Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 stycznia 2010 r.
I PK 135/09
Nowo powstała organizacja związkowa jest uprawniona do uzgadniania
przyznawania świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w ta-
kim samym zakresie, jaki uzyskały pozostałe działające w przedsiębiorstwie
organizacje związkowe na podstawie odpowiedniego regulaminu.
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, Sędziowie SN:
Małgorzata Gersdorf, Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 stycznia
2010 r. sprawy z powództwa Organizacji Związkowej NSZZ „Solidarność” przy Miej-
skim Ośrodku Pomocy Społecznej w C. przeciwko Miejskiemu Ośrodkowi Pomocy
Społecznej w C. o przekazanie środków na rzecz Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych, na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 24 listopada
2008 r. [...]
1) o d d a l i ł skargę,
2) nie obciążył strony powodowej kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 24 listopada 2008 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Częstochowie oddalił apelację strony powodowej Organizacji Związ-
kowej NSZZ „Solidarność” przy Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w C. (dalej:
powodowa organizacja związkowa) od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 9 września 2008 r. oddalającego
powództwo w sprawie przeciwko Miejskiemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej w C.
(MOPS) o przekazanie środków na rzecz Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjal-
nych.
2
Sąd drugiej instancji podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne dokonane
przez Sąd pierwszej instancji oraz podstawę prawną wyroku Sądu pierwszej instan-
cji, które przedstawiają się następująco. Zarządzeniem [...] z dnia 16 marca 2007 r.
Dyrektor MOPS w C. wprowadził w życie regulamin Zakładowego Funduszu Świad-
czeń Socjalnych (ZFŚS). Treść regulaminu została uzgodniona z dwiema organiza-
cjami związkowymi, działającymi wówczas przy MOPS w C. Uzgodnienie wydatko-
wania środków z funduszu socjalnego należy do Komisji Socjalnej, która składa się z
jednego przedstawiciela każdej organizacji związkowej działającej u pozwanego,
wskazanego przez zakładową organizację związkową oraz z dwóch przedstawicieli
pracodawcy (§ 25 ust. 1 regulaminu). Wszystkie obowiązujące u pozwanego we-
wnątrzzakładowe przepisy, w tym regulamin ZFŚS, znajdują się w sieci wewnętrznej
pozwanego (Intranet), do której dostęp ma każdy z pracowników oraz na stronie
internetowej MOPS, do której dostęp ma każdy, posiadający dostęp do Internetu.
Dnia 21 maja 2007 r. przy MOPS w C. powstała powodowa organizacja związkowa.
W okresie objętym pozwem nie wskazała ona osoby, która miałaby ją reprezentować
w Komisji Socjalnej. Nie zgłaszała także zastrzeżeń co do sposobu podziału środków
z ZFŚS.
Sąd drugiej instancji, powołując się na art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 4 marca
1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r.
Nr 70, poz. 335 ze zm.) stwierdził, że roszczenie o zwrot przez pracodawcę fundu-
szowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy przysługuje związ-
kowi zawodowemu wyłącznie w sytuacji, gdy pracodawca wydatkował te środki bez
uprzedniego wprowadzenia regulaminu ZFŚS, ewentualnie w sytuacji, gdy postano-
wienia takiego regulaminu naruszają art. 8 ust. 1 tej ustawy, tj. w sytuacji, gdy przy-
znawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu nie zostały
we właściwy sposób uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby
uprawnionej do korzystania z funduszu. Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko
Sądu pierwszej instancji, że pozwany pracodawca nie dopuścił się naruszenia prze-
pisów ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych i
uznał, że regulamin ZFŚS jest zgodny z powołaną wyżej ustawą. Sąd drugiej instan-
cji, podobnie do stanowiska Sądu pierwszej instancji, miał na uwadze, że u pozwa-
nego obowiązuje regulamin ZFŚS, który został uzgodniony ze wszystkimi organiza-
cjami związkowymi działającymi w pozwanym zakładzie pracy w dacie negocjowania
treści postanowień tego regulaminu. Natomiast ani z art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 23
3
maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz.
854 ze zm.), ani też z art. 30 ust. 4 tej ustawy nie wynika, że po pojawieniu się w za-
kładzie pracy kolejnej organizacji związkowej, pracodawca jest automatycznie zobo-
wiązany do dokonywania zmian w obowiązującym u niego regulaminie ZFŚS. Po-
wołane przepisy nakładają na pracodawcę jedynie obowiązek wprowadzenia regu-
laminu w odpowiedni sposób, tj. po uzgodnieniu jego treści z działającymi u niego
związkami zawodowymi; ten tryb pracodawca zachował. Sąd drugiej instancji pod-
kreślił, że z art. 30 ust. 4 ustawy o związkach zawodowych wynika zasada współ-
działania organizacji związkowych w celu ustalanie wspólnego stanowiska (w spra-
wach wymagających zawarcia porozumienia lub uzgodnienia stanowiska); mając na
względzie przepis art. 27 ust. 1 oraz art. 30 ust. 4 ustawy o związkach zawodowych
uznał, że nowo powstała organizacja związkowa chcąc czynnie uczestniczyć we
wszystkich sprawach dotyczących zakładu pracy powinna wykazać w tym zakresie
inicjatywę i wystąpić do pracodawcy o uwzględnienie jej przedstawiciela w składzie
Komisji Socjalnej, ewentualnie przedstawić swoje postulaty w zakresie sposobu
dysponowania środkami ZFŚS. Sąd drugiej instancji uznał, że powódka nie brała
udziału w pracach Komisji Socjalnej wyłącznie na skutek własnych zaniedbań. Po-
wołując się na treść § 25 ust. 1 regulaminu ZFŚS, zgodnie z którym dyrektor MOPS
powołuje w skład Komisji Socjalnej przedstawiciela związku zawodowego wskazane-
go przez organizację związkową, Sąd drugiej instancji stwierdził, że warunkiem ko-
niecznym do zmiany przez pozwanego zarządzenia ustalającego skład Komisji So-
cjalnej, było imienne wskazanie przez powódkę kandydata na członka Komisji.
Strona powodowa doskonale zdawała sobie sprawę z trybu, w jakim są powoływani
członkowie Komisji Socjalnej i że nie następuje to na skutek działania pracodawcy z
urzędu. Wobec tego - przy braku stosownego zgłoszenia ze strony powodowej - nie
było podstaw do zmiany tego zarządzenia z urzędu przez pracodawcę. Sąd drugiej
instancji przyjął, że pracodawca nie miał obowiązku dostarczenia organizacji związ-
kowej uwierzytelnionych odpisów dokumentów takich jak regulamin ZFŚS. Żaden
przepis prawa nie wprowadza takiego obowiązku, a ponadto z funkcjonującego u
pracodawcy sposobu informowania (treść regulaminu pracodawca umieścił na swo-
ich stronach internetowych oraz w wewnętrznej sieci - intranecie) wynika, że strona
powodowa mogła zapoznać się z treścią regulaminu.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła skargą kasacyjną strona po-
wodowa wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
4
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach po-
stępowania za wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
orzeczenie co do istoty sprawy przez nakazanie pozwanemu, aby przekazał na rzecz
Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych kwotę 410.782 zł. oraz zasądzenie
od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Skargę kasacyjną oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa material-
nego (art. 398 3
§ 1 pkt 1 k.p.c.), w ramach której zarzucono błędną wykładnię art. 8
ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń so-
cjalnych oraz § 22 ust.1 i ust. 2, § 25 ust. 1 pkt 1 regulaminu ZFŚS w MOPS w C.,
przez przyjęcie przez Sądy obydwu instancji stanowiska, że brak uzgodnienia z po-
wodową organizacją związkową dysponowania przez pozwanego w okresie od 1
czerwca 2007 r. do 29 lutego 2008 r. środkami ZFŚS nie uprawnia strony powodowej
do żądania przekazania przez pracodawcę na rzecz funduszu rozdysponowanych
kwot.
W uzasadnieniu podstawy skargi podniesiono, że Sąd drugiej instancji nie
ustosunkował się do zarzutu apelacji naruszenia art. 27 ust. 2 ustawy o związkach
zawodowych przez przyjęcie, że wydanie regulaminu zakładowego funduszu świad-
czeń socjalnych spełnia warunki uzgodnienia ze związkami zawodowymi przyznawa-
nia pracownikom świadczeń z funduszu oraz do zarzutu sprzeczności istotnych
ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez przyjęcie, że
dysponowanie przez pozwanego środkami funduszu świadczeń socjalnych w okresie
od 1 czerwca 2007 r. do 29 lutego 2008 r. odbywało się w uzgodnieniu z powodową
organizacja związkową. Zdaniem skarżącej dysponowanie środkami funduszu w
okresie wskazanym w pozwie wobec braku w komisji socjalnej przedstawiciela ze
strony powodowego związku zawodowego, stanowi naruszenie przez pozwanego
regulaminu ZFŚS i uprawnia organizację związkową do wystąpienia z roszczeniem o
zwrot środków wydatkowanych niezgodnie z ustawą. Według skarżącej nie można
podzielić poglądu Sądu Okręgowego, że wobec braku stosownego zgłoszenia ze
strony powoda nie było podstaw do zmiany zarządzenia ustalającego skład Komisji
Socjalnej z urzędu. Skoro to pozwany administruje środkami funduszu i odpowiada
za zgodne z regulaminem ich rozdysponowywanie, to ciąży na nim - w przypadku
powstania nowej zakładowej organizacji związkowej - obowiązek niezwłocznego wy-
dania zarządzenia o poszerzeniu składu komisji socjalnej i wezwania organizacji
związkowej do wskazania swego przedstawiciela.
5
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej, o obciążenie strony powodowej kosztami postępowania kasacyj-
nego oraz o zasądzenie od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sprawę niniejszą wynikającą ze skargi kasacyjnej powodowej organizacji
związkowej Sąd Najwyższy - stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c. - rozpoznał w grani-
cach jej podstawy sprecyzowanej zarzutami błędnej wykładni wskazanych przepisów
prawa materialnego. Przypomnienie granic rozpoznania skargi jest potrzebne, gdyż
nie ma racji skarżący w swej argumentacji przedstawionej podstawy, że zaskarżony
wyrok opiera się na błędnej wykładni prawa materialnego. Nie jest zasadne przypi-
sanie Sądowi założenia interpretacyjnego, które - według skarżącego - miałoby pole-
gać na pozbawieniu znaczenia potrzeby uzgodnienia z działającą u pracodawcy or-
ganizacją związkową dysponowania w określonym czasie środkami funduszu świad-
czeń socjalnych. Wbrew skarżącemu zarzucana w skardze interpretacja, która oczy-
wiście nie odpowiadałaby wskazanym przepisom, nie wynika z uzasadnienia zaskar-
żonego wyroku. Nie została ona w tym wyroku wyrażona wprost ani też nie da się jej
wyprowadzić w drodze jakiejś syntezy z szerokiej i wieloaspektowej oceny prawnej
przedstawionej w uzasadnieniu wyroku. Rozważając zarzuty skargi można raczej
dostrzec, że Sąd skoncentrował uwagę na kwestiach subsumcji; poszczególne kwe-
stie sporne analizując ze względu na wyjaśnione okoliczności faktyczne. Zarówno
rozważane kwestie szczegółowe, jak i ogólna ocena subsumcyjna prawa materialne-
go do ustalonych okoliczności faktycznych, odpowiadają prawu.
Rzeczą o podstawowym znaczeniu dla rozstrzygnięcia jest ustalenie, że po-
wodowa organizacja związkowa nie zgłaszała zastrzeżeń „merytorycznych” do doko-
nanego podziału środków z ZFŚS. Tego rodzaju zastrzeżeń nie zawiera także rozpo-
znawana skarga. Oznacza to, że nie jest w sprawie kwestionowana zasadność „dys-
ponowania przez pozwanego w okresie od 1 czerwca 2007 r. do 29 lutego 2008 r.
środkami zakładowego funduszu świadczeń socjalnych”. Stanowiło to uzasadnioną
podstawę do uznania, że wydatki Funduszu w spornym okresie były w szczególności
zgodne z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r., nakazującym przyznawanie
ulgowych usług i świadczeń oraz wysokości dopłat z Funduszu w zależności od sy-
6
tuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu.
Rozpatrywana sprawa nie zawiera także innych podstaw do jakiejkolwiek meryto-
rycznej oceny wydatków ZFŚS. Nie twierdzi się, ażeby użytek jaki zrobiono ze środ-
ków ZFŚS w spornym okresie był niewłaściwy.
Stosownie do art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 1994 r. zasady i warunki do korzysta-
nia z usług i świadczeń finansowych z ZFŚS, z uwzględnieniem ust. 1 oraz zasady
przeznaczenia środków Funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności so-
cjalnej, określa pracodawca w regulaminie ustalonym zgodnie z art. 27 ust. 1 albo z
art. 3 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych. W związku z powołanym wyżej prze-
pisem pozostawały do rozstrzygnięcia dwie sporne kwestie. Pierwsza dotyczy usta-
lonej sytuacji przyjęcia regulaminu, o którym mowa w art. 8 ust. 2 ustawy, przed
utworzeniem powodowej organizacji związkowej. Nie budzi zastrzeżeń stanowisko
zaskarżonego wyroku, że sam fakt powstania nowej organizacji związkowej nie po-
zbawił znaczenia prawnego regulaminu prawidłowo uzgodnionego z działającymi
zakładowymi organizacjami związkowymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7
grudnia 2005 r., III PK 29/04, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 319).
Druga kwestia dotyczy wskazanych w skardze przepisów regulaminu określa-
jących zasadę przyznawania świadczeń z Funduszu w uzgodnieniu z zakładowymi
organizacjami związkowymi i określających warunki udziału przedstawicieli działają-
cych zakładowych organizacji związkowych w pracach odpowiedniej Komisji. Nie
może wzbudzać wątpliwości to, że przepisy regulaminowe nie zawężają zakresu
uczestników uzgodnienia tylko do działających organizacji związkowych w chwili za-
warcia tego regulaminu. Normatywny charakter regulaminu przy braku szczególnego
postanowienia ograniczającego, wyklucza jakąś indywidualizację podmiotów związ-
kowych właściwych do ustalonej w regulaminie procedury uzgadniania świadczeń z
Funduszu. Jest oczywiste, że w tej normatywnej regulacji jej podmiotami są wszyst-
kie zakładowe organizacje związkowe. W konsekwencji rację ma skarżący, że po
powstaniu powodowej organizacji związkowej była ona wyposażona we wszelkie
uprawnienia i kompetencje przysługujące z mocy prawa zakładowym organizacjom
związkowym, w szczególności uprawnienia, o które chodzi w sprawie, mające swą
podstawę w art. 27 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych oraz w
regulaminie ustalonym zgodnie z tym przepisem oraz art. 8 ust. 2 ustawy o zakłado-
wym funduszu świadczeń socjalnych. Zasadniczym problemem rozpatrywanej
sprawy był jednak nie tyle bezsporny fakt nieuczestniczenia powodowej organizacji
7
związkowej w komisji socjalnej, co ustalenie przyczyn takiego niewłaściwego stanu
rzeczy i jego konsekwencji prawnych. Sąd drugiej instancji nie uwzględnił roszczenia
o zwrot ZFŚS środków wydatkowych pomimo nieuczestniczenia w pracach Komisji
socjalnej powodowej organizacji związkowej po ustaleniu, że sytuacja ta, według
Sądu nieprawidłowa, wynikła z przyczyn zależnych od powódki - z jej winy. To usta-
lenie wynikające z analizy szeregu okoliczności faktycznych nie zostało w skardze
kasacyjnej zakwestionowane i jest wiążące także dla Sądu Najwyższego (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Stanowiącym podstawę zaskarżonego wyroku ustalonym okolicznościom fak-
tycznym sprawy - zwłaszcza że z jednej strony nie jest kwestionowana zasadność
wydatkowania środków z ZFŚS, a z drugiej, iż brak uzgodnienia z powodową organi-
zacją związkową został zawiniony przez tę organizację - odpowiada konsekwencja
prawna, którą ustalił zaskarżony wyrok.
W tych okolicznościach rozstrzygnięcie sprawy odpowiada art. 8 ust. 3 ustawy
o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, bowiem nie zachodziły określone w
tym przepisie warunki roszczenia o zwrot ZFŚS środków wydatkowanych niezgodnie
z przepisami ustawy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39814
k.p.c.
========================================