III CNP 29/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:27-08-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CNP 29/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa S. S.
przeciwko R. S.
o zawarcie umowy przyrzeczonej,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 lutego 2010 r.,
skargi powoda o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu
Okręgowego w T.
z dnia 15 września 2008 r., sygn. akt I Ca (…),
oddala skargę.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w T. prawomocnym wyrokiem z dnia 15 września 2008 r. zmienił
wyrok Sądu Rejonowego w B. i oddalił powództwo S. S. przeciwko R. S., o zawarcie
określonej umowy przyrzeczonej. Sąd uznał, że powodowi nie przysługuje roszczenie o
zawarcie tej umowy, gdyż nie wykonał zobowiązania z umowy przedwstępnej, jakim była
2
zapłata ceny w umówionym terminie. Powód nie był też uprawniony do powstrzymania
się z jej zapłatą.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu II
instancji została wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia
22.12.2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy prawa o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Źródeł tej skargi oraz
motywów jej ustanowienia należy poszukiwać w art. 77 ust. 1 Konstytucji,
przewidującym odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez
niezgodne z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej
oraz w art. 417 – 4172
i 421 k.c. Z art. 4171
§ 2 k.c. wynika, że jeżeli szkoda została
wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia, można żądać jej naprawienia po
stwierdzeniu we właściwym postępowaniu jego niezgodności z prawem.
Powszechnie przyjmuje się, że nie każde naruszenie prawa materialnego lub
przepisów postępowania stanowi uzasadnioną podstawę skargi przewidzianej w art.
4241
k.p.c. Orzeczenie niezgodne z prawem – w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c. – to
orzeczenie, które jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej
wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć
(dyskrecjonalności), albo zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni
lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej
analizy prawniczej. (por. wyroki SN z dnia 4 stycznia 2007 r., sygn. akt V CNP 132/06,
Biul. SN 2007/4/14, z dnia 31 marca 2006 r., IV CNP 25/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 17).
W orzeczeniu ETS z dnia 30 września 2003 r. (C-224/01, w sprawie Gerhard K. v.
Austria), wskazano, że przy wykonywaniu władzy dyskrecjonalnej niezbędny jest pewien
margines błędu, którego popełnienie nie może rodzić odpowiedzialności
odszkodowawczej państwa. Tylko w sytuacji, gdy granice uznania zostaną rażąco
przekroczone (błąd rażący), państwo nie może uwolnić się od tej odpowiedzialności.
Oznacza to, że naruszenie prawa musi być „oczywiste”. Z tego rodzaju naruszeniem –
jak podkreślił ETS – mamy do czynienia wyjątkowo, bowiem „oczywistość naruszenia
prawa” należy rozumieć bardzo wąsko, gdy jest ono z góry widoczne, bez potrzeby
głębszej analizy prawniczej.
Skarżący zarzuca naruszenie art. 89 i 390 § 2 k.c. przez przyjęcie, że zapłata
ceny do dnia 30 lipca 2000 r. nie była warunkiem skuteczności umowy przyrzeczonej.
Nie precyzuje jednak na czym ten zarzut opiera. Arbitralnie jedynie przyjmuje, że
3
warunkiem skuteczności umowy była zapłata ceny do dnia 16 sierpnia 2000 r., co jest
niewystarczające dla przyjęcia trafności jego twierdzeń.
Istota sporu w sprawie wiąże się z wykładnią umowy, a więc jest zagadnieniem
niezwykle złożonym. Dokonanie wykładni umowy zmusza organ stosujący prawo do
uwzględnienia szeregu faktorów prowadzących do rekonstrukcji norm postępowania
przyjętych przez strony. Daje temu wyraz art. 65 § 2 k.c., który odwołuje się do
dosłownego brzmienia umowy, jak też (choć tylko „raczej”) zgodnego zamiaru stron oraz
celu umowy. Wpływ na wykładnię umowy ma również paragraf pierwszy art. 65 k.c.,
gdzie ustawodawca wskazał na potrzebę uwzględnienia do okoliczności, w których
zostało złożone oświadczenie woli, zasad współżycia społecznego oraz ustalonych
zwyczajów. Nie budzi wątpliwości, że zdolność dosłownego brzmienia umowy do
zdeterminowania w podstawowym zakresie kierunku wykładni jej postanowień doznaje
poważnego osłabienia, jeśli w samej treści umowy występują sprzeczności. Tak jest w
rozważanej sprawie, gdyż pojawiają się tu dwie różne daty zapłaty ceny przez
skarżącego. Zmusza to do wyjaśnienia wzajemnej relacji między każdą z klauzul umowy
określających tę datę, co nie jest możliwe bez uwzględnienia pozostałych czynników
wpływających na wykładnię umowy. Dla oceny, czy sąd naruszył art. 65 k.c. w stopniu
uzasadniającym uwzględnienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, konieczne byłoby przeprowadzenie analizy obejmującej
całość przedstawionych wyżej zagadnień związanych z wykładnią umowy. Skarżący
takiej analizy nie przeprowadził, a tym samym z tej już tylko przyczyny nie wykazał, że
Sąd Okręgowy dopuścił się „oczywistego naruszenia prawa”.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa S. S.
przeciwko R. S.
o zawarcie umowy przyrzeczonej,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 lutego 2010 r.,
skargi powoda o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu
Okręgowego w T.
z dnia 15 września 2008 r., sygn. akt I Ca (…),
oddala skargę.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w T. prawomocnym wyrokiem z dnia 15 września 2008 r. zmienił
wyrok Sądu Rejonowego w B. i oddalił powództwo S. S. przeciwko R. S., o zawarcie
określonej umowy przyrzeczonej. Sąd uznał, że powodowi nie przysługuje roszczenie o
zawarcie tej umowy, gdyż nie wykonał zobowiązania z umowy przedwstępnej, jakim była
2
zapłata ceny w umówionym terminie. Powód nie był też uprawniony do powstrzymania
się z jej zapłatą.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu II
instancji została wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia
22.12.2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy prawa o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Źródeł tej skargi oraz
motywów jej ustanowienia należy poszukiwać w art. 77 ust. 1 Konstytucji,
przewidującym odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez
niezgodne z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej
oraz w art. 417 – 4172
i 421 k.c. Z art. 4171
§ 2 k.c. wynika, że jeżeli szkoda została
wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia, można żądać jej naprawienia po
stwierdzeniu we właściwym postępowaniu jego niezgodności z prawem.
Powszechnie przyjmuje się, że nie każde naruszenie prawa materialnego lub
przepisów postępowania stanowi uzasadnioną podstawę skargi przewidzianej w art.
4241
k.p.c. Orzeczenie niezgodne z prawem – w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c. – to
orzeczenie, które jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej
wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć
(dyskrecjonalności), albo zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni
lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej
analizy prawniczej. (por. wyroki SN z dnia 4 stycznia 2007 r., sygn. akt V CNP 132/06,
Biul. SN 2007/4/14, z dnia 31 marca 2006 r., IV CNP 25/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 17).
W orzeczeniu ETS z dnia 30 września 2003 r. (C-224/01, w sprawie Gerhard K. v.
Austria), wskazano, że przy wykonywaniu władzy dyskrecjonalnej niezbędny jest pewien
margines błędu, którego popełnienie nie może rodzić odpowiedzialności
odszkodowawczej państwa. Tylko w sytuacji, gdy granice uznania zostaną rażąco
przekroczone (błąd rażący), państwo nie może uwolnić się od tej odpowiedzialności.
Oznacza to, że naruszenie prawa musi być „oczywiste”. Z tego rodzaju naruszeniem –
jak podkreślił ETS – mamy do czynienia wyjątkowo, bowiem „oczywistość naruszenia
prawa” należy rozumieć bardzo wąsko, gdy jest ono z góry widoczne, bez potrzeby
głębszej analizy prawniczej.
Skarżący zarzuca naruszenie art. 89 i 390 § 2 k.c. przez przyjęcie, że zapłata
ceny do dnia 30 lipca 2000 r. nie była warunkiem skuteczności umowy przyrzeczonej.
Nie precyzuje jednak na czym ten zarzut opiera. Arbitralnie jedynie przyjmuje, że
3
warunkiem skuteczności umowy była zapłata ceny do dnia 16 sierpnia 2000 r., co jest
niewystarczające dla przyjęcia trafności jego twierdzeń.
Istota sporu w sprawie wiąże się z wykładnią umowy, a więc jest zagadnieniem
niezwykle złożonym. Dokonanie wykładni umowy zmusza organ stosujący prawo do
uwzględnienia szeregu faktorów prowadzących do rekonstrukcji norm postępowania
przyjętych przez strony. Daje temu wyraz art. 65 § 2 k.c., który odwołuje się do
dosłownego brzmienia umowy, jak też (choć tylko „raczej”) zgodnego zamiaru stron oraz
celu umowy. Wpływ na wykładnię umowy ma również paragraf pierwszy art. 65 k.c.,
gdzie ustawodawca wskazał na potrzebę uwzględnienia do okoliczności, w których
zostało złożone oświadczenie woli, zasad współżycia społecznego oraz ustalonych
zwyczajów. Nie budzi wątpliwości, że zdolność dosłownego brzmienia umowy do
zdeterminowania w podstawowym zakresie kierunku wykładni jej postanowień doznaje
poważnego osłabienia, jeśli w samej treści umowy występują sprzeczności. Tak jest w
rozważanej sprawie, gdyż pojawiają się tu dwie różne daty zapłaty ceny przez
skarżącego. Zmusza to do wyjaśnienia wzajemnej relacji między każdą z klauzul umowy
określających tę datę, co nie jest możliwe bez uwzględnienia pozostałych czynników
wpływających na wykładnię umowy. Dla oceny, czy sąd naruszył art. 65 k.c. w stopniu
uzasadniającym uwzględnienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, konieczne byłoby przeprowadzenie analizy obejmującej
całość przedstawionych wyżej zagadnień związanych z wykładnią umowy. Skarżący
takiej analizy nie przeprowadził, a tym samym z tej już tylko przyczyny nie wykazał, że
Sąd Okręgowy dopuścił się „oczywistego naruszenia prawa”.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.