przejście na Fundusz roszczenia wobec
pracodawcy lub masy upadłości pracodawcy. Nabyte roszczenie Funduszu
korzysta zatem z takiej samej ochrony prawnej, jaka została przewidziana dla
należności za pracę, toteż Fundusz, dochodzący zwrotu wypłaconych świadczeń
na podstawie przepisów ustawy z 1993 r., powinien być traktowany (w zakresie
obowiązku uiszczenia opłat sądowych) jak pracownik wnoszący powództwo do
sądu pracy.
Rozpatrując zażalenie FGSP, Sąd Okręgowy przedstawił Sądowi
Najwyższemu zagadnienie prawne ujęte w sformułowanym na wstępie pytaniu
prawnym.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na sam sposób ujęcia zagadnienia
prawnego w przedstawionym pytaniu i sposób uzasadnienia wątpliwości prawnych
Sądu Okręgowego w związku z poszukiwaniem właściwego rozstrzygnięcia tego
zagadnienia.
Wypłata świadczeń pracowniczych ze środków Funduszu powoduje z mocy
prawa przejście na Fundusz roszczenia wobec pracodawcy lub masy upadłości
o zwrot wypłaconych świadczeń (art. 10 ust. 1 ustawy z 1993 r.). Przy dochodzeniu
zwrotu wypłaconych świadczeń roszczenia Funduszu korzystają z takiej samej
ochrony prawnej ,jaką odrębne przepisy przewidują dla należności za pracę (art. 10
ust. 2). Podobne w zasadzie rozwiązanie prawne przyjęto w art. 23 ust. 1 ustawy
z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy (Dz. U 2006 r., nr 158, poz. 1121 ze zm., cyt. dalej jako „ustawa
z 2006 r.”). Z ustaleń dokonanych przez Sąd Okręgowy wynika to, że FGSP złożył
wniosek o nadanie klauzuli wykonalności prawomocnemu wyrokowi z dnia
20 czerwca 2005 r., wydanemu przeciwko K.B., b. członkowi zarządu spółki z o.o.
(pracodawcy), na podstawie art. 299 k.s.h. Przyjmując konstrukcję „roszczenia
regresowego Funduszu niezwiązanego ze stosunkiem pracy”, Sąd Okręgowy
stwierdził, że regres taki „odnosi się również do sytuacji, gdy roszczenie o zwrot
wypłaconych świadczeń skierowane zostanie przez Fundusz na podstawie art. 299
k.s.h. przeciwko członkowi zarządu spółki z o.o., która była pracodawcą” (s. 4
uzasadnienia). Problem w istocie tkwi w tym, wobec kogo FGSP mógłby wystąpić
ze wspomnianym roszczeniem „regresowym”, obejmującym zwrot wypłaconych
(także zaliczkowo) świadczeń pracowniczych w miejsce niewypłacalnego
pracodawcy (spółki z o.o.): czy tylko wobec podmiotu mającego status prawny
pracodawcy, czy także w stosunku do b. członka zarządu spółki z o.o.,
opowiadającego wobec Funduszu na podstawie art. 299 k.s.h.?
Z przepisu art. 10 ust. 1 ustawy z 1993 r. i art. 23 ust. 1 ustawy z 2006 r.
wynika wyraźnie to, że wypłata świadczeń pracowniczych (zaliczek na poczet tych
świadczeń) ze środków Funduszu powoduje ex lege przejście na Fundusz
roszczenia w zasadzie wobec pracodawcy. Wbrew zastrzeżeniom podniesionym
4
w literaturze, należy przyjąć, że wspomniane przepisy przewidują konstrukcję
subrogacji (art. 518 § 1 pkt 4 k.c.; podobnie też np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
28 sierpnia 2008 r., III CSK 102/08, nieopubl.).W przepisach tych określono
jednocześnie przedmiotowy i podmiotowy zasięg takiej subrogacji. Określono
to ,jakie wierzytelności objęte są subrogacją (wypłacone świadczenia pracownicze)
i wobec kogo następuje nabycie ex lege roszczenia surogacyjnego (w zasadzie
wobec niewypłacalnego pracodawcy lub masy upadłości tego pracodawcy).
Wypłacając świadczenia pracownicze pracownikom (wierzycielom pracodawcy),
Fundusz wstępuje wobec pracodawcy w prawa tych zaspokojonych wierzycieli
(art. 518 § 1 pkt 4 k.c. ).
Zupełnie odmienne jurydyczne roszczenie Funduszu pojawia się wobec
członka zarządu spółki z o.o.(będącej pracodawcą)w razie zaktualizowania się
przesłanek odpowiedzialności tego członka na podstawie art. 299 k.s.h. Przyjęta
w tym przepisie odpowiedzialność cywilna członka zarządu, niezależnie od
eksponowania prawnego jej charakteru, służyć może także ochronie wierzytelności
subrogacyjnej Funduszu wobec członka zarządu, powstałej właśnie w wyniku
dokonania przez Fundusz wypłat świadczeń pracowniczych (gdy Fundusz nie
mógłby zaspokoić tej wierzytelności z racji bezskuteczności egzekucji wobec spółki
– pracodawcy, art. 299 § 1 k.s.h). Nie można zatem przyjmować, że wspomnianą
subrogacją objęta jest także wierzytelność Funduszu wynikająca z art. 299 k.s.h,
skoro de lege lata przyjęto możliwość wstąpienia w prawa zaspokojonych
pracowników w związku z wypłaceniem przez Fundusz jedynie świadczeń
pracowniczych. Tym bardziej nieuzasadnione jest konstruowanie na tle art. 10
ust. 1 ustawy z 1993 r. i art. 23 ust. 1 ustawy z 2006 r. niejasnego dogmatycznie
„roszczenia regresowego niezwiązanego ze stosunkiem pracy” o odpowiednio
szerszym zakresie przedmiotowym.
Jeżeli zatem w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym
stwierdzono, że wątpliwości budzi kwestia zwolnienia Funduszu ex lege
z obowiązku uiszczeniem opłaty stałej od wniosku o nadanie klauzuli wykonalności
„tytułowi egzekucyjnemu (…) uzyskanemu w sprawie o zwrot wypłaconych
świadczeń pracowniczych przeciwko członkowi zarządu spółki z o.o.”, to przyjąć
należy, iż wspomniany tytuł egzekucyjny z dnia 20 czerwca 2005 r. obejmował
5
w istocie inną wierzytelność Funduszu niż wierzytelność objętą subrogacją na
podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z 1993 r. i art. 23 ust. 1 ustawy z 2006 r.
W konsekwencji nie było potrzeby udzielania odpowiedzi na przedstawione
w obecnej wersji pytanie prawne, skoro w odniesieniu do wierzytelności objętej
tytułem egzekucyjnym nie nastąpiły skutki wstąpienia Funduszu w prawa
zaspokojonych pracowników i bezprzedmiotowe tym samym pozostaje rozważanie
tego, czy prawna ochrona roszczeń subrogacyjnych Funduszu prowadzi do
wyłączenia obowiązku uiszczania przez ten Fundusz opłaty stałej od wniosku
o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu obejmującemu zwrot
zapłaconych świadczeń pracowniczych.
W tej sytuacji należało orzec jak w sentencji.