Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 144/09
POSTANOWIENIE
Dnia 24 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M. Ł.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K. i A. Ł.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym
w dniu 24 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 10 grudnia 2008 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala skargę.
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w K. zmienił postanowienie Sądu
Rejonowego w K. w ten sposób, że stwierdził, że M. Ł. i A. Ł. nabyli na prawach
wspólności ustawowej małżeńskiej przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1981 r.
własność nieruchomości stanowiącej działkę numer 312 o powierzchni 1817m2
,
położonej w K. przy ul. W., obr. 4, zabudowanej budynkiem mieszkalnym, która
odpowiada parceli katastralnej 1. kat. (…)/3, objętej zniszczonym lwh 1 B. Istotne
elementy dokonanych ustaleń faktycznych przedstawiają się następująco: Działka
ewidencyjna nr (…) położona w K. przy ul. W. 6 powstała z podziału parceli katastralnej I
kat. (…)/1; objęta była wykazem hipotecznym lwh 1 B., który uległ zniszczeniu.
Stanowiła własność byłej Gminy B. i została wytyczona dla ojca wnioskodawcy B. Ł.,
2
który posiadał ją od 1950 r. Po uzyskaniu pozwolenia architektonicznego B. Ł.
wybudował na tej działce, przy pomocy wnioskodawcy, budynek mieszkalny, w którym w
1953 r. zamieszkała cała rodzina. Zezwolenie na użytkowanie budynku udzielone
zostało decyzją z dnia 18 kwietnia 1970 r. Rodzice wnioskodawcy zmarli - matka w 1954
r., a ojciec w 1980 r. Od czasu objęcia nieruchomości w posiadanie opłacany był
podatek, początkowo przez ojca, a po jego śmierci przez wnioskodawcę. Po przejęciu
posiadania nieruchomości wnioskodawca wykonał instalację wodociągową i gazową,
doprowadzając wodę i gaz, ogrodził działkę, zasadził żywopłot, kilka drzew oraz trawnik.
Uważa się za właściciela i tak też postrzegają go sąsiedzi. Obecnie mieszka w
opisanym domu z żoną i dziećmi.
Na wniosek Sądu Okręgowego Wojewoda wszczął z urzędu postępowanie
administracyjne w sprawie stwierdzenia nabycia przez Gminę K. własności
nieruchomości, które zostało zakończone umorzeniem postępowania w dniu 22 stycznia
2008 r. po stwierdzeniu, że nieruchomość ta nie stanowiła mienia państwowego.
Postanowieniem z dnia 30 października 2008 r. Sąd wezwał do udziału w postępowaniu
żonę wnioskodawcy A. Ł., a postanowieniem z dnia 29 maja 2008 r. pozostałych
uczestników przez dokonanie ogłoszenia. Nie doszło jednak do zgłoszenia się innych
uczestników.
Sąd Okręgowy uznał, że zarówno B. Ł., jak i wnioskodawca byli samoistnymi
posiadaczami nieruchomości w złej wierze, które prowadziło do zasiedzenia. Spełnione
zostały przesłanki z art. 172 k.c. po doliczeniu, na podstawie art. 176 k.p.c., okresu
posiadania B. Ł. Z uwagi na to, że posiadana nieruchomość nigdy nie stanowiła mienia
państwowego i nie mogła stać się mieniem komunalnym, co wynika z powołanej decyzji
Wojewody, nie znajdują zastosowania w sprawie przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1961 r.
o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j.: Dz. U. Nr 22, poz. 159 ze zm.), które
wyłączyły do dnia 1 października 1990 r. możliwość nabywania przez zasiedzenie
własności nieruchomości państwowej. Wobec tego rozpoczęty w 1950 r. okres
zasiedzenia zakończył się w 1980 r. Nabycie własności nieruchomości z dniem 1
stycznia 1981 r. nastąpiło przez wnioskodawcę i jego żonę, stosownie do art. 32 § 1
k.r.op. w brzmieniu obowiązującym do dnia 19 stycznia 2005 r., skoro małżeństwo
zawarte zostało w 1964 r. i obowiązywał w nim ustrój ustawowej wspólności majątkowej
małżeńskiej.
Uczestnik Skarb Państwa, Prezydent Miasta K. oparł skargę kasacyjną na obu
podstawach objętych art. 3983
§ 1 k.c. Naruszenia przepisów prawa procesowego
3
upatruje w niewłaściwym zastosowaniu art. 510 § 1 oraz art. 609 § 2 w związku z art.
670 § 1 k.p.c. i art. 677 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 379 pkt 5 k.p.c.,
polegającym na nieustaleniu właściciela nieruchomości i niewezwaniu go do udziału w
sprawie, co mogło być podstawą nieważności oraz art. 510 § 1 i 2 związku z art. 391 § 1
k.p.c. i art. 5 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. przepisy wprowadzające ustawę o
samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych przez niewezwanie
do udziału w postępowaniu Gminy K. Ponadto niewłaściwe zastosowanie art. 217 § 2 w
związku z art. 227 i art. 13 § 2 oraz art. 610 § 1 k.p.c., art. 670 § 1 w związku z art. 316
§ 1 i art. 13 § 2 oraz art. 391 § 1 k.p.c. spowodowało niewyjaśnienie wszystkich
istotnych okoliczności sprawy, ponieważ pominięcie przerwy biegu terminu zasiedzenia
i nieustalenie właściciela nieruchomości, jak też art. 328 § 2 w związku z art. 13 § 2 w
związku z art. 670 § 1 i 677 § 1 i art. 378 § 1 oraz art. 391 § 1 k.p.c., które polegało na
nierozpoznaniu sprawy w granicach zaskarżenia i nieodniesieniu się do zarzutu przerwania
biegu zasiedzenia w dniu 22 września 2005 r. Naruszenie prawa materialnego wiąże z art.
32 ust 2 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy
państwowej w związku z § 1 pkt 10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 października
1948 r. o zmianie granic miasta K. i z art. 140 w związku z art. 172 § 1 i 2 k.c., których
niezastosowanie doprowadziło do błędnego wniosku, że nieruchomość nie stanowiła
własności Skarbu Państwa, zaś niewłaściwe zastosowanie art. 172 § 1 i 2 k.c. w związku z
art. XLI § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. przepisy wprowadzające kodeks cywilny oraz
niezastosowanie art. 172 § 1 i 2 w związku z art. 177 k.c. i art. 10 ustawy z dnia 28 lipca
1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny spowodowało uznanie, że małżonkowie Ł. nabyli
własność nieruchomości przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1981 r., podczas gdy
najwcześniej mogło to nastąpić z dniem 2 października 2005 r. Niezastosowanie art. 123 §
1 pkt 1 w związku z art. 175 k.c. było przyczyną nieuwzględnienia, że bieg terminu
zasiedzenia został przerwany przez wszczęcie postępowania windykacyjnego. Skarżący
domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszym rzędzie należy ustosunkować się do podniesionych w skardze
kasacyjnej zarzutów naruszenia prawa procesowego, które w ocenie skarżącego wskazują
na nieważność postępowania. Uregulowanie art. 609 § 2 k.p.c. przewiduje, że wezwania
innych zainteresowanych przez ogłoszenie sąd dokonuje, jeżeli wnioskodawca nie wskazał
4
ich, jak też może tego dokonać w wypadkach, które uzna za wskazane. Odesłanie do
odpowiedniego stosowania przepisów o stwierdzeniu nabycia spadku co do ogłoszenia i
treści orzeczenia zamieszczone w art. 610 § 1 k.p.c., którego skarżący nie powołał, dotyczy
w szczególności art. 670 i art. 677 k.p.c., nakładających na sąd obowiązek działania z
urzędu. Pierwotnie we wniosku jako zainteresowany uczestnik postępowania wskazana
została Gmina K. Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 6 marca 2002 r. odmówił jej
udziału w tej sprawie, którego nie zaskarżyła. Wezwał natomiast do udziału w sprawie
Skarb Państwa-Prezydenta Miasta K. Po wydaniu decyzji o umorzeniu postępowania
w sprawie stwierdzenia nabycia z mocy prawa przez Gminę K. prawa własności
nieruchomości Sąd Okręgowy zarządził ogłoszenie, którym wezwał wszystkich innych
zainteresowanych. Skoro jednak nikt się nie zgłosił, niemożliwe było ustalenie właściciela
nieruchomości. Powołana decyzja wiążąco wskazywała, że Gmina K. nie wykazała nabycia
prawa własności do tej nieruchomości, jak też Skarb Państwa nie wykazał swego prawa.
Zasiedzenie biegnie przeciwko osobie, która legitymuje się tytułem prawnym do
nieruchomości, ale ze swego prawa nie korzysta; chodzi o aktualnego właściciela, nie zaś
także o wszystkich jego poprzedników. Przewidziany art. 610 § 2 k.p.c. skutek
niezgłoszenia się zainteresowanych obejmuje stwierdzenie, że w sprawie biorą udział
wszystkie podmioty, których praw dotyczy wynik postępowania. Nie zasługiwał na
podzielenie zarzut nieustalenia przez Sąd Okręgowy właściciela nieruchomości, a poprzez
przywołanie przepisów regulujących postępowanie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku,
także niepodjęcia z urzędu działań, które do tego mogły doprowadzić. Niezależnie od tego,
że nawet wskazane postępowanie administracyjne zostało zainicjowane przez Sąd,
skarżący nie określa, jakie czynności powinny być podjęte, których Sąd zaniechał.
Nietrafnie utrzymuje on, że doszło do nieważności postępowania. Gmina K. wiedziała
o toczącym się postępowaniu, a nawet poprzez dokonane ogłoszeniem wezwanie
dodatkowo została powiadomiona. Nie doszło również do naruszenia art. 510 § 1 i art. 609
§ 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Sentencja zaskarżonego postanowienia została
prawidłowo sformułowana, skoro stwierdza, że własność nieruchomości nabyli przez
zasiedzenie małżonkowie Ł. we wskazanym dniu oraz na prawach ustawowej wspólności
majątkowej małżeńskiej, co czyni zadość wymogom przewidzianym art. 610 § 1 w związku
z art. 677 k.p.c.
Nie naruszył Sąd Okręgowy art. 217 § 2 w związku z art. 227 i art. 13 § 2 oraz art.
610 § 1, 670 § 1 w związku z art. 316 § 1 i art. 13 § 2 oraz art. 391 § 1 k.p.c., ponieważ
wniosek o przeprowadzenie dowodu z akt sprawy skierowanej przeciwko uczestnikowi o
5
wydanie będącej przedmiotem postępowania nieruchomości był złożony w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym. Niezależnie od tego, że skarżący nie powołuje związku z art. 382
k.p.c., podkreślenia wymaga, że fakt złożenia pozwu był bezsporny, jego odpis złożony
został do akt, w apelacji skarżący podniósł zarzut nieuwzględnienia go przez Sąd
Rejonowy. W tej sytuacji powoływanie się na naruszenie wymienionych przepisów,
odnoszących się do oddalenia wniosku dowodowego, było chybione. Należało jednak
przyznać skarżącemu rację, że obowiązkiem Sądu Odwoławczego, było na podstawie art.
378 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., rozpoznanie sprawy w granicach apelacji, które
wyznaczają podniesione w niej zarzuty i wnioski, a następnie ustosunkowanie się do nich
w uzasadnieniu. Niedokonanie tego może, w okolicznościach sprawy, uzasadniać zarzut
naruszenia zarówno wymienionych przepisów, jak i art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 i
art. 13 § 2 k.p.c., jeśli dotyczy zarzutu mającego wpływ na rozstrzygnięcie, a nadto czyni
niemożliwym dokonanie kontroli kasacyjnej, co do zgodności orzeczenia z przepisami
prawa materialnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2007 r. II CSK
122/07, niepubl. i z dnia 24 kwietnia 2008 r. IV CSK 48/08, niepubl.). Podjęta przez
uczestnika czynność, z którą wiąże on przerwanie biegu zasiedzenia, miała miejsce w dniu
22 września 2005 r., a zatem po upływie dłuższego okresu od przyjętej przez Sąd
Okręgowy daty, w której doszło do nabycia własności nieruchomości przez małżonków Ł.
Wskazuje na to brak znaczenia tej czynności dla rozpoznania sprawy. Nie może dojść do
przerwania biegu terminu, który zakończył się przed tą czynnością.
Odnosząc się do zarzutów naruszenia prawa materialnego należy wskazać, że art.
32 ust. 2 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy
państwowej (Dz. U. Nr 14, poz. 130), która weszła w życie 13 kwietnia 1950 r.
i obowiązywała do 28 stycznia 1958 r., przewidywał, że majątek dotychczasowych
związków samorządu terytorialnego z mocy prawa staje się majątkiem Państwa. Od 18
stycznia 1945 r. do obszaru Gminy Miasta K. włączona została gromada B., należąca do
tego czasu do gminy T. (§ 1 pkt 10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 października
1948 r. o zmianie granic miasta K. Dz. U. Nr 53, poz. 48, któremu przyznano wsteczną moc
obowiązującą). Wbrew stanowisku skarżącego, nie stanowiło to podstawy do uznania, że
Skarb Państwa był właścicielem spornej nieruchomości, zarówno w okresie posiadania go
przez wnioskodawcę i jego poprzednika prawnego, jak i w czasie prowadzonego
postępowania. Nie został przedstawiony przez niego tytuł wskazujący na takie uprawnienie,
wymogu tego nie spełniało powołanie się na generalne przejęcie mienia organów
samorządowych. Powołana ustawa nie przewidywała wymogu uzyskania przez jednostkę
6
organizacyjną Skarbu Państwa decyzji administracyjnej, stwierdzającej nabycie mienia
samorządowego, badanie zatem, czy doszło do nabycia konkretnej nieruchomości
mogło mieć miejsce w postępowaniu wieczystoksięgowym (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 6 grudnia 2000 r. III CKN 824/00, niepubl.). Sąd Rejonowy zakreślał
uczestnikowi termin do przeprowadzenia tego postępowania, ale działania w tym
kierunku nie zostały podjęte.
Na podstawie art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990
r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i pracownikach
samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm.) wojewoda wydaje decyzję w sprawie
stwierdzenia nabycia przez gminę z mocy prawa mienia ogólnonarodowego, która jest
wiążąca także w postępowaniu sądowym (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008/3/30). Decyzja ta
ma deklaratoryjny charakter, ale stanowi jedyny dowód nabycia mienia. Wynika stąd, że
nieuzyskanie decyzji uniemożliwia skuteczne powoływanie się na nabycie. Wiążące jest
zatem w postępowaniu kasacyjnym ustalenie Sądu Okręgowego, że nie zostały
przedstawione dowody potwierdzające stanowisko uczestnika, że nieruchomość
stanowiła mienie państwowe. Skutkowało to uznaniem za prawidłowe niezastosowanie
przez Sąd Okręgowy art. 177 k.c., obowiązującego do 30 września 1990 r. Określenie
okresu wymaganego do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie dokonane
zostało przy zastosowaniu art. XLI § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy
wprowadzające kodeks cywilny Dz. U. Nr 16, poz. 94), ponieważ jego bieg rozpoczął się
pod rządem dekretu z dnia 11 października 1946 r. - Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57,
poz. 319). Zarzut nieuwzględnienia przerwy biegu zasiedzenia wywołanej wniesieniem
powództwa windykacyjnego był bezprzedmiotowy, bo wcześniejsze nabycie własności
nieruchomości czyniło niemożliwym stosowanie art. 123 § 1 pkt 1 w związku z art. 175
k.c.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną, jako
pozbawioną uzasadnionych podstaw w oparciu o art. 39814
k.p.c.