Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 107/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. W.
przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w N.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 listopada 2008 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1 lit. a) w części zmieniającej wyrok sądu
pierwszej instancji i oddalającej powództwo co do kwoty 52.831 (pięćdziesiąt dwa
tysiące osiemset trzydzieści jeden) złotych z odsetkami oraz w punkcie 1 lit. b) i w
punkcie 3 i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
2
ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego;
oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
Uzasadnienie
Po ostatecznym sprecyzowaniu żądania W. W., powołując jako podstawę żądania
art. 417 k.c., wniósł o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa – Zakładu Karnego
w N. kwoty 76.381 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 13 marca 2008 r. Żądanie
obejmuje kwotę 21.168 zł niewypłaconego powodowi świadczenia pieniężnego
przewidzianego w art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej
(tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761 ze zm.; dalej – „u.S.W.”) i kwotę 31.663 zł
skapitalizowanych odsetek ustawowych od tej kwoty za okres od dnia 30 marca 1999 r.
do dnia 13 marca 2008 r. oraz kwotę 9.436 zł nienależnie pobranych z uposażenia
powoda kosztów dofinansowania jego kształcenia i kwotę 14.114 zł i skapitalizowanych
odsetek ustawowych od tej kwoty za okres od dnia 30 marca 1999 r. do dnia 13 marca
2008 r.
Sąd Okręgowy w N. wyrokiem z dnia 28 sierpnia 2008 r. zasądził od pozwanego
na rzecz powoda kwotę 71.788,23 zł z odsetkami ustawowymi od kwot 21.168 zł i 9.436
zł od dnia 13 marca 2008 r. i od kwot 31.663 zł i 9.521,23 zł od dnia 26 sierpnia 2008 r.,
oddalił powództwo w pozostałej części i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę
3.600 zł tytułem kosztów procesu. Według ustaleń stanowiących podstawę tego wyroku
powód był funkcjonariuszem służby więziennej. Jego stosunek służbowy ustał z dniem
31 lipca 1998 r. na skutek decyzji Dyrektora Zakładu Karnego w N. z dnia 27 lipca 1998
r. o zwolnieniu go ze służby z powodu wystąpienia przez niego ze służby. Decyzją tą
przyznano powodowi odprawę przewidzianą w art. 110 ust. 1 pkt 1 u.S.W. Orzeczeniem
Komisji Lekarskiej MSWiA z dnia 20 listopada 1998 r. powód został uznany za
całkowicie niezdolnego do pracy i zakwalifikowany do III grupy inwalidzkiej ze
stwierdzeniem, że inwalidztwo pozostaje w związku ze służbą w Służbie Więziennej i
istnieje od dnia 30 czerwca 1998 r. W dniu 1 marca 1999 r. powód złożył wniosek o
zmianę decyzji z dnia 27 lipca 1998 r. w zakresie podstawy zwolnienia go ze służby.
Postępowanie administracyjne i sądowo-administracyjnego doprowadziło do wydania
3
przez Dyrektora Zakładu Karnego w N. decyzji z dnia 29 września 2007 r., zmieniającej
podstawę zwolnienia powoda ze Służby Więziennej. Decyzją tą określono, że podstawą
tą jest orzeczona przez komisję lekarską trwała niezdolność do służby. Zdaniem Sądu
Okręgowego Dyrektor Zakładu Karnego w N. powinien, mając na uwadze datę wydania
orzeczenia przez Komisję Lekarską MSWiA, zmienić decyzję co do podstawy zwolnienia
powoda ze Służby Więziennej do dnia 30 marca 1999 r. Niedokonanie tego stanowi
zaniechanie organu władzy publicznej rodzące odpowiedzialność odszkodowawczą
Skarbu Państwa za szkodę doznaną przez powoda, polegającą na nieprzyznaniu mu
świadczenia pieniężnego przewidzianego w art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia
1996 r. o Służbie Więziennej. Powodowi należą się, jako zwrot nienależnego
świadczenia (art. 410 § 2 k.c.), bezpodstawnie pobrane z jego uposażenia koszty
dofinansowania dokształcenia wraz z odsetkami ustawowymi, za czas przez który nie
mógł on dysponować tymi kwotami (art. 482 § 1 k.c.).
Na skutek apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 listopada
2008 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że zasądził od pozwanego
na rzecz powoda – jak należy rozumieć w miejsce kwoty zasądzonej tym wyrokiem –
kwotę 9.944,38 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty 9.436 zł od dnia 13
marca 2008 r. i od kwoty 508,38 zł od dnia 26 sierpnia 2008 r., w pozostałej części
oddalił powództwo i zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu za pierwszą
instancję oraz koszty postępowania apelacyjnego. Rozstrzygnięcie to w części
obejmującej powództwo o zwrot kosztów dofinansowania kształcenia powoda
uzasadnione zostało z powołaniem się na art. 405 i 410 § 2 i art. 482 § 1 k.c. Odnośnie
rozstrzygnięcia dotyczącego oddalenia powództwa o naprawienie szkody
spowodowanej nieprzyznaniem powodowi świadczenia pieniężnego przewidzianego w
art. 113 ust. 1 u.S.W. Sąd Apelacyjny uznał za zasadny zarzut apelacji naruszenia art.
417 k.c., albowiem powód nie wykazał przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa
przewidzianych w tym przepisie, gdyż decyzja w przedmiocie wysokości świadczenia
pieniężnego jeszcze nie zapadła. Nie wiadomo też, czy powodowi wypłacono odprawę
przyznaną mu decyzją z dnia 27 lipca 1998 r., bo jeżeli tak, to nawet przy przyjęciu, że
powód poniósł szkodę, jej wysokość stanowiłaby różnicę między świadczeniem
przysługującym mu przy zmienionej podstawie zwolnienia go ze służby, a świadczeniem
wcześniej przyznanym i wypłaconym. Określenie wysokości uposażenia leży zaś
wyłącznie w gestii dyrektora zakładu karnego i droga sądowa w tym zakresie jest
niedopuszczalna, wobec czego bez stosownej decyzji właściwego organu sąd nie jest
4
władny samodzielnie określić wysokości tego uposażenia w ramach procesu opartego
na art. 417 k.c.
Skargę kasacyjną od wymienionego wyroku Sądu Apelacyjnego w części
zmieniającej wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalającej powództwo
oraz rozstrzygającej o kosztach procesu za pierwszą instancję i o kosztach
postępowania apelacyjnego wniósł powód. Podstawę skargi stanowi naruszenie prawa
materialnego – art. 417 k.c. przez błędne uznanie, że powód nie wykazał przesłanek
odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa oraz art. 113 ust. 1 u.S.W. i art.
104 § 1 k.p.a. przez błędne uznanie, że wypłata świadczenia przewidzianego w
pierwszym z tych przepisów poprzedzona musi być decyzją administracyjną, a wobec
tego droga sądowa jest niedopuszczalna. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku przez oddalenie w całości apelacji pozwanego od wyroku Sądu pierwszej
instancji.
Pozwany wniósł o odmówienie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, a w
razie przyjęcia – o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wbrew zapatrywaniu wyrażonemu przez skarżącego otrzymanie
przez funkcjonariusza Służby Więziennej pełniącego służbę w zakładzie karnym,
zwolnionego ze służby ze względu na orzeczenie przez komisję lekarską trwałej
niezdolności do służby, świadczenia pieniężnego przewidzianego w art. 113 ust. 1
u.S.W., wymaga wydania decyzji przez dyrektora zakładu karnego.
Funkcjonariusze Służby Więziennej nie pozostają w stosunku pracowniczym, lecz
w stosunku służbowym. W sprawach wynikających z tego stosunku, określonych przez
ustawę z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej jako sprawy osobowe
funkcjonariuszy, wydawane są decyzje przez właściwego przełożonego, od których
przysługuje odwołanie do odpowiedniego wyższego przełożonego na zasadach i w
terminach określonych w kodeksie postępowania administracyjnego, a od decyzji
wydanej w pierwszej instancji przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej –
odwołanie do Ministra Sprawiedliwości (art. 31 ust. 4 u.S.W.).
Z wydanych na podstawie art. 31 ust. 3 u.S.W. przepisów obecnie
obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 2002 r. w
sprawie szczegółowego zakresu spraw osobowych funkcjonariuszy Służby Więziennej
oraz właściwości przełożonych w tych sprawach (Dz.U. Nr 205, poz. 1737), ani z
5
przepisów wcześniej obowiązującego zarządzenia tego Ministra o takim samym tytule z
dnia 3 grudnia 1996 r. (Dz.Urz.MS 1996, nr 6, poz. 42) nie wynika, że przyznanie
świadczenia pieniężnego przewidzianego w art. 113 ust. 1 u.S.W. jest sprawą osobową.
Nie oznacza to jednak, że nie jest taką sprawą. Nie można bowiem przyjąć, że do spraw
osobowych należą tylko sprawy wymienione w akcie wykonawczym do ustawy, gdy
przynależność takich spraw do spraw osobowych wynika już z przepisów samej ustawy
(zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 grudnia 2007 r., I OSK
179/07, Lex nr 434067). Artykuł 31 ust. 2 u.S.W. stanowi, że przez sprawy osobowe
należy rozumieć m.in. realizację wynikających z treści stosunku służbowego
funkcjonariuszy Służby Więziennej uprawnień i obowiązków tych funkcjonariuszy. W
określeniu tym mieści się zatem realizacja uprawnienia funkcjonariusza do otrzymania
świadczenia pieniężnego przewidzianego w art. 113 ust. 1 u.S.W.
Okoliczność, że decyzja w przedmiocie przyznania powodowi świadczenia
pieniężnego przewidzianego w art. 113 ust. 1 u.S.W. nie zapadła, nie świadczy – jak
wadliwie uznał Sad Apelacyjny – o braku przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa
za szkodę doznaną przez powoda. Żądanie zgłoszone w sprawie przez powoda należy
bowiem rozumieć jako żądanie naprawienia szkody spowodowanej niewydaniem
wymienionej decyzji.
Jeżeli – jak przyjął Sąd pierwszej instancji – Dyrektor Zakładu Karnego w N.
powinien, mając na uwadze datę wydania orzeczenia przez Komisję Lekarską MSWiA,
zmienić decyzję co do podstawy zwolnienia powoda ze Służby Więziennej do dnia 30
marca 1999 r., to w ślad za tą decyzją powinien wydać decyzję o przyznaniu powodowi
świadczenia pieniężnego przewidzianego w art. 113 ust. 1 u.S.W. Zaniechanie
uczynienia tego może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa.
Żądaniu dochodzenia na drodze sądowej naprawienia szkody doznanej przez powoda
nie stoi na przeszkodzie brak stwierdzenia we właściwym postępowaniu niezgodności
z prawem niewydania decyzji. Zdarzenie polegające na niewydaniu decyzji i stan
prawny na skutek tego zdarzenia niewątpliwie powstały bowiem przed dniem 1 września
2004 r., tj. dniem wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy –
Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692). Stosownie do
art. 5 tej ustawy w takim wypadku stosuje się art. 417 k.c. w brzmieniu sprzed zmiany
dokonanej tą ustawą. Nie znajduje też w tym wypadku zastosowania art. 4171
§ 3 k.c.
dodany przez tę ustawę. Oznacza to, że podstawą roszczenia dochodzonego przez
powoda jest art. 417 k.c. w pierwotnym brzmieniu, w rozumieniu nadanym mu wyrokiem
6
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00 (Dz. U. Nr 145, poz.
1638) i że sąd rozpoznający żądanie powoda władny jest do samodzielnego
stwierdzenia, czy niewydanie decyzji nastąpiło niezgodnie z prawem. Pozytywne
ustalenie tej okoliczności stanowi o spełnieniu przesłanki odpowiedzialności Skarbu
Państwa za szkodę, która pozostaje w normalnym związku przyczynowym (art. 361 § 1
k.c.) z niewydaniem decyzji. Wykazanie, że niewydanie decyzji nastąpiło niezgodnie z
prawem, że istnieje związek przyczynowy między tym zdarzeniem a szkodą oraz że
powstała szkoda i jaki jest jej rozmiar spoczywa na powodzie (art. 6 k.c.).
Nie ma też racji Sąd Apelacyjny wiążąc przyznanie świadczenia pieniężnego
przewidzianego w art. 113 ust. 1 u.S.W. z odprawą przyznaną powodowi na podstawie
art. 110 ust. 1 pkt 1 u.S.W. Z powołanych przepisów wynika bowiem, że oba
świadczenia przysługują niezależnie od siebie.
Z wymienionych względów należało uwzględnić skargę kasacyjną w zakresie, w
którym dotyczy ona zaskarżonego wyroku w części zmieniającej wyrok Sądu pierwszej
instancji i oddalającej powództwo obejmujące żądanie naprawienia szkody wyrządzonej
powodowi przez niewydanie decyzji w przedmiocie świadczenia przewidzianego w art.
113 ust. 1 u.S.W. W pozostałym zakresie, tj. co do zmiany wyroku Sądu pierwszej
instancji i oddalenia powództwa w części obejmującej zwrot kosztów dofinansowania
kształcenia powoda skarga kasacyjna podlega oddaleniu, albowiem podstawa, na której
została oparta, nie dotyczy tego rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1, art. 39814
oraz art. 108 § 2 w zw. z
art. 39821
k.p.c., orzekł przeto jak w sentencji.