Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 415/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa C.(…) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G.
przeciwko T.(..) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w O.
o zapłatę
oraz z powództwa wzajemnego T.(…) Spółki z o.o. z siedzibą w O.
przeciwko C.(…) Spółce z o. o. z siedzibą w G.
o zapłatę
i w sprawie z powództwa T.(…) Spółki z o.o. z siedzibą w O.
przeciwko C.(…) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej T.(…) Spółki z o.o.
z dnia 9 lutego 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od T.(...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. na rzecz
C.(...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. kwotę 5.400
(pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 9 października 2008 r. Sąd Okręgowy w Ł. w pierwszej sprawie,
tj. w sprawie z powództwa C.(…) Spółki z o.o. z siedzibą w G. przeciwko T.(…) Spółce
z o.o. z siedzibą w O. o zapłatę kwoty 1.118.062,60 złotych i z powództwa wzajemnego
Spółki T.(…) przeciwko Spółce C.(…) o zapłatę kwoty 247.548,40 złotych, zasądził od
Spółki T.(…) na rzecz Spółki C.(…) tytułem powództwa głównego kwotę 353.702,03
złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lutego 2003 r. do dnia zapłaty, oddalił
powództwo główne w pozostałej części, zasądził od Spółki C.(…) na rzecz Spółki T.(…)
kwotę 10.733,58 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w zakresie powództwa
głównego, oddalił powództwo wzajemne i zasądził od Spółki T.(…) na rzecz Spółki
C.(…) kwotę 7.200 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w zakresie powództwa
wzajemnego.
W drugiej sprawie, mianowicie w sprawie z powództwa Spółki T.(…) przeciwko R.
K., E. S. i Spółce C.(…) o zapłatę 2.890.318,79 złotych oraz przeciwko TUiR w W. o
zapłatę 1.000.000 złotych, Sąd Okręgowy w Ł. zasądził od Spółki C.(…) na rzecz Spółki
T.(…) kwotę 1.153.835,90 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 30 czerwca 2003 r.
do dnia zapłaty oraz kwotę 38.469,50 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, zasądził
od R. K. i E. S. odpowiadających solidarnie oraz od TUiR na rzecz Spółki T.(…) kwotę
47.586 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 30 czerwca 2003 r., z zastrzeżeniem,
że spełnienie świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia pozostałych do
wysokości zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części, zasądził od Spółki T.(…) na
rzecz R. K. i E. S. solidarnie kwotę 85.991,82 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, a na
rzecz TUiR kwotę 27.400 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.
Spółka T.(...) (pozwana i powódka wzajemna w pierwszej sprawie) wniosła
apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając go w części co do kwoty
141.480,81 złotych stanowiącej 40% kwoty zasądzonej od niej na rzecz Spółki C.(…)
kwoty 353.702,03 złotych oraz w zakresie oddalającym jej powództwo wzajemne co do
kwoty 202.908,50 złotych. Spółka C.(…) (powódka i pozwana wzajemna w pierwszej
sprawie, pozwana w drugiej sprawie) wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego,
zaskarżając go – w pierwszej sprawie – w części, mianowicie w zakresie oddalającym
powództwo co do kwoty przekraczającej 353.702,03 złotych, a w zakresie
3
uwzględniającym powództwo wzajemne – w całości, oraz zaskarżając go w całości w
drugiej sprawie.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 9 lutego 2009 r. w pierwszej sprawie zmienił
wyrok Sądu Okręgowego w punkcie 4 w ten sposób, że (I.) zasądził od Spółki C.(…) na
rzecz Spółki T.(…) z powództwa wzajemnego kwotę 202.908,50 złotych wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia 9 lipca 2003 r. do dnia zapłaty, (II.) oddalił apelację
Spółki T.(…) w pozostałej części oraz w całości apelację Spółki C.(…), (III.) zasądził od
Spółki C.(…) rzecz Spółki T.(…) 11.103,78 złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego, a w drugiej sprawie (I.) zmienił zaskarżony wyrok w
punkcie 1 i 3 w ten sposób, że zasądzoną na rzecz Spółki T.(…) tytułem odszkodowania
kwotę 1.153.835,90 złotych obniżył do kwoty 720.160,30 złotych, zaś kwotę 38.469,50
złotych zasądzoną tytułem zwrotu kosztów procesu obniżył do kwoty 21.415 złotych, (II.)
oddalił apelację w pozostałej części oraz (III.) zasądził od Spółki T.(…) na rzecz Spółki
C.(…) kwotę 23.659,50 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
Spółka T.(…) w skardze kasacyjnej zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego w
części, mianowicie w pierwszej sprawie – w zakresie oddalającym jej apelację ponad
kwotę 202.908,50 złotych, tj. co do kwoty 141.480,81 złotych, oraz w zakresie
orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego w części niezasądzonych kosztów
procesu w kwocie 11.516,22 złotych, oraz w drugiej sprawie – w zakresie obniżenia
zasądzonej na jej rzecz kwoty 1.153.835,90 złotych do kwoty 720.160,30 złotych, oraz w
zakresie orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego w całości. Skarżąca
zarzuciła naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 67 § 2 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo o postępowaniu
układowym (Dz. U. Nr 93, poz. 836 ze zm.; dalej: pr. układ.), art. 362 i art. 484 § 1 w
związku z art. 566 § 1 k.c., a także przepisów postępowania, mianowicie art. 328 § 2 w
związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stan faktyczny niniejszej sprawy, a w istocie dwóch spraw łącznie rozpoznanych
przez Sądy pierwszej i drugiej instancji, jest wyjątkowo zawiły i skomplikowany, a
uzasadnienie kwestionowanego wyroku Sądu Apelacyjnego jest przejrzyste i bardzo
obszerne. Ze względu na granice rozpoznania sprawy przez Sąd Najwyższy, konieczne
jest krótkie przytoczenie wyłącznie następujących okoliczności faktycznych obu spraw.
Podwykonawca w umowie o roboty budowlane [Spółka C.(…)] wykonał wadliwe
płyty budowlane, w następstwie czego wykonawca [Spółka T.(…)] odstąpił od umowy z
4
podwykonawcą, dochodząc zapłaty kary umownej i jednocześnie nie płacąc
podwykonawcy części należności. W stosunku do wykonawcy toczyło się postępowanie
układowe. Wykonawca nie umieścił w swoich księgach handlowych należności wobec
podwykonawcy, ponieważ uważał, że odstąpienie od umowy spowodowało, iż nic już nie
musiał mu płacić. W konsekwencji wierzytelności przysługujące podwykonawcy do
wykonawcy nie znalazły się na liście wierzytelności sporządzonej w toku postępowania
układowego. Podwykonawca próbował samodzielnie je zgłosić, jednak zostały one
zaprzeczone przez dłużnika (wykonawcę), co spowodowało, że sędzia komisarz nie
umieścił ich na tej liście. W rezultacie układu wszystkie długi wykonawcy powyżej 5.000
złotych uległy redukcji o 40%. Tymczasem podwykonawca (powód i pozwany wzajemny
w pierwszej sprawie) wystąpił o zapłatę pozostałego wynagrodzenia bez uwzględnienia
obniżki jego należności o 40%. Przyjął mianowicie, że układ go nie wiąże, ponieważ
celowo jego wierzytelności nie zostały umieszczone na liście wierzytelności przez
dłużnika, zatem znajduje zastosowanie art. 67 ust. 2 pr. układ. Wykonawca (pozwany i
powód wzajemny i pierwszej sprawie) wniósł powództwo wzajemne o zapłatę kary
umownej oraz – w drugiej sprawie – o odszkodowanie związane ze szkodą wyrządzoną
mu przez wadliwe świadczenie podwykonawcy.
Sąd Okręgowy rozpoznał obie sprawy łącznie i wydał jeden wyrok. Przyjął, że
wykonawca odstąpił jedynie od części umowy i w rezultacie obliczył kwotę, z jaką
wykonawca wciąż zalegał podwykonawcy. Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał, że
roszczenie o zapłatę kary umownej nie powstało. W drugiej zaś sprawie stwierdził, że
podwykonawca ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec wykonawcy.
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji obu stron, częściowo je uwzględnił i w
rezultacie częściowo zmienił wyrok Sądu Okręgowego w obu sprawach. Stwierdził, że
zawarty w postępowaniu układowym układ nie wiąże podwykonawcy, a zatem może on
dochodzić wierzytelności w stosunku do wykonawcy w pełnej wysokości. Przyjął przy
tym, że powództwo wzajemne wykonawcy o zapłatę kary umownej było zasadne w
wysokości żądanej w apelacji. W drugiej sprawie zmniejszył natomiast wysokość
odszkodowania o zasądzoną karę umowną oraz o kwotę wynikającą z przyczynienia się
do szkody wyrządzonej przez podwykonawcę.
Pierwszy zarzut sformułowany w skardze kasacyjnej dotyczy naruszenia art. 67 §
2 pr. układ. Powstający w związku z tym problem prawny dotyczy tego, czy
podwykonawcę wiążą postanowienia układu, zgodnie z którymi wierzytelności powyżej
5.000 zł uległy redukcji o 40%. Zgodnie z art. 67 § 1 pr. układ., układ obowiązywał
5
wszystkich wierzycieli, których wierzytelności podlegały wciągnięciu na listę
wierzytelności, nawet tych, których wierzytelności nie były zgłoszone. Artykuł 67 § 2 pr.
układ. wprowadził od tej zasady wyjątek, stosownie do którego układ nie obowiązywał
wierzycieli, których wierzytelności dłużnik rozmyślnie nie ujawnił i którzy w postępowaniu
nie uczestniczyli. Spółka C.(...) (podwykonawca) nie tylko nie uczestniczyła w
postępowaniu układowym, ale jej wierzytelności zostały w tym postępowaniu pominięte
przez wykonawcę. Skarżący (wykonawca) tymczasem twierdzi, że w jego postępowaniu
nie można odnaleźć rozmyślności, o jakiej była mowa w art. 67 pr. układ., a zatem układ
wiąże C.(…) i roszczenie C.(…) powinno zostać zasądzone w wysokości zmniejszonej o
40%. Należy w związku z tym podkreślić, że co do pierwszej okoliczności skarżący nie
ma racji. Przez uczestnictwo w postępowaniu należy jednoznacznie rozumieć wzięcie
udziału w układzie, a nie jedynie samodzielne zgłoszenie kwestionowanej przez drugą
stronę wierzytelności. Nie może zatem budzić wątpliwości, że podwykonawca nie
uczestniczył w postępowaniu układowym. Powstaje w związku z tym pytanie, czy w
okolicznościach niniejszej sprawy miało miejsce rozmyślne zatajenie wierzytelności
przez wykonawcę. W rozumieniu art. 67 § 2 pr. układ. dłużnik działa rozmyślnie zarówno
wówczas, gdy ewidentnie ukrywa istnienie konkretnej wierzytelności, jak też wtedy, gdy
ukrywa ją przez kwestionowanie jej istnienia. Istnienie stanu rozmyślności należy zatem
odnosić do oceny zachowania dłużnika. Kwestionowanie przez dłużnika istnienia
wierzytelności, które prowadzi do nieumieszczenia jej na liście wierzytelności, może
zatem być uznane za działanie celowe, zmierzające do ukrycia tej wierzytelności. W tym
więc zakresie ocena istnienia stanu rozmyślności musi być uznana za prawidłową. W
odpowiedzi na skargę kasacyjną trafnie wskazano, że wykonawca celowo nie dopuścił
podwykonawcy do układu, ponieważ, po pierwsze, znał jego negatywne stanowisko co
do możliwości zawarcia układu, a, po drugie, znaczna wierzytelność podwykonawcy
utrudniłaby porozumienie z pozostałymi wierzycielami wykonawcy.
Kolejny zarzut zawarty w skardze kasacyjnej dotyczy wadliwości uzasadnienia
kwestionowanego orzeczenia (art. 328 § 2 k.p.c.). Również tego zarzutu nie można
podzielić. Wyjątkowo obszerne uzasadnienie kwestionowanego wyroku oddaje sposób
rozumowania Sądu Apelacyjnego.
Zarzut naruszenia art. 362 k.c. sprowadza się do tego, że wykonawca
kwestionuje przyjęte przez Sąd Apelacyjny przyczynienie się przez niego do powstania
szkody przez dostarczenie podwykonawcy wadliwej dokumentacji technicznej i
projektowej. Twierdzi, że skoro podwykonawca jest profesjonalistą, powinien łatwo
6
wykryć wadliwości dokumentacji, co przeciwdziałałoby powstaniu szkody. Zarzut ten jest
niezasadny. Z analizy akt sprawy wynika, że biegli orzekli, iż rzeczywiście
profesjonalizm podwykonawcy wymagał, aby rozpoznał niektóre z wad dokumentacji
przed przystąpieniem do produkcji. Jednakże nie dotyczyło to wszystkich wad. Nie
powinno zatem budzić zastrzeżeń przyjęcie, że co do dostarczenia wadliwej
dokumentacji wykonawca przyczynił się do powstania szkody. Artykuł 362 k.c.
pozostawia do uznania sądu określenie stopnia przyczynienia się poszkodowanego do
powstania szkody, zatem ustalenia Sądu Apelacyjnego, choć można z nimi
polemizować, nie nadużywają kompetencji sądu w tym zakresie.
Kolejny zarzut podniesiony przez skarżącego dotyczy zaliczenia na poczet
należnego mu odszkodowania świadczenia z tytułu kary umownej. Skarżący twierdzi, że
kara umowna zaliczalna występuje tylko wówczas, gdy podstawa świadczenia kary
umownej i odszkodowania jest taka sama. W ocenie skarżącego kryterium to nie zostało
spełnione w niniejszej sprawie, kara umowna przysługiwała bowiem w związku z
odstąpieniem od umowy, natomiast odszkodowanie w związku z wadami świadczenia.
Argumentacja skarżącego w tym zakresie nie jest zasadna. Z oświadczenia o
odstąpieniu przez niego od umowy wynika, że wskazano wiele różnych przyczyn
odstąpienia, w tym również wady świadczenia. Jednocześnie z § 11 ust. 3 umowy
wiążącej strony wynika, że jeżeli kary umowne nie pokryją szkód, to stronom przysługuje
prawo dochodzenia odszkodowania uzupełniającego na zasadach ogólnych. Powołane
postanowienie umowy pozwala przyjąć, że strony, wbrew twierdzeniom skarżącego, są
związane karą umowną zaliczalną. Trafnie zatem Sąd Apelacyjny uwzględnił jej
wysokość przy ustalaniu wysokości odszkodowania należnego wykonawcy.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.