Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 308/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa J. D. przeciwko Miastu i Gminie S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 4 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 października 2008 r., sygn. akt I ACa (…),
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset)
złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
J. D. domagał się zasądzenia od Gminy S. odszkodowania w wysokości
2.000.000 złotych z powodu niewydania decyzji administracyjnej.
Wyrokiem z dnia 14 marca 2008 r. Sąd Okręgowy w B. oddalił powództwo i orzekł
o kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy ustalił, że powód prowadził działalność gospodarczą wspólnie z T.
R. w formie spółki cywilnej „J.(…)”. Zgodnie z § 11 umowy, w razie śmierci jednego ze
wspólników na jego miejsce miała wejść A. D., córka wspólników. Powód po śmierci T.
R. zwrócił się do pozwanej Gminy o dokonanie wpisu do ewidencji działalności
gospodarczej. Gmina postanowieniem z dnia 24 czerwca 1996 r. zawiesiła
postępowanie administracyjne w tej sprawie do czasu rozstrzygnięcia sprawy o
stwierdzenie nabycia spadku po T. R. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B.
postanowieniem z dnia 7 kwietnia 2003 r. stwierdziło nieważność postanowienia Gminy.
Wcześniej, bo w dniu 20 marca 2002 r., Gmina wydała decyzję o wykreśleniu z
ewidencji działalności gospodarczej spółki cywilnej „J.(…)”. Samorządowe Kolegium
Odwoławcze w B. stwierdziło nieważność tej decyzji ze względu na niezakończone
postępowanie o stwierdzenia nabycia spadku. Gmina dnia 28 lutego 2003 r. ponownie
wydała decyzję o wykreśleniu spółki z ewidencji, a następnie decyzją z dnia 13 czerwca
2003 r. umorzyła postępowanie w sprawie o dokonanie wpisu do ewidencji działalności
gospodarczej. Obie decyzje stały się ostateczne. Samorządowe Kolegium Odwoławcze
w B. decyzją z dnia 11 września 2006 r. odmówiło przyznania powodowi odszkodowania
w kwocie 2.000.000 złotych.
Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę na podstawie art. 417 i art. 4171
§ 3 k.c.,
dochodząc do wniosku, że nie zachodzą przewidziane w tych przepisach przesłanki
odpowiedzialność gminy, mianowicie szkoda, wyrządzenie jej przez niewydanie decyzji
w sytuacji, gdy obowiązek ich wydania wynika z przepisów prawa, po prawomocnym
stwierdzeniu orzeczeniu stwierdzającym we właściwym postępowaniu niezgodności z
prawem niewydania decyzji, oraz normalny związek przyczynowy.
Powód wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny w wyrokiem z dnia 30 października 2008 r. oddalił apelację i
orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, chociaż zarzut
naruszenia art. 417 i art. 4171
§ 3 k.c. jest słuszny. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skoro
3
zdarzenie wywołujące szkodę miało miejsce dnia 24 czerwca 1996 r., to podstawę
prawną dochodzonego roszczenia stanowił obowiązujący wówczas art. 418 k.c.
Wprawdzie Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00 (OTK
2001, nr 8, poz. 256) stwierdził niezgodność tego przepisu z Konstytucją RP, jednakże
czasowe skutki tego wyroku powstały od dnia wejścia w życie Konstytucji, tj. od dnia 17
października 1997 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w niniejszej sprawie nie została
wykazana podstawowa przesłanka odpowiedzialności określona w art. 418 § 1 k.c.,
zatem roszczenie odszkodowawcze powoda nie zasługiwało na uwzględnienie
niezależnie od tego, czy istniała szkoda i normalny związek przyczynowy.
Powód w skardze kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 418 k.c. i art. 378 § 1 i 2
k.p.c. Zdaniem skarżącego, Sąd Apelacyjny niewłaściwie zastosował art. 418 k.c.,
bowiem stwierdzenie nieważności decyzji (postanowienia) administracyjnej przesądza o
bezprawności i winie funkcjonariusza państwowego. Niewłaściwe zaś zastosowanie art.
418 k.c. spowodowało nierozpoznanie apelacji w jej granicach i nierozpoznanie istoty
sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 4201
k.c., który przewidywał odpowiednie stosowanie do jednostek
samorządu terytorialnego m. in. art. 418 k.c., został wprowadzony przez ustawę z dnia
23 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 114, poz. 542), która
weszła w życie dnia 28 grudnia 1996 r. W tej sytuacji art. 418 k.c. przed dniem wejścia
tej ustawy mógł mieć zastosowanie do odpowiedzialności odszkodowawczej gmin
jedynie w drodze analogii. Konieczne było w tym celu ustalenie, że przy wydaniu
orzeczenia lub zarządzenia nastąpiło naruszenie prawa ścigane karnie lub
dyscyplinarnie. Tak określona przesłanka odpowiedzialności wskazywała na
ograniczenie w omawianym przepisie bezprawności tylko do tych postaci obiektywnie
nagannych działań funkcjonariuszy państwowych, które podlegały ściganiu w wyżej
wskazanym trybie. Wiązała się z tym konieczność ustalenia winy funkcjonariusza
państwowego w prowadzonym przeciwko niemu postępowaniu karnym lub
dyscyplinarnym. Prawomocne orzeczenie karne lub dyscyplinarne było zaś wiążące dla
sądu orzekającego w procesie cywilnym, stosownie do art. 11 k.p.c.
Sąd Najwyższy podkreślił w wyroku z dnia 3 maja 1985 r., II CR 121/85 (OSNCP
1986, nr 4, poz. 53), że stosownie do art. 160 § 1 k.p.a. stwierdzenie przez organ
administracyjny nieważności decyzji (art. 158 § 1 k.p.a.) lub stwierdzenie, że decyzja
wydana została z naruszeniem prawa (art. 158 § 2 k.p.a.), przesądza o bezprawności i
4
winie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.
Stanowisko to podzielił następnie Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 10
kwietnia 1997 r., I ACa 56/96 (Apelacja Lubelska 1997, nr 4, poz. 22), zgodnie z którym
w razie wyrządzenia szkody na skutek wydania decyzji administracyjnej z naruszeniem
art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji stronie przysługuje
roszczenie o odszkodowanie z mocy art. 160 k.p.a., który odsyła do art. 417 k.c.
normującego odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez
funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.
Stwierdzenie, że decyzja została wydana z naruszeniem prawa, przesądza o
bezprawności i winie funkcjonariusza państwowego. Stronie przysługuje wówczas
odszkodowanie, z wyłączeniem art. 418 k.c.
Z przytoczonych orzeczeń wynika, że stwierdzenie, iż decyzja została wydana z
naruszeniem prawa, przesądzało o bezprawności i winie funkcjonariusza państwowego,
ale tylko w rozumieniu dawnego art. 417 k.c., nie oznaczało natomiast istnienia
kwalifikowanej winy i bezprawności w ujęciu art. 418 k.c.
Nie są w tej sytuacji trafne zarzuty naruszenia przez Sąd Apelacyjny w art. 418
k.c., a w konsekwencji także art. 378 § 1 i 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny trafnie zinterpretował i
zastosował art. 418 k.c., nie miało zatem miejsca nierozpoznanie apelacji w jej
granicach i nierozpoznanie istoty sprawy.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.