Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 359/09
POSTANOWIENIE
Dnia 25 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wojciech Katner (przewodniczący)
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta R.
przy uczestnictwie Spółdzielni Pracy „M.(…)” w R., J. C. i M. C.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 25 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w R. z dnia 17
lutego 2009 r., sygn. akt I Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w R.
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w R. postanowieniem z dnia 18 lipca 2008 r. oddalił wniosek
Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta R. o stwierdzenie zasiedzenia własności
nieruchomości położonej w R. o powierzchni 1826 m2
, oznaczonej numerem
geodezyjnym (…). Sąd ten ustalił, że nieruchomość ta stanowiła własność J. S. W 1958
r. przeprowadzono postępowanie wywłaszczeniowe, w wyniku którego jego
nieruchomość uzyskała Spółdzielnia Pracy „M.(…)” w R. J. S. przyznano nieruchomość
zamienną. Działka nr (…) nie była wykorzystywana przez spółdzielnię „M.(…)”. Została
2
objęta w posiadanie przez Skarb Państwa i przeznaczona pod drogę, której nadano
nazwę ulicy B. Władającym i zarządcą działki nr (…) były agendy Skarbu Państwa lub
Urzędu Miejskiego w R. Droga położona na tej działce jest drogą powiatową.
Sąd Rejonowy uznał, że Skarb Państwa wszedł w posiadanie działki nr (…) w
wyniku działań o charakterze imperialnym i do 1989 r. nie biegły terminy wymagane do
zasiedzenia nieruchomości, z uwagi na siłę wyższą, którą był „okres panowania
komunizmu”. Nadto nie można było przyjąć, że Skarb Państwa był posiadaczem
samoistnym gruntu przeznaczonego na drogę publiczną.
Apelacja wnioskodawcy została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w
R. z dnia 17 lutego 2009 r. Sąd ten przyjął, że wbrew stanowisku Sądu pierwszej
instancji dla oceny przesłanek nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenia nie
miał znaczenia rodzaj zdarzenia prawnego, w wyniku którego doszło do objęcia
nieruchomości w posiadanie przez wnioskodawcę. Sąd Okręgowy podzielił natomiast
ustalenia faktyczne i ocenę Sądu Rejonowego co do braku istnienia przesłanki
zasiedzenia, w postaci samoistnego posiadania nieruchomości przez wnioskodawcę.
Podkreślił, że przedmiotem posiadania samoistnego nie mogą być dobra publiczne takie
jak drogi i place przeznaczone do korzystania przez nieograniczoną liczbę osób.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy została oparta o obie podstawy określone w art.
398.3 § 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 172 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 336 k.c. i
art. 296 dekretu z dnia 1 października 1946 r. Prawo rzeczowe, naruszenie art. 339 k.c.
w zw. z art. 6 k.c. i art. 298 dekretu Prawo rzeczowe oraz naruszenie art. 234 k.p.c. W
oparciu o te zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania,
ewentualnie jego uchylenie i uwzględnienie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy powołując się na uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 26 października 2007 r., III CZP 30/07 (OSNC 2008, nr 5, poz. 43) oraz uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1993 r., III CZP 72/93 (OSNC 1994, nr 3, poz.
49) stwierdził, że drogi stanowiące dobra publiczne, przeznaczone do korzystania przez
nieograniczoną liczbę osób, nie mogą być przedmiotem posiadania samoistnego,
prowadzącego do ich zasiedzenia. Wyrażając to stanowisko pominął jednak kontekst
wypowiedzi Sądu Najwyższego, które odnosiły się do możliwości zasiedzenia drogi
publicznej przez osoby korzystające z takich dróg, nie zaś możliwości zasiedzenia
własności gruntu przez podmiot, który przeznaczył go na urządzenie drogi. Jest
3
oczywiste, że samo korzystanie z drogi publicznej nie prowadzi do objęcia jej w
posiadanie samoistne i nie prowadzi do pozbawienia władztwa nad nieruchomością, na
której ulokowana jest droga, właściciela gruntu. Argumentów przemawiających za takim
stanowiskiem nie można odnosić automatycznie do relacji istniejących pomiędzy
właścicielem gruntu i podmiotem, który na jego gruncie wybudował drogę i udostępnił ją
do publicznego korzystania.
Do zasiedzenia nieruchomości może prowadzić jedynie posiadanie samoistne
wykonywane przez okres wymagany przez ustawę, uzależniony od dobrej lub złej wiary
posiadacza. W skardze kasacyjnej wnioskodawcy podniesiono trafnie, że ocena
samoistności posiadania wymaga ustalenia „kierunku woli posiadania”, gdyż posiadanie
samoistne nieruchomości oznaczenia faktyczne władanie nieruchomością tak jak czyni
to właściciel (art. 336 k.c.). Samoistne posiadanie nieruchomości nie wyłącza zatem
możliwości jej udostępnienia do korzystania przez samoistnego posiadacza innym
osobom, jeżeli jest to wynikiem jego zamiaru i woli, podobnie, jak mógłby to uczynić
właściciel.
Objęcie przez Skarb Państwa we władanie nieruchomości, która stanowiła
własność innej osoby, w celu wybudowania na niej drogi publicznej, z zamiarem
udostępnienia jej do użytku nieograniczonej grupie osób, nie sprzeciwiało się możliwości
uznania, wbrew ocenie wyrażonej przez Sąd Okręgowy, że Skarb Państwa był
posiadaczem samoistnym gruntu, na którym wybudowano drogę publiczną. Wymagało
zatem rozważenia, czy działania podjęte przez wnioskodawcę dostatecznie wskazywały
na samoistne posiadanie tego gruntu przez Skarb Państwa. Sąd Okręgowy stwierdził,
że władztwo Skarbu Państwa nad nieruchomością „ sprowadzało się, co najwyżej do jej
zarządu”. Ocena ta została zasadnie zakwestionowana w skardze kasacyjnej. Po
pierwsze nie została ona należycie uzasadniona. Sąd Okręgowy ograniczył się bowiem
do ogólnikowego stwierdzenia, że ocena dowodów w tym zakresie – przeprowadzona
przez Sąd pierwszej instancji – była prawidłowa i odpowiada wymogom art. 233 § 1
k.p.c. Nadto ocena ta wskazuje, że Sąd oceniając charakter władztwa Skarbu Państwa
pominął okoliczność tak istotną, jak wybudowanie drogi na cudzym gruncie i ograniczył
się do oceny faktów, które miały miejsce później i były związane z utrzymaniem i
zarządzaniem drogą, która została oddana do publicznego użytku. Należało zaś ocenić
wszystkie okoliczności towarzyszące objęciu nieruchomości w posiadanie i jego
wykonywania przez Skarb Państwa oraz rozważyć, czy wskazywały one na fakt
władania nieruchomością, na której wybudowano drogę przez Skarb Państwa.
4
W wyniku niedostatecznego rozważenia przez Sąd Okręgowy charakteru
władztwa, które wykonywał Skarb Państwa za uzasadniony należało uznać także zarzut
naruszenia art. 339 k.c., który przewiduje domniemanie samoistności posiadania w
stosunku do osób, które faktycznie władają rzeczą. Sąd ten nie przedstawił też
argumentacji, która w kontekście dokonanych w sprawie ustaleń pozwalałaby przyjąć,
że Skarb Państwa nie władał nieruchomością, na której wybudował drogę, którą
następnie utrzymywał i udostępniał do powszechnego użytku.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była uzasadniona i podlegała
uwzględnieniu na podstawie art. 398.15 § 1 k.p.c.