Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 288/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Wojciech Jan Katner (sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
w sprawie z powództwa Banku Polskiej Spółdzielczości S.A. z siedzibą
w W. Oddziału w O.
przeciwko S.G. i Z. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 10 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 17 lutego 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 lutego 2009 r. oddalił apelację
pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego w O. z dnia 7 maja 2008 r. Tym samym
utrzymany został w mocy wyrok, w którym nie uwzględniono zarzutów pozwanych
S. G. i Z. G. od nakazu zapłaty na rzecz Banku Polskiej Spółdzielczości S.A. z
siedzibą w W. Oddział w O.
Nakaz ten, a następnie wyroki sądów wiązały się z umową kredytu
bankowego na rachunku bieżącym, zawartą w listopadzie 2002 r. pomiędzy „W." R.
W., B. W. Spółka Jawna w O. a powodowym Bankiem, wielokrotnie zmienianą,
ostatni raz aneksem z dnia 10 listopada 2005 r. na kwotę 80.000 złotych z
terminem spłaty do dnia 9 lutego 2006 r. Wśród kilku rodzajów dokonanych
zabezpieczeń spłaty kredytu wraz z odsetkami znalazło się zabezpieczenie
wekslem in blanco z poręczeniem udzielonym, między innymi przez pozwanych, co
uczynili własnoręcznymi podpisami na sporządzonym, wspomnianym powyżej
aneksie umowy. Ze względu na zaprzestanie spłacania należności przez
kredytobiorcę powodowy Bank wypowiedział umowę kredytową. W deklaracji
wekslowej z dnia 18 listopada 2005 r. do weksla in blanco, pozwani S. G. i Z. G. -
znajdujący się wśród także innych poręczycieli pozwanych przez powodowy Bank -
złożyli oświadczenie o poręczeniu za wystawcę weksla, jak również wyrazili zgodę
na treść deklaracji, na podstawie której posiadacz weksla - powodowy Bank - w
przypadku nie uregulowania należności przez kredytobiorcę będzie uprawniony do
wypełnienia weksla na kwotę tych należności wraz z odsetkami, prowizją i kosztami
Banku. Ze względu na spełnienie wymaganych przesłanek przedmiotowy weksel
został wypełniony przez powodowy Bank w dniu 22 maja 2007 r. na kwotę
104.432,47 złotych, a termin płatności ustalono na 12 czerwca 2007 r. Pismami z
dnia 22 maja 2007 r., odebranymi skutecznie dnia 4 czerwca 2007 r. pod adresem
wskazanym w deklaracji wekslowej, pozwanych wezwano do zapłaty weksla, a
ponieważ tego nie uczynili powodowy Bank wystąpił przeciwko nim z powództwem,
uwzględnionym poprzez zaskarżane wyroki. Obrona pozwanych została uznana
za nieskuteczną, a ich zarzuty naruszenia art. 38 i 46 prawa wekslowego oraz
art. 233 i 254 k.p.c. za niezasadne.
3
Skarga kasacyjna pozwanych została oparta na obu podstawach.
W odniesieniu do naruszenia prawa materialnego zarzucono błędną wykładnię art.
10, 17, 38 i 46 prawa wekslowego w związku z art. 6 k.c. przez przyjęcie całkowicie
abstrakcyjnego i samodzielnego charakteru zobowiązania wekslowego pozwanych
poręczających weksel in blanco z klauzulą „bez protestu" i brak konieczności
przesłania pozwanym wezwania do wykupu weksla (przedstawienia weksla do
zapłaty) pomimo zastrzeżenia takiego obowiązku pod deklaracją wekslową i treści
art. 46 prawa wekslowego. Naruszenie prawa postępowania cywilnego mające
istotny wpływ na wynik sprawy dotyczyło art. 254 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 i 2
k.p.c. w związku z art. 3931
pkt 2 k.p.c., art. 495 § 3, art. 382 i 316 k.p.c. Wniesiono
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie rozstrzygniecie co do istoty sprawy przez uchylenie
nakazu zapłaty i oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Analiza zarzutów dotyczących naruszenia przez zaskarżony wyrok
przepisów prawa procesowego rozpatrzenia wymaga rozpatrzenia prawidłowości
zastosowania art. 254 k.p.c. Ze względu na niewskazanie przez skarżących,
naruszenia których przepisów (paragrafów) tego artykułu się dopatrują, wiążąc swój
zarzut z art. 233 § 1 i 2 k.p.c., odwołując się do podstawowego § 1 w art. 254 k.p.c.
trudno zarzut skarżących rozpatrzeć. Zdaje się, że chodzi w nim o to,
iż przewidziane w tym przepisie badanie prawdziwości pisma na dokumencie
skarżący łączą z nie dokonaniem, ich zdaniem, wszechstronnego rozważenia przez
Sąd zebranego materiału dowodowego i oceny wiarygodności oraz mocy dowodów.
W rezultacie w skardze kasacyjnej nie podważa się zastosowania w nieuprawniony
sposób powoływanych przepisów postępowania cywilnego, tylko kwestionuje
ustalony przez dwie instancje sądowe stan faktyczny. To zaś nie podlega badaniu
w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Dalsze zarzuty naruszenia prawa postępowania cywilnego również nie mogą
być uwzględnione. Wychodzą one z tych samych przesłanek, co poprzednie, jako
że skarżący nie chcą pogodzić się z ustaleniami faktycznymi i swoją pozycją
poręczycieli, nie przypuszczających w chwili udzielania poręczenia, jak to tłumaczą
4
„grzecznościowo", że przyjdzie im rzeczywiście pokrywać czyjeś długi. Toteż nie
znajduje uzasadnienia zarzut naruszenia art. 495 § 3 k.p.c., wiążącego się jeszcze
z konsekwencjami postępowania nakazowego, jak i art. 382 k.p.c. oraz art. 316
k.p.c. Nie jest jasne, czy skarżący podnosząc te zarzuty wiążą je ze wskazanym
powyżej art. 254 k.p.c., czy z art. 233 k.p.c., jako że brak w uzasadnieniu zarzutów
skargi kasacyjnej umotywowania istoty naruszenia podniesionych przepisów
Kodeksu postępowania cywilnego. Zebrany materiał dowodowy wskazuje, że od
samego początku pozwani znali dokumenty, na których oparło się roszczenie
(najpierw powód zawiadomił ich o wypowiedzeniu umowy kredytowej, potem
o wypełnieniu weksla na 7 dni przed upływem terminu jego płatności) wraz
z dowodami dostarczenia im tych dokumentów na podany adres, którego nie
kwestionują. Kierując wezwania do zapłaty przez pozwanych, powód zawiadomił
ich również o niezapłaceniu przez wystawcę weksla zadłużenia z tytułu umowy
kredytowej. Z tego wynika, że zarzuty skargi w odniesieniu do naruszenia
przepisów postępowania cywilnego przez Sąd drugiej instancji nie mogą zostać
uwzględnione, w tym zaś zakresie, w którym przepisy te (zwłaszcza art. 495 § 3
k.p.c.) łączą się z zarzuceniem naruszenia przepisów prawa materialnego, są
rozpatrzone poniżej.
Nie można uwzględnić zarzutów dotyczących naruszenia prawa
materialnego. W sprawie mamy do czynienia z dosyć często spotykaną sytuacją,
jak już było wspomniane, gdy osoby udzielające poręczenia nie biorą pod uwagę
skutków prawnych swego oświadczenia woli, ufając tym, za których długi
poręczają. Nie wyobrażają sobie zatem, że poręczenie może spowodować
obowiązek realnego świadczenia po stronie poręczających. Tymczasem chodzi
o poręczenie wekslowe (aval), a więc poręczenie związane z czynnością prawną
abstrakcyjną wystawienia weksla (art. 30 prawa wekslowego) i powstania dwu
bardzo rygorystycznie - w swoich skutkach skonstruowanych stosunków prawnych:
wystawienia weksla i poręczenia wekslowego. Celem ich jest zabezpieczenie
a następnie umożliwienie zrealizowania zobowiązania pieniężnego wobec
wierzyciela, w niniejszej sprawie - banku, który posłużył się nie tylko wekslem ale
i poręczeniem zobowiązania wekslowego, żeby mieć większą możliwość
5
odzyskania świadczenia z umowy kredytowej. W sytuacji, gdy dłużnik nie spłacał
kredytu, wierzyciel - powód posłużył się zobowiązaniem poręczycieli.
Od strony prawnej skarżący powołują się przede wszystkim na naruszenie
art. 38 prawa wekslowego, z tego wywodząc brak swojej odpowiedzialności jako
poręczycieli. Tłumaczą to nie przedstawieniem im weksla do zapłaty, mimo
że z ustaleń wynika, iż wezwanie do zapłaty z weksla zostało skutecznie
doręczone na adres wskazany przez pozwanych w deklaracji wekslowej. Trafnie
Sądy w toku instancji powołują się na wiedzę pozwanych o tym od początku
sporu i sprekludowane dowodzenie własnej wersji zdarzeń. Tymczasem, wbrew
stanowisku pozwanych, doręczenie wezwania do zapłaty z weksla nie ma
podstawowego znaczenia dla samego zobowiązania pozwanych jako
poręczycieli wekslowych. Z art. 38 prawa wekslowego wynika tylko,
że posiadacz weksla, płatnego w oznaczonym dniu albo w pewien czas po dacie
lub po okazaniu, powinien przedstawić go do zapłaty bądź w pierwszym dniu,
w którym można wymagać zapłaty, bądź w jednym z dwóch następnych dni
powszednich. Przepis ten nie formułuje konsekwencji prawnych, wynikających
z nie przedstawienia weksla do zapłaty. Dotyczy to, podobnie powoływanego
w skardze art. 46 prawa wekslowego. Nie chodzi przy tym o nie przypisywaniu
jakiegokolwiek znaczenia treści deklaracji wekslowej, jak się zarzuca w skardze
Sądom rozpoznającym sprawę, odnosząc to w szczególności do wyroku Sądu
drugiej instancji. Nie można się jednak zgodzić z twierdzeniem skarżących,
że chociaż wyrazili zgodę na treść deklaracji, to jej nie akceptowali wobec
siebie. Podpisanie deklaracji musi oznaczać akceptowanie jej treści, a to
w powszechnym rozumieniu słów utożsamia zgodę z akceptacją.
Poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo, jak ten, za kogo poręczył (art.
32 ust. 1 prawa wekslowego). Toteż w orzecznictwie przyjmuje się zasadnie,
że zarówno wystawca weksla własnego, jak i podmiot poręczający za wystawcę
odpowiadają na podstawie weksla, mimo że nie przedstawiono im weksla
w terminie do zapłaty. Nie można się zgodzić z twierdzeniem, zawartym
w uzasadnieniu skargi, że nie przedstawienie weksla do zapłaty spowodowało
wygaśnięcie zobowiązania wekslowego wystawcy i poręczycieli (teza
i uzasadnienie wyroku SN z dnia 6 czerwca 2002 r. I CKN 738/00, Prawo
6
Bankowe 2003, nr 11, s. 40; wcześniej wyroki SN z dnia 21 października 1998 r.
II CKN 10/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 93 oraz z dnia 8 grudnia 1998 r. I CKN
914/97, niepubl.). Wspiera takie rozumowanie doktryna, w której słusznie się
uważa, że odpowiedzialność dłużnika wekslowego nie zależy od zachowania
aktów staranności przez posiadacza weksla. Nawet zatem, gdyby zasadne było
zarzucenie przez skarżących naruszenia przez Sądy pierwszej i drugiej instancji
wspomnianego wcześniej art. 495 § 3 k.p.c., to i tak nie miałoby to znaczenia dla
skuteczności poręczenia wekslowego i egzekwowania odpowiedzialności
poręczycieli z weksla. Nie ma bowiem racji skarżący w podważeniu
zobowiązania poręczycieli, z powołaniem się na powołane przepisy a także na
art. 10 i 17 prawa wekslowego, wywodząc nie „całkowicie abstrakcyjny
i samodzielny charakter" zobowiązania wekslowego. Tymczasem takie ono
właśnie jest i deklaracja wekslowa nie może tego zmienić ponad to, na co
pozwalają przepisy prawa wekslowego i natura stosunku prawnego wynikająca
z wystawienia weksla i jego poręczenia. Dlatego z aprobatą doktryny spotyka się
stanowisko orzecznictwa, że abstrakcyjny charakter czynności prawnej, jaką jest
wystawienie weksla wyłącza zarzuty ze stosunku podstawowego, o którym
w wekslu nawet się nie wspomina (art. 1 prawa wekslowego), zaś na
odpowiedzialność pozwanych nie wpływa udzielenie poręczenia wekslowi in
blanco, jeżeli nie zostało dowiedzione, że wypełnienie weksla nastąpiło
niezgodnie z deklaracją wekslową poręczycieli (wyrok SN z dnia 5 czerwca
1997 r. II CKN 185/97, OSNC 1997, nr 12, poz. 201).
Z kolei, tryb nakazowy dochodzenia roszczeń z weksla nakłada określone
obowiązki na zobowiązanych i tylko wykazanie zastosowania się do
przepisów postępowania cywilnego (zwłaszcza do wymienionego już art. 495 k.p.c.)
może skutkować podniesieniem w tym procesie również zarzutów o charakterze
subiektywnym, czyli związanych ze stosunkiem prawnym poręczenia
(zob. uzasadnienie wyroków SN z dnia 9 lutego 2005 r. II CK 426/04, Lex nr
147229, oraz z dnia 29 czerwca 2008 r. V CSK 48/08, Lex nr 424395). W skardze
próbuje się, także poprzez cytowanie licznego, głównie już nieaktualnego
orzecznictwa dowodzić, że pozwani dopełnili swoich powinności
materialnoprawnych i procesowych, licząc od pierwszej czynności w postępowaniu
7
nakazowym. Przeczą temu ustalenia stanu faktycznego, prawidłowo zweryfikowane
przez Sąd drugiej instancji, na których rozpoznając skargę musi się oprzeć Sąd
Najwyższy (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Dlatego, po rozpatrzeniu podniesionych w skardze
kasacyjnej zarzutów naruszenia przez zaskarżony wyrok przepisów prawa
materialnego i powiązanych z nimi przy rozpoznawania sprawy przepisów
postępowania cywilnego, skargi tej nie można uwzględnić.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy rozstrzygnął na podstawie
art. 39814
k.p.c.