Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 394/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Wojciech Katner (przewodniczący)
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa Antoniego L.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Naczelnika Urzędu
Skarbowego w L.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 31 marca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 24 maja 2007 r. oddalił powództwo o zapłatę
281 944,90 zł wniesione przez Antoniego L. przeciwko Skarbowi Państwa -
Naczelnikowi Urzędu Skarbowego w L. Sąd ten ustalił, że powód w dniu 21
kwietnia 2004 r. kupił od strony pozwanej tekstylia za kwotę 1 563 512,60 zł.
Zakupiony towar odbierał partiami otrzymując od sprzedawcy rachunki, zgodnie z
warunkami umowy. Pod koniec transakcji powód zakwestionował wystawiane
rachunki zawierające adnotację, że sprzedający jest podmiotowo zwolniony od
podatku VAT. Z uwagi na ten zapis nie mógł dokonać odliczenia tego podatku przy
dalszej sprzedaży towarów. W 2007 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego Ł.- Ś.
rozłożył powodowi zaległość podatkową za kwiecień 2004 r. na raty. Powód nie
sprzedał części towaru zakupionego od strony pozwanej i nie zapłacił należnego
podatku. W ocenie Sądu pierwszej instancji roszczenie powoda podlegało
oddaleniu, gdyż nie wykazał on aby poniósł szkodę. W jego majątku nie nastąpił
uszczerbek, gdyż nie zapłacił on podatku, a nadto zaległość z tego tytułu została
rozłożona na raty. Z uzgodnień stron wynikało również, że powód zaakceptował
wystawianie rachunków za sprzedany towar.
Apelacja powoda została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 31
marca 2009 r. Sąd Apelacyjny dopuścił dodatkowo dowody z dowodów wpłat na
poczet należności podatkowych obejmujące okres od października 2006 r. do
lutego 2009 r. Poza tym podzielił ustalenia Sądu Okręgowego i jego ocenę, że
powód nie wykazał przesłanek odpowiedzialności kontraktowej strony pozwanej.
Podkreślił, że strony ustaliły w umowie sprzedaży, że za sprzedany towar będą
wystawiane rachunki, a nie faktury VAT. Oznacza to, że cena wskazywana na
rachunkach była ceną netto i taką formę rozliczenia strony akceptowały. Po stronie
powoda rodziło to konieczność zapłacenia podatku VAT przy dalszej odsprzedaży
towaru i niemożność dokonania odliczenia tego podatku. Nieprawidłowości w
działaniu Naczelnika Urzędu Skarbowego w L. podlegały ocenie jedynie karno-
skarbowej. Natomiast relacje pomiędzy stronami należało rozpatrywać według
treści zawartej przez nie umowy, gdzie pierwszeństwo ma wola stron. Wolą stron
była zaś sprzedaż bez podatku VAT. Sąd Apelacyjny podzielił także ocenę Sądu
3
pierwszej instancji, co do niewykazania przez powoda szkody pozostającej w związku
z umową zawartą przez strony.
Skarga kasacyjna powoda została oparta na obu podstawach określonych
w art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c., art.
65 § 2 k.c., art. 56 k.c., art. 361 k.c., art. 3531
k.c., art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391
§ 1 i 378 § 1 k.p.c. oraz art. 382 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. W oparciu o te zarzuty
skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa,
ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uzasadnione okazały się zarzuty naruszenia przepisów postępowania.
Uzasadnienie zaskarżonego wyroku wskazuje, że Sąd Apelacyjny nie rozpoznał
zarzutu naruszenia art. 415 k.c., który w ocenie powoda stanowił podstawę roszczenia
odszkodowawczego, obok art. 471 k.c. Sąd drugiej instancji stwierdził jedynie, że
w działaniu Naczelnika Urzędu Skarbowego w L. wystąpiły nieprawidłowości, które
podlegają wyłącznie ocenie karno-skarbowej. Nie wskazał jednak na czym w jego
ocenie nieprawidłowości te polegały i z jakich powodów nie można ich uznać za
działania stanowiące delikt w rozumieniu art. 415 k.c. Nierozpoznanie przez Sąd
drugiej instancji zarzutu naruszenia art. 415 k.c. było istotnym uchybieniem
procesowym, rzutującym na treść rozstrzygnięcia, co w myśl ugruntowanego
stanowiska prezentowanego w judykaturze, stanowi uzasadnioną podstawę
kasacyjną, prowadzącą do uwzględnienia skargi kasacyjnej.
Uzasadniony był także zarzut skargi kasacyjnej dotyczący pominięcia dowodu z
opinii J. Z. odnoszącej się do wyceny towarów będących przedmiotem umowy stron,
która została uwzględniona przez stronę pozwaną, przy dokonaniu oszacowania
wartości towarów sprzedanych powodowi. Dowód ten miał zaś znaczenie dla
dokonania ustalenia, czy cena uzgodniona przez strony obejmowała podatek VAT.
Skarżący zarzucił zasadnie także naruszenie prawa materialnego w związku
z oceną zaprezentowaną przez Sąd Apelacyjny, w myśl której, strony w ramach
swobody kontraktowej mogły zdecydować, że cena sprzedaży uzgodniona
w umowie jest ceną netto i nie obejmuje podatku VAT. Tego zagadnienia dotyczyły
4
zarzuty naruszenia art. 65 § 2 k.c., 56 k.c. i 3531
k.c. Zasada swobody kontraktowej
zezwala niewątpliwie na ustalenie wysokości ceny sprzedaży. Nie oznacza to
jednak, że strony umowy sprzedaży mogą jednocześnie zdecydować,
że uzgodniona cena nie obejmuje podatku VAT. Obowiązek odprowadzenia tego
podatku wynika bowiem z przepisów szczególnych, mających charakter
bezwzględnie obowiązujący. Rozstrzygają one w jakich przypadkach czynności
podlegają opodatkowaniu, z uwzględnieniem elementów przedmiotowych
i podmiotowych stosunku prawnego, który stanowi podstawę opodatkowania.
Dla takich czynności podatek VAT jest elementem cenotwórczym i powinien być
uwzględniony przez strony przy ustalaniu poziomu cen za usługi lub sprzedaż
towarów. Jeżeli jednak strony ustaliłyby cenę, z pominięciem stawki podatku VAT,
nie oznaczałoby to, że czynność nie podlega opodatkowaniu. Ustalona cena
miałaby wpływ jedynie na jego wysokość.
Nieuzasadnione przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że strony mogły w ramach
swobody kontraktowej przyjąć, że sprzedaż nastąpi „ bez podatku VAT" miała
wpływ na sposób wykładni postanowień umowy w zakresie ustalonej przez strony
ceny sprzedaży, która powinna uwzględniać rzeczywistą wiedzę i zamiary stron
odnośnie obowiązku uiszczenia podatku VAT przez powoda, także w kontekście
dalszej odsprzedaży towarów. Z uwzględnieniem tych okoliczności należało
również ocenić, jakie znaczenie strony przypisywały uzgodnieniu, że sprzedający
będzie wystawiał rachunki, a nie faktury VAT.
Sąd Apelacyjny przyjął, że powód nie poniósł szkody w związku z oceną,
że brak możliwości odliczenia podatku VAT był „wkalkulowany w kontrakt".
Z przyczyn wyżej wskazanych brak było podstaw do zaakceptowania tej oceny.
Dlatego też za usprawiedliwiony należało uznać także zarzut naruszenia art. 361
k.c. i związany z nim zarzut naruszenia art. 6 k.c.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.