Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 131/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Herbert Szurgacz (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Z. M., R. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.
z udziałem zainteresowanych . L. i P. O. Spółki z o.o. w P.
o składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 4 lutego 2009 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok i zmienia wyrok Sądu
Okręgowego w P. z dnia 27 grudnia 2007 r., w części dotyczącej
odpowiedzialności Z. M. za zaległości składkowe „P. – O.” Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością w P. na ubezpieczenie
zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych za okres od lipca 2001 r. do listopada
2
2002 r. wraz z naliczonym do dnia 24 września 2004 r. odsetkami
oraz w części dotyczącej odpowiedzialności R. P. za zaległości
składkowe „P. – O.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w
P. na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych od maja 2001 r. do
listopada 2002 r. wraz z naliczonym do dnia 24 września 2004 r.
odsetkami i oddala odwołania tym zakresie,
II. zasądza solidarnie od odwołujących się Z. M. i R. P. na
rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w
P. kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w drugiej instancji,
III. zasądza solidarnie od odwołujących się Z. M. i R. P. na
rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w
P. kwotę 1.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 4
lutego 2009 r. oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w P. od
wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. z dnia 27
grudnia 2007 r. Wyrokiem tym Sąd Okręgowy zmienił w części decyzję organu
rentowego z dnia 20 września 2004 r. , stwierdzając, że Z. M. nie jest zobowiązany
do zapłaty zaległych składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od lipca 2001 r. do
listopada 2002 r. wraz z naliczonym do dnia 24 września 2004 r. odsetkami,
oddalając jego odwołanie w pozostałym zakresie oraz zmienił w części kolejną
decyzję organu rentowego z dnia 20 września 2004 r., stwierdzając, że R. P. nie
jest zobowiązany do zapłaty zaległych składek na ubezpieczenie zdrowotne,
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych od maja
2001 r. do listopada 2002 r. wraz z naliczonym do dnia 24 września 2004 r.
3
odsetkami, oddalając jego odwołanie w pozostałym zakresie. Sąd Okręgowy uznał,
że obaj odwołujący się – jako członkowie zarządu „P. – O.” Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w P. ponoszą odpowiedzialność za zaległości tej Spółki z tytułu
składek na ubezpieczenia społeczne na podstawie art. 116 § 1 ustawy z dnia 29
sierpnia1997 r. – Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz.
60 ze zm.) w związku z art. 31 ustawy z dnia ustawy z 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r . Nr 11, poz. 74
ze zm., przywoływanej dalej jako ustawa systemowa). Sąd Okręgowy nie znalazł
natomiast podstaw prawnych, aby obciążyć odwołujących się odpowiedzialnością
za zaległości Spółki z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Stwierdził, że nie ma
wyraźnego przepisu w ustawie systemowej, który rozciągałby odpowiedzialność
osób trzecich na tego rodzaju zaległości. Tej kategorii nie obejmuje przepis art. 31
ustaw systemowej, który dotyczy wyłącznie zaległości z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne. Również przeniesienia tej odpowiedzialności nie
uzasadnia treść art. 32 tej ustawy, gdyż, zdaniem Sądu Okręgowego, określa on, w
jakim zakresie do składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, mają zastosowanie przepisy o
składach na ubezpieczenia społeczne. Nie zawiera on natomiast wyraźnego
odwołania do Ordynacji podatkowej.
Sąd Apelacyjny w pisemnych motywach swojego rozstrzygnięcia podzielił
powyższe stanowisko.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku organ rentowy zarzucił
naruszenie prawa materialnego – art. 31 i 32 ustawy systemowej w związku z art.
116 § 1 Ordynacji podatkowej i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez zmianę wyroku Sądu Okręgowego w części
dotyczącej odpowiedzialności odwołujących się za zaległości składkowe na
ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych i stwierdzenie, że ponoszą oni odpowiedzialność za powyższe
należności, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od każdego z
odwołujących się kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
4
W uzasadnieniu skargi, powołując się na uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 17 października 2006 r., II UK 85/06 (OSNP 2007 nr 21 –22,
poz. 328), wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2006 r., II UK 47/06
(OSNP 2007 nr 19–20, poz. 296) oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4
czerwca 2008 r., II UZP 3/08 (OSNP 2009 nr 11-1, poz. 148), stwierdził, że
członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą, na podstawie
art. 116 Ordynacji podatkowej związku z art. 32 ustawy systemowej oraz w związku
z art. 31 tej ustawy, zostać obciążeni odpowiedzialnością za niezapłacone w
terminie przez tę spółkę składki na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, albowiem Sąd drugiej instancji dokonał
błędnej wykładni art. 32 w związku z art. 31 ustawy systemowej w związku z art.
116 § 1 Ordynacji podatkowej. Dopuszczalność przeniesienia odpowiedzialności za
zaległości składkowe na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na osoby trzecie, a także na
spadkobierców – w oparciu o przepis art. 32 ustawy systemowej - była
przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w uchwałach z dnia 7 maja 2008 r., II
UZP 1/08 (OSNP 2000 nr 232, poz. 352) oraz z dnia 4 czerwca 2008 r., II UZP
3/08, przywołanej w skardze. W pierwszej z tych uchwał (II UZP 1/08), dotyczącej
spadkobierców, Sąd Najwyższy stwierdził, że należności z tytułu niezapłaconych
przez spadkodawcę składek na ubezpieczenia zdrowotne, składek na Fundusz
Pracy oraz na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i należności z
nimi związane - według ich stanu na dzień otwarcia spadku - przechodzą, jako
obowiązek majątkowy zmarłego w rozumieniu art. 922 § 1 i § 3 k.c., a więc jako
dług spadku, na spadkobiercę, który przyjął spadek, w granicach jego
odpowiedzialności za długi spadku, przy czym spełnienie tego obowiązku
majątkowego, jako zobowiązania publicznoprawnego, następuje na zasadach
określonych w dziale III Ordynacji podatkowej, a więc po wydaniu przez organ
rentowy (wierzyciela) decyzji określającej zobowiązanie konkretnego spadkobiercy
5
podlegającej kontroli właściwego dla organu rentowego sądu ubezpieczeń
społecznych. Pobór tego rodzaju (zaległych) składek i należności z nimi
związanych, według ich stanu na dzień otwarcia spadku dłużnika organu
rentowego, pobór w znaczeniu, o którym mowa w art. 32 ustawy systemowej, jest
niemożliwy bez uprzedniego wydania przez organ rentowy decyzji określającej
zobowiązanie konkretnego spadkobiercy z powołaniem się na odpowiednie
przepisy Ordynacji podatkowej, te same, jakie stanowią podstawę dla określenia
zobowiązania spadkobiercy dłużnika organu rentowego w zakresie niezapłaconych
przez spadkodawcę, a więc niezapłaconych do dnia otwarcia spadku, należności z
tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, do których to przepisów odsyła się w
art. 31 ustawy systemowej, a poprzez ten przepis, także art. 32 tej ustawy. Użyte w
art. 32 ustawy określenie: „w zakresie poboru" w odniesieniu do składek na
ubezpieczenie zdrowotne, składek na Fundusz Pracy oraz na Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, należy odczytywać w powiązaniu z
przepisami regulującymi pobór tego rodzaju składek przez organ rentowy. Mając
powyższe na uwadze w sytuacji, gdy art. 32 ustawy systemowej stwierdza, że nie
tylko w zakresie poboru składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy oraz
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, ale także w zakresie
egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych,
dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i
prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się
odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne, to oznacza,
że Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Kasa Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego (każda z tych instytucji w zakresie sobie właściwym) ma prawo i
obowiązek stosować odpowiednio przepisy prawa materialnego i procesowego
dotyczące składek na ubezpieczenie społeczne wobec każdego dłużnika tego typu
należności, jak wymienione w art. 32 ustawy systemowej, które to przepisy pozwolą
na pobór, czyli uzyskanie wierzytelności danego Funduszu, a tym samym, między
innymi, przepisy stanowiące podstawę materialnoprawną do wydania decyzji
określającej zobowiązanie spadkobiercy za długi spadkowe, w granicach
wynikających z przepisów prawa spadkowego, według stanu zadłużenia
spadkodawcy na dzień otwarcia spadku z tytułu składek na ubezpieczenie
6
zdrowotne, Fundusz Pracy i (lub) Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych oraz należności z nimi związanych.
W tym kierunku też wyłożony został przepis art. 31 ustawy systemowej w
uchwale II UZP 3/08. Sąd Najwyższy stwierdził, że wykładnia użytego w art. 32
ustawy systemowej określenia o „poborze” składek, ograniczająca to pojęcie do
czynności technicznych nieobejmujących tym samym odpowiedzialności z tytułu
nieopłaconych składek przez osoby trzecie (członków zarządu spółki), nie jest
trafna. Podkreślił, że na pobór składek istotnie składają się określone czynności o
charakterze czysto technicznym, jednak w rozumieniu art. 32 ma ono inne, szersze
znaczenie. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, iż przepisy prawa
ustawowego z reguły nie odnoszą się do czynności czysto technicznych; te kwestie
ustawodawca przekazuje do aktów wykonawczych. Odwołując się do uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 23 października 1987 r., III UZP 38/8 (OSNCP 1989, nr 7-8,
poz. 110), a także uchwały z dnia 7 maja 2008 r., II UZP 1/08, wywiódł, że przepisy
ustawowe o poborze składek dotyczą przede wszystkim określenia podmiotu
zobowiązanego do ich zapłacenia. Podmiotem zobowiązanym do opłacenia składek
może być następca prawny podmiotu, na którym ciążył obowiązek składkowy, jak i
osoba trzecia, na którą przepisy prawa nakładają obowiązek spełnienia, przy
istnieniu określonych warunków, zobowiązania składkowego, niespełnionego przez
podmiot bezpośrednio zobowiązany. Taką możliwość przewiduje art. 31 ustawy
systemowej, który odsyła do odpowiedniego stosowania m. in. art. 116, 116a, 117,
118 i 119 Ordynacji podatkowej, tj. do przepisów o odpowiedzialności osób
trzecich za zobowiązania podatkowe. W uchwale tej Sąd Najwyższy powołał się
także na to, że skoro art. 32 ustawy systemowej w wymienionych w nim
kategoriach spraw odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących
składek na ubezpieczenie społeczne, to oznacza to odesłanie do wszystkich
przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne, a więc również do
przepisów Ordynacji podatkowej, wymienionych w art. 31 ustawy systemowej, a
więc i do przepisu art. 116 i następnych. Na gruncie wykładni językowo - logicznej
art. 32 nie ma uzasadnienia do wybiórczego stosowania tylko niektórych przepisów
Ordynacji, wręcz przeciwnie, taka interpretacja pozostawałaby w sprzeczności z
wykładnią systemową.
7
Wreszcie w uchwale podjętej w składzie siedmiu sędziów z dnia 15
października 2009 r., II UZP 3/09 (niepublikowanej), Sąd Najwyższy stwierdził, że
przepis art. 32 ustawy systemowej - także w brzmieniu obowiązującym do dnia 1
stycznia 2010 r., przed zmianą dokonaną przez art. 45 pkt 1 ustawy z dnia 19
grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656) – stanowi
podstawę odpowiedniego stosowania do składek na Fundusz Pracy, Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne
przepisów dotyczących składek na ubezpieczenia społeczne o odpowiedzialności
osób trzecich za zaległości składkowe. Wyjaśnione zostały więc także wątpliwości,
które pojawiły się w związku z powyższą zmianą legislacyjną wskazującą już
expressis verbis na odpowiednie stosowanie przepisów w zakresie
odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców do składek na Fundusz Pracy,
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur
Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39816
k.p.c. orzekł
jak w sentencji. O kosztach postępowania w drugiej instancji rozstrzygnięto na
podstawie art. 98 k.p.c. i art. 105 § 2 k.p.c. w związku § 6 pkt 5 w związku z § 12
ust. 1 pkt 2 w związku § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.), a o kosztach
postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 105 § 2 k.p.c. w
związku § 6 pkt 5 w związku z § 12 ust. 4 pkt 2 w związku § 5 powyższego
rozporządzenia. Sąd Najwyższy miał przy tym na uwadze trafny pogląd wyrażony w
uchwale Sądu Najwyższego z 9 marca 1993 r., II UZP 5/93 (OSNCP 1993 nr 11,
poz. 194) oraz w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca
2009 r., I UZP 1/09 (LEX nr 518062), że w sprawie z zakresu ubezpieczeń
społecznych dotyczącej przeniesienia na członków zarządu spółki zobowiązań
spółki za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie
zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
wynagrodzenie pełnomocnika będącego radcą prawnym powinno być ustalone na
podstawie § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
8
w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu, a nie w oparciu o § 11 ust. 2 tego rozporządzenia.
Natomiast z uwagi na to, że apelacja pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego nie
objęła nałożonego na odwołujących się, na podstawie przepisu art. 100 zdanie
drugie in principio k.p.c., obowiązku zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
stronie pozwanej w całości, zawartego w pkt 3 wyroku (ustalonych błędnie według
§ 11 ust. 2 tego rozporządzenia), Sąd Najwyższy nie miał postaw do korygowania
tej kwoty.
/tp/