Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 lutego 2010 r.
I UK 295/09
Za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy nauczyciel akademicki
zachowuje prawo do wynagrodzenia, nie ma natomiast prawa do zasiłków z
ubezpieczenia społecznego (art. 154 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. -
Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.).
Przewodniczący SSN Romualda Spyt (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 lutego 2010 r. sprawy z
odwołania Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Humanistycznej w B.-B. przeciwko Zakła-
dowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B.-B. z udziałem zainteresowanej
Anny K. o wypłatę wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobo-
wego, macierzyńskiego, świadczenia rehabilitacyjnego, na skutek skargi kasacyjnej
Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Humanistycznej w B.-B. od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej z dnia 26 marca 2009
r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną;
2. zasądził od Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Humanistycznej w B.-B. na rzecz
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B.-B. kwotę 120 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej wyro-
kiem z dnia 11 grudnia 2008 r., w wyniku odwołania wniesionego przez Wyższą
Szkołę Ekonomiczno-Humanistyczną w B.-B., zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w B.-B. z dnia 30 kwietnia 2008 r., w której organ rentowy
uznał za nieprawidłową wypłatę Annie K.: wynagrodzenia za czas niezdolności do
pracy w okresie pierwszych 33 dni tej niezdolności, tj. od 20 marca 2007 r. do 21
2
kwietnia 2007r., a następnie zasiłku chorobowego za okres od 22 kwietnia 2007 r. do
17 września 2007 r., świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 18 września 2007 r.
do 25 października 2007 r. i zasiłku macierzyńskiego za okres od 28 lutego 2008 r. -
wykazanych w raportach imiennych i rozliczonych w deklaracjach. W uzasadnieniu
tej decyzji organ rentowy wskazał, że przez cały ten okres zainteresowana uprawnio-
na była do wynagrodzenia za pracę. Sąd Rejonowy przedstawione wyżej wypłaty
uznał za prawidłowe. Ustalił, że Anna K., nauczyciel akademicki, zatrudniony na pod-
stawie umowy o pracę, była niezdolna do pracy w okresie od 20 marca 2007 r. do 17
września 2007 r., a następnie od 18 września 2007 r. do 28 lutego 2008 r. korzystała
z urlopu macierzyńskiego. Uzasadniając podstawę prawną wyroku, podzielił stanowi-
sko odwołującej się Szkoły, że nauczyciel akademicki na podstawie art. 154 ust. 2
ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz.
1365 ze zm. - powoływanej dalej jako ustawa o szkolnictwie wyższym z 2005 r.) ma
prawo do wynagrodzenia za pierwsze 33 dni niezdolności do pracy, a za dalszy
okres niezdolności do pracy - prawo do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabili-
tacyjnego, a także prawo do zasiłku macierzyńskiego.
Wyrok powyższy zaskarżył apelacją organ rentowy. W jej wyniku Sąd Okrę-
gowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej zmienił wyrok Sądu
Rejonowego i oddalił odwołanie od wyżej wskazanej decyzji.
W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy stwierdził, że należy
mieć przede wszystkim na uwadze treść art. 154 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym z 2005 r., zgodnie z którym nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wyna-
grodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Zdaniem Sądu Okręgo-
wego, przepis ten stanowi zasadę ogólną, z której wynika, że nauczyciel akademicki
zachowuje prawo do wynagrodzenia także za czas usprawiedliwionej nieobecności w
pracy spowodowanej chorobą albo opieką na chorym dzieckiem lub innym członkiem
rodziny oraz za okres urlopu macierzyńskiego. W tych wypadkach nauczycielowi
akademickiemu przysługuje prawo do wynagrodzenia wypłacanego i obliczonego na
zasadach wynikających z art. 92 k.p. Sąd powołał się na przepis art. 12 ust. 1 i 31
ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpiecze-
nia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr
31, poz. 267 ze zm.), które kolejno stanowią, że zasiłek chorobowy i zasiłek macie-
rzyński nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na
podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia.
3
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku Wyższa Szkoła Ekonomiczno -
Humanistyczna w B.-B. podniosła zarzut naruszenia art. 154 ustawy o szkolnictwie
wyższym z 2005 r., poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że na-
uczyciel akademicki za cały okres niezdolności do pracy zachowuje prawo do wyna-
grodzenia, z wyłączeniem świadczeń określonych w ustawie o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Z tych względów skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i odda-
lenie apelacji organu rentowego oraz zasądzenie od organu rentowego na swoją
rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że dosłowne brzmienie art. 154 ust. 2
ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. wskazuje, że odsyła on do art. 92 k.p. nie
tylko w zakresie wynagrodzenia lecz także i zasiłku chorobowego. Odmienne tę kwe-
stię regulowała w art. 105 ust. 5a uprzednio obowiązująca ustawa z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385, ze zm.- powoływana dalej
jako ustawa o szkolnictwie wyższym z 1990 r.), który wyraźnie stanowił, że nauczy-
ciel akademicki zachowywał prawo do wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy
wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną. Wejście od 1
września 2006 r. ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. wprowadziło zmianę stanu
prawnego w omawianym zakresie. Interpretacja Sądu Okręgowego, że przepis art.
154 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. odsyła do art. 92 k.p. wyłącznie
w przedmiocie określenia zasad obliczania wynagrodzenia nauczyciela akademickie-
go, jest sprzeczna z wykładnią językową i zarazem stanowi wykładnię contra legem.
Skarżący odwołał się do przepisu art. 94 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), art. 45 § 6 ustawy z
dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.),
art. 29 i 49 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych
(Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), art. 51 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o proku-
raturze (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze zm.) oraz art. 82 ustawy z
dnia 25 kwietnia 1997 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz.U. Nr 75, poz. 469 ze zm.),
wskazując, że przepisy te jednoznacznie wskazują, iż pracownikom objętym tymi
przepisami, przysługuje - w miejsce świadczeń z ubezpieczenia społecznego - wyna-
4
grodzenie. Zdaniem skarżącego, przepis art. 154 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym z 2005 r. stanowi zasadę ogólną, a jego ust. 2 jest regulacją szczególną.
W odpowiedzi na skargę organ rentowy wniósł o wydanie postanowienia o
odmowie przyjęcia jej do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie i zasądzenie
kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 105 ust. 5 uprzednio obowiązującej ustawy o szkolnictwie
wyższym z 1990 r. nauczyciel akademicki zachowywał prawo do wynagrodzenia za
czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Natomiast zgodnie z art. 105 ust. 5a
tej ustawy za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w
związku z chorobą zakaźną nauczyciel akademicki zachowywał prawo do wynagro-
dzenia obliczanego na zasadach przewidzianych w art. 92 k.p., z tym że prawo do
dodatku funkcyjnego nauczyciel akademicki zachowywał przez okres nieprzekra-
czający 3 miesięcy. Według natomiast przepisu art. 154 ust. 1 aktualnej ustawy o
szkolnictwie wyższym z 2005 r. nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wyna-
grodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. W myśl ust. 2 tego prze-
pisu za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z
chorobą zakaźną, wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadają-
cej w czasie ciąży, a także poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewi-
dzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się
zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów, nauczyciel akademicki zachowuje
prawo do wynagrodzenia i zasiłku chorobowego obliczanego na zasadach przewi-
dzianych w art. 92 k.p., z tym że prawo do dodatku funkcyjnego nauczycieli akade-
mickich zachowuje przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy. Z uprzednio obowią-
zującej regulacji wynikało w sposób niebudzący wątpliwości, że nauczyciel akade-
micki zachowywał prawo do wynagrodzenia w okresie każdej usprawiedliwionej nie-
obecności w pracy - w tym nieobecności z przyczyn uprawniających do uzyskania
świadczeń określonych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (zasiłek chorobowy, świadczenie re-
habilitacyjne, zasiłek macierzyński). Ustęp 5a art. 105 stanowił lex specialis w sto-
sunku do jego ust. 5, ale jedynie w zakresie zasad ustalania wysokości wynagrodze-
nia, określał bowiem zasady obliczania tego wynagrodzenia w okresie nieobecności
5
w pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, odsyłając
do unormowania zawartego w art. 92 k.p. Aktualne przepisy również ustanawiają
generalną zasadę prawa nauczyciela akademickiego do wynagrodzenia za czas
usprawiedliwionej nieobecności w pracy (art. 154 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym z 2005 r.). Wątpliwości natomiast budzi ust. 2 art. 154 z uwagi na stwierdzenie
„zachowuje prawo do wynagrodzenia i zasiłku chorobowego”, z czego skarżący wy-
wodzi, że nauczyciel akademicki ma w okresie objętym tym przepisem najpierw
prawo do wynagrodzenia, a następnie do zasiłku chorobowego, tak jak to stanowi
art. 92 § 1 i 4 k.p. Jednakże należy mieć na uwadze, że z przepisu tego, podobnie
jak z art. 105 ust. 5a poprzedniej ustawy, wynika przede wszystkim sposób oblicza-
nia wynagrodzenia. Stanowi on, że w tym przypadku stosuje się inne niż w pozosta-
łych przypadkach zasady, a wynikające z art. 92 k.p. - które dotyczą wysokości wy-
nagrodzenia (80% albo 100%) - § 1. Przepis art. 92 k.p. nie określa natomiast spo-
sobu obliczania zasiłku chorobowego, odsyłając w tym zakresie do zasad określo-
nych w odrębnych przepisach (§ 4). Nie zawiera on jakiejkolwiek regulacji, z której
wynikałaby wysokość zasiłku. Zasiłki z ubezpieczenia społecznego obliczane są po-
przez ustalanie ich podstawy wymiaru - stosownie do przepisów zawartych w art. 36
- 52a ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa. Skoro przepis art. 92 k.p. nie ustanawia zasad obliczania
zasiłku chorobowego, to sformułowanie „zachowuje prawo do zasiłku chorobowego
obliczanego na zasadach przewidzianych w art. 92 ustawy k.p.” pozbawione jest
znaczenia normatywnego. Odesłanie w art. 154 ust. 2 do zasad wskazanych w art.
92 k.p. nie może odnosić się do rodzaju i kolejności wypłacanych świadczeń (naj-
pierw wynagrodzenie, potem zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne), bo-
wiem nie jest to materia „obliczania” zasiłku. Innymi słowy, ustawodawca wskazał
wyraźnie wyłącznie na „zasady obliczania” wynikające z art. 92 k.p., a nie ogólnie na
„zasady” określone tym przepisem. Stąd też przepis art. 154 § 2 ustawy o szkolnic-
twie wyższym z 2005 r. - identycznie jak art. 105 ust. 5a ustawy o szkolnictwie wyż-
szym z 1990 r. - stanowi lex specialis jedynie w zakresie ustalania wysokości wyna-
grodzenia za pracę za czas nieobecności wskutek choroby lub odosobnienia w
związku z chorobą zakaźną, wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby
przypadającej w czasie ciąży, a także poddania się niezbędnym badaniom lekarskim
przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz podda-
nia się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów i to jedynie w zakresie obję-
6
tym art. 92 § 1 k.p. (80% i 100% wynagrodzenia). Nie ma natomiast zastosowania §
2 art. 92 k.p., bowiem zasady wynagradzania za pracę, w tym także w czasie uspra-
wiedliwionej nieobecności w pracy, wynikają z innych przepisów prawa pracy (np. w
stosunku do uczelni publicznych z art. 151 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. i
aktu wykonawczego wydanego na jego podstawie). Takie też było pojmowanie zna-
czenia odesłania do art. 92 k.p. zawarte w art. 105 ust. 5a ustawy o szkolnictwie
wyższym z 1990 r. Oznacza to ostatecznie, że zasada ustanowiona w art. 154 ust. 1
- wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy - nie doznaje wy-
łomu w jego ust. 2. - w stosunku do okresów w nim wymienionych. W konsekwencji,
nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia za cały czas niezdolno-
ści do pracy z powodów uprawniających do świadczeń z ubezpieczenia społecznego,
nie ma natomiast prawa do zasiłków - stosownie do treści art. 12 ust. 1, art. 22 i art.
31 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa.
Przeciwko tezie prezentowanej przez skarżącego przemawia także i to, że w
dniu wejścia w życie ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. (stosownie do jej art.
275 ust. 5, zachowało moc rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26
września 2001 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania in-
nych świadczeń związanych z pracą dla pracowników uczelni państwowych, Dz.U.
Nr 107, poz. 1182 ze zm.), określające zasady wynagradzania nauczycieli akademic-
kich uczelni państwowych także w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
w tym jego § 8 i 9 - identycznej zresztą treści jak aktualnie obowiązujące § 8 i 9 roz-
porządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 grudnia 2006 r. w
sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń zwią-
zanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej (Dz.U. Nr 251,
poz. 1852 ze zm.). Tymczasem tak istotna zmiana zasad dotyczących świadczeń
należnych nauczycielowi akademickiemu w okresie usprawiedliwionej nieobecności
w pracy wymagałaby zmiany także w zakresie przepisów wykonawczych dotyczą-
cych tej kwestii i dostosowania ich do wprowadzonych zmian. Rozporządzenia te
wprawdzie dotyczą uczelni publicznych, lecz zasady wynikające z art. 154 ust. 1 i 2
aktualnej ustawy o szkolnictwie wyższym są wspólne dla uczelni publicznych i niepu-
blicznych.
Podkreślić także należy, że urlop macierzyński, do którego nauczyciel akade-
micki jest uprawniony na podstawie art. 180 k.p., nie jest usprawiedliwioną nieobec-
7
nością w pracy spowodowaną przyczynami wskazanymi w art. 154 ust. 2, a zatem
mieści się w hipotezie jego ust. 1, tak jak miało to miejsce w uprzednio obowiązują-
cym art. 105 ust. 5. Również przepis art. 92 k.p. nie dotyczy okresu przebywania na
urlopie macierzyńskim. Podobnie rzecz się ma z okresem niezdolności do pracy
przekraczającym okres zasiłkowy, który - przy pozytywnym rokowaniu co do odzy-
skania zdolności do pracy - uprawnia do świadczenia rehabilitacyjnego. Ustawa o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa rozróżnia dwie odrębne, niezastępujące się kategorie - zasiłek chorobowy i
świadczenie rehabilitacyjne. Prawo do tych obu świadczeń wzajemnie się wyklucza;
drugie świadczenie zastępuje to pierwsze w przypadku przedłużania się niezdolności
do pracy poza okres zasiłkowy. W przepisie art. 154 ust. 2 ustawy o szkolnictwie
wyższym z 2005 r. wymienia się jedynie zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilita-
cyjne już nie. Zatem nawet koncepcja przedstawiana przez skarżącego nie upraw-
niała do przyjęcia poglądu, że nauczyciel akademicki w okresie usprawiedliwionej
nieobecności w pracy z powodu korzystania z urlopu macierzyńskiego ma prawo do
zasiłku macierzyńskiego, a z powodu nieobecności spowodowanej dalszą niezdolno-
ścią do pracy po wyczerpaniu zasiłku chorobowego do świadczenia rehabilitacyjne-
go. Jeśliby przyjąć za skarżącym, że porównanie art. 105 ust. 5a ustawy z 1990 r. i
art. 154 ust. 2 ustawy z 2005 r. prowadzi do wniosku o zmianie normatywnej kwestii
objętej tymi dwoma przepisami, to zmiana ta byłaby niekonsekwentna. Nauczyciel
akademicki niezdolny do pracy miałby prawo najpierw do wynagrodzenia za pracę,
później do zasiłku chorobowego, a po jego wyczerpaniu odżywałoby prawo do wyna-
grodzenia. Byłoby to rozwiązanie zupełnie nowe i nieznane innym regulacjom, ma-
jące charakter hybrydowy. W systemie prawa funkcjonują bowiem dwie zasady.
Jedna, odnosząca się do ogółu pracowników i wynikająca z treści art. 92 k.p. - za
pierwszy okres niezdolności do pracy prawo do wynagrodzenia, a później prawo do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz druga, funkcjonująca w pragmatykach
służbowych - wynagrodzenie za cały okres usprawiedliwionej niezdolności do pracy z
przyczyn uprawniających do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Tak bowiem
regulują tę kwestię: art. 94 § 1 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, art.
45 § 6 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, art. 29 i 49 ustawy -
Prawo o ustroju sądów administracyjnych, art. 51 ustawy o prokuraturze, art. 82
ustawy z dnia 25 kwietnia 1997 r. o Polskiej Akademii Nauk. Wbrew zatem poglądom
skarżącego, ich porównanie do art. 154 ust. 1 i 2 ustawy o szkolnictwie wyższym z
8
2005 r. nie prowadzi do wniosku przedstawionego w skardze. Przepisy te zostały
zredagowane w różnoraki sposób, jednakże z nich wszystkich wynika zasada za-
chowania prawa do wynagrodzenia w okresie każdej usprawiedliwionej nieobecności
w pracy - w tym nieobecności z przyczyn uprawniających do uzyskania świadczeń,
określonych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecz-
nego - bez żadnych wyłączeń. Nie ma żadnego racjonalnego uzasadnienia, aby
przyjmować, że w stosunku do nauczycieli akademickich ustawodawca odstąpił od
tej zasady, tym bardziej że - jak wyżej wskazano - rozumienie przepisu art. 154 ust. 2
ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r. w sposób wynikający z jego dosłownej (i
nieprecyzyjnej) treści prowadzi do niezadowalającego wyniku. Ta nieprecyzyjna re-
dakcja przepisu uzasadnia posłużenie się wykładnią systemową i historyczną, które
prowadzą do przedstawionych wyżej wyników.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto po myśli
art. 98 k.p.c. w związku z § 11 ust. 1 w związku z § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349
ze zm.).
========================================