Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 282/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
SSA Barbara Trębska
w sprawie z powództwa G. W., J. R. i J. B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Skarbu Państwa i Przedsiębiorstwu
Robót Inżynieryjno - Drogowych Spółce z o.o. w D.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 stycznia 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 31 lipca 2008 r. ustalił, że w procesie
przekształceniowym Przedsiębiorstwa Robót Inżynieryjno - Drogowych w D.
naruszono interes prawny powodów G. W., J. R. i J. B. oraz umorzył postępowanie
w części, w jakiej powodowie domagali się ustalenia, że przysługuje im prawo
pierwokupu zajmowanych przez nich lokali mieszkalnych i zniósł wzajemnie między
stronami koszty procesu. Sąd ten ustalił, że powodowie są najemcami lokali w
budynkach, które zostały wzniesione przez Rejon Dróg Publicznych w D.
z przeznaczeniem dla jego pracowników. W wyniku podziału tego przedsiębiorstwa
państwowego powstało przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjno - Drogowych w D. oraz
Dyrekcja Okręgowa Dróg Publicznych w W. Zarząd Dróg w D. W 1997 r. najemcy
zostali powiadomieni o możliwości ubiegania się o wykup zajmowanych mieszkań.
Zostały sporządzone operaty szacunkowe lokali i doszło do sprzedaży mieszkań na
rzecz części pracowników. Sprzedaż pozostałych lokali została wstrzymana. W
listopadzie 1998 r. została utworzona spółka pracownicza Przedsiębiorstwo Robót
Inżynieryjno - Drogowych sp. z o.o. w D. Na podstawie umowy zawartej w dniu 30
sierpnia 1999 r. pomiędzy tą spółką i Skarbem Państwa oddano jej do odpłatnego
korzystania i pobierania pożytków przedsiębiorstwo państwowe Przedsiębiorstwo
Robót Inżynieryjno - Drogowych na okres 10 lat. W 2000 r. zarząd spółki zwrócił się
do najemców z ofertą nabycia zajmowanych przez nich lokali mieszkalnych.
Powodowie zgłosili zamiar ich nabycia, jednakże do sprzedaży nie doszło. Spółka
w całości uregulowała swoje zobowiązania wobec Skarbu Państwa i w dniu 15 lipca
2008 r. złożyła wniosek o przeniesienie na nią własności składników majątku
przedsiębiorstwa, z których korzystała. Sąd Okręgowy uznał, że powodowie zostali
pominięci w procesie sprzedaży mieszkań, pomimo że czynili starania o ich wykup.
Odstąpienie przez stronę pozwaną od sprzedaży mieszkań powodom stanowiło
naruszenie ich interesu prawnego.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji pozwanych zmienił wyrok
w zaskarżonej części w ten sposób, że powództwo o ustalenie naruszenia interesu
prawnego oddalił. Sąd drugiej instancji uznał za usprawiedliwiony zarzut wadliwej
oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i stwierdził, że ustalenie,
iż powodom odmówiono nabycia zajmowanych przez nich lokali i do sprzedaży
doszło tylko na rzecz wybranych osób nie znajdowało w nim oparcia.
3
W konsekwencji brak było podstaw by przyjąć, że powodowie wykazali, że doszło
do naruszenia ich interesu prawnego. Nadto w jego ocenie Sąd Okręgowy
nieprawidłowo zastosował art. 4 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o zmianie niektórych
ustaw dotyczących nabywania własności nieruchomości (Dz. U. Nr 157, poz. 1315 -
dalej ustawa z dnia 7 lipca 2005 r.) do stanu faktycznego, jaki zaistniał przed jej
wejściem w życie. Sąd Apelacyjny podkreślił również, że w sytuacji, gdy nie doszło
do sprzedaży majątku państwowego w sprawie legitymowany biernie był wyłącznie
Skarb Państwa.
Skarga kasacyjna powodów została oparta o obie podstawy określone w art.
398.3 § l k.p.c. Zarzucono w niej naruszenia art. 386 § 2 k.p.c., art. 316 § 1 i art.
325 k.p.c. w zw. z art. 391 § 2 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 i art.
382 k.p.c. oraz art. 4 ust. 1i ust. 2 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. W oparciu o te
zarzuty skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie zgodnie
z ich żądaniami, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia przepisów postępowania były nieuzasadnione. Nie ulega
wątpliwość, że pomiędzy powodami występuje współuczestnictwo formalne
i przedmiotem postępowania były odrębne żądania dochodzone w jednym pozwie.
Sąd Apelacyjny zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji orzekł, że oddala
powództwo. Takie sformułowanie treści wyroku nie uzasadnia stanowiska
skarżącego, że tym samym Sąd Apelacyjny rozstrzygnął jednie o części przedmiotu
sporu. Z motywów uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika bowiem, że wyrok
Sądu drugiej instancji dotyczył żądań wszystkich powodów. Należy uwzględnić
także przedmiot postępowania apelacyjnego, oznaczony w wyroku Sądu
Apelacyjnego oraz zakres zaskarżenia, który obejmował cały wyrok Sądu pierwszej
instancji. Pozwala to na ocenę, że zaskarżony wyrok rozstrzygał o całości żądania
pozwu i odnosił się tym samym do żądań wszystkich powodów. Redakcja wyroku
przez Sąd drugiej instancji nie stanowiła zatem uchybienia procesowego, które
miałoby wpływ na wynik sprawy w rozumieniu art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
4
Bezzasadne było również twierdzenie skarżących, że Sąd Apelacyjny
pominął część materiału dowodowego i w sposób nienależyty uzasadnił jego
ocenę. Dotyczyło to zdaniem skarżących zeznań powodów oraz zeznań świadków
dotyczących okoliczności, w jakich w 1998 r. doszło do wstrzymania sprzedaży
części lokali mieszkalnych ich najemcom. Skoro zeznania te Sąd drugiej instancji
uznał za niewiarygodne, to nie można przyjąć, że pominął je przy ocenie materiału
dowodowego sprawy. Wskazał jednocześnie z jakich powodów nie dał tym
zeznaniom wiary. Odwołał się do przeprowadzonej wyceny wartości wszystkich
lokali, podania do wiadomości wszystkich zainteresowanych o możliwości ich
nabycia oraz braku ze strony powodów działań podjętych dla wyjaśnienia przyczyn
ewentualnego pominięcia ich przy sprzedaży lokali. Opowiada to wymogom
wskazania przyczyn, dla których Sąd części dowodów odmówił wiarygodności
i mocy dowodowej, określonym w art. 328 § 2 k.p.c. Merytoryczna zasadność takiej
oceny nie podlegała natomiast weryfikacji w postępowaniu kasacyjnym z uwagi na
treść art. 3983
§ 3 k.p.c.
Uzasadnione były natomiast zarzuty naruszenia prawa materialnego. Sąd
Apelacyjny przyjął bezzasadnie, że art. 4 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r.
nie ma zastosowania do stanów, które zaistniały przed wejściem w życie tej
ustawy. Mimo obowiązywania zasady nieretroakcji nowych przepisów
(przepisów wprowadzanych w życie po zaistnieniu określonych w nich okoliczności
faktycznych) dopuszczalne są odstępstwa od tej zasady. Miał to na uwadze także
Sąd drugiej instancji stwierdzając, że stanowienie takich przepisów nie jest
wyłączone na gruncie przepisów Konstytucji, a art. 3 k.c. przewiduje, że ustawa nie
ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Jednakże
w dalszej części uzasadnienia zaskarżonego wyroku, przejawiając brak
konsekwencji stwierdził, że wbrew przekonaniu Sądu pierwszej instancji sam cel
ustawy nie uzasadnia przyjęcia jej wstecznego działania. Stanowisko to jest
pozbawione racji. Nie mniej jednak także brzmienie art. 4 ustawy z dnia 7 lipca
2005 r. wskazuje na retroaktywne działanie tego przepisu. Według brzmienia
ustawy znajduje ona bowiem zastosowanie do wypadków, gdy mieszkanie
zakładowe utraciło ten charakter w związku z określonymi w niej przekształceniami
własnościowymi, co zakłada, że tego rodzaju zdarzenia już nastąpiły. Warunkiem
5
zastosowania tego przepisu jest natomiast wymóg, aby w dniu wejścia w życie
ustawy dawne mieszkanie zakładowe było nadal zajmowane na podstawie umowy
najmu.
Wymaga podkreślenia, że uprawnienie odnoszące się do ustanowionego na
podstawie art. 4 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. prawa pierwokupu dotyczy jedynie
przypadków naruszenia prawa do nabycia dawnego mieszkania zakładowego,
które wystąpiły w procesach przekształceniowych wymienionych w art. 4 ust. 1 tej
ustawy. Dla możliwości zastosowania art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r.
bezprzedmiotowe były zatem okoliczności poprzedzające wszczęcie procesu
prywatyzacji Przedsiębiorstwa Robót Inżynieryjno-Drogowych w D., do których -
jako jednej z podstaw powództwa - odwoływali się powodowie. Zarzucili oni
natomiast zasadnie, że Sąd Apelacyjny pominął przy ocenie ich żądań ocenę
umowy prywatyzacyjnej z dnia 30 sierpnia 1999 r. Skoro bowiem naruszenie prawa
lub interesu prawnego osoby fizycznej określonej w art. 4 ust l ustawy z dnia 7 lipca
2005 r. stanowi podstawę powództwa przewidzianego w art. 4 ust. 4 tej ustawy
jedynie w przypadku ich naruszenia w procesie przekształceniowym, to niezbędne
było rozważenie, czy warunki zawartej umowy prywatyzacyjnej prawa te istotnie
naruszały.
W rozpoznawanej sprawie ustalenia faktyczne dotyczyły stanu z 2008 r.,
kiedy to proces prywatyzacji nie został jeszcze ukończony. Skoro jednak w art. 4
ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. jest mowa o procesach przekształceniowych,
a nie o zbyciu w nich mienia przedsiębiorstw państwowych, to należy w związku
z tym przyjąć, że przepisy tej ustawy stosuje się także w przypadkach, gdy
wszczęta przed jej wejściem w życie prywatyzacja nie została zakończona.
Natomiast ustalenie, czy proces prywatyzacji został przeprowadzony ma znaczenie
dla określenia legitymacji biernej w procesie o ustalenie naruszenia prawa lub
interesu prawnego na podstawie art. 4 ust 4 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r.
(por. uchwałę Sadu Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 147/07).
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była uzasadniona
w odniesieniu do podstawy naruszenia prawa materialnego i zaskarżony nią wyrok
podlegał uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
6