Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 marca 2010 r.
III ZS 7/09
1. Prowadzenie aplikacji notarialnej jest ustawowym obowiązkiem samo-
rządu notarialnego o charakterze publicznoprawnym, który nie może zostać
zawieszony uchwałą rady izby notarialnej.
2. Dokonanie wpisu na listę aplikantów notarialnych jest równoznaczne z
bezwarunkowym obowiązkiem umożliwienia rozpoczęcia aplikacji (szkolenia)
przez radę właściwej izby notarialnej.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 marca 2010 r. sprawy
ze skargi Ministra Sprawiedliwości na uchwałę [...] Rady Izby Notarialnej w P. z dnia
16 września 2009 r. w sprawie egzaminu wstępnego na aplikację notarialną i kandy-
datów, którzy uzyskali pozytywną ocenę na tym egzaminie,
u c h y l i ł zaskarżoną uchwałę w pkt 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11 oraz 13 i
przyznał Ministrowi Sprawiedliwości od Rady Izby Notarialnej w P. kwotę 270 zł
(dwieście siedemdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Na podstawie art. 47 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie
(jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.), Minister Sprawiedliwości
zaskarżył uchwałę [...] Rady Izby Notarialnej w P. z 16 września 2009 r. w sprawie
egzaminu wstępnego na aplikację notarialną i kandydatów, którzy uzyskali pozytyw-
ną ocenę na tym egzaminie, zmienioną uchwałą [...] Rady Izby Notarialnej w P. z 21
października 2009 r. w sprawie zmiany ustępu 10 i 12 w uchwale [...] z 16 września
2009 r. dotyczącej egzaminu wstępnego na aplikację notarialną i kandydatów, którzy
uzyskali pozytywną ocenę na tym egzaminie w zakresie jej ust. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9,
10, 11 oraz 13.
2
Zaskarżona uchwała zawiera między innymi następujące postanowienia: „dla
określenia miejsca odbywania aplikacji notarialnej podczas rejestracji przed egzami-
nem wstępnym na aplikację notarialną kandydaci będą składać informację - (..) na
terenie której z (..) Izb Notarialnych zamierzają odbywać aplikację notarialną” (ust. 2),
„Rada Izby Notarialnej w P. na podstawie swojej uchwały będzie wpisywała na listę
aplikantów Izby P. tylko tych kandydatów, którzy złożyli deklarację odbywania aplika-
cji notarialnej w Izbie Notarialnej w P.” (ust. 3), „Rada Izby Notarialnej w P. uznaje, że
kandydaci, którzy deklarowali odbywanie aplikacji na terenie Izby Ł. lub Izby S. złożą
w tych Izbach wnioski o wpis na listę aplikantów tych Izb” (ust. 4), „Rada Izby Nota-
rialnej w P. uznaje, że wpis na listę aplikantów dokonany w trybie art. 71 § 3 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie nie jest równoznaczny z rozpoczęciem od-
bywania aplikacji. Ma charakter rejestracji przyszłego kandydata na aplikację nota-
rialną” (ust. 5), „Rada Izby Notarialnej w P. uznaje, że aplikant wpisany na listę apli-
kantów do dnia 1 stycznia każdego roku, który w dniu rozpoczęcia zajęć seminaryj-
nych tego roku nie ma zawartej umowy o pracę z notariuszem lub umowy o szkolenie
z notariuszem, rozpoczyna aplikację notarialną w roku następnym po roku, w którym
zawarł umowę o pracę z notariuszem lub umowę o szkolenie z notariuszem należą-
cym do Izby Notarialnej w P. (..)” (ust. 7), „Rada Izby Notarialnej w P. udostępni kan-
dydatom listę notariuszy, którzy zdecydowali się zatrudnić aplikanta lub zawrzeć z
aplikantem umowę o szkolenie” (ust. 9), „(...) Rada Izby Notarialnej w P. będzie wy-
znaczać notariuszy, u których aplikant odbywa szkolenie - po uzyskaniu uprzedniej
zgody notariusza” (ust. 10), „Rada Izby Notarialnej w P. zwróci się do Prezesa Sądu
Okręgowego w P. o zorganizowanie od 1 stycznia 2010 r. szkolenia aplikantów w
sądach rejonowych (..). Dotyczy to wyłącznie tych aplikantów wpisanych na listę, któ-
rzy podpisali umowę o pracę lub umowę o szkolenie z notariuszem” (ust. 13).
W opinii Ministra uchwała narusza przepisy: 1) art. 71 § 1, § 2, § 3 i § 5 ustawy
- Prawo o notariacie oraz § 1 ust. 1 i 2 oraz § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Spra-
wiedliwości z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie organizacji aplikacji notarialnej
(Dz.U. Nr 258, poz. 2169 ze zm.), regulujące nabór na aplikację w drodze egzaminu
wstępnego, warunki uzyskania statusu aplikanta, warunki i termin do złożenia wnio-
sku o wpis na listę aplikantów, możliwości zatrudnienia przez notariusza i radę izby
notarialnej, obowiązek wyznaczenia patrona aplikantom przez radę izby notarialnej
oraz zobowiązanie aplikanta do uczestnictwa w zajęciach szkoleniowych, poprzez
zawarcie w ust. 5, 7 i 13 zaskarżonej uchwały postanowień sprzecznych z powoła-
3
nymi, jednoznacznie brzmiącymi przepisami prawa powszechnie obowiązującego,
które wywołują konsekwencje niemożliwe do zaakceptowania z punktu widzenia
praworządności i rażąco naruszają wskazane przepisy, 2) art. 72 § 1 ustawy - Prawo
o notariacie oraz § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie
organizacji aplikacji notarialnej, regulujące czas aplikacji, przez dopuszczenie w ust.
5 i 7 zaskarżonej uchwały możliwości wydłużenia (ponad okres wskazany w ustawie)
czasu trwania aplikacji i ominięcie nakazu rozpoczęcia aplikacji w ustalonym ustawą
dniu, 3) art. 71 § 3 w związku z art. 71d § 2 ustawy - Prawo o notariacie regulującego
zasady wpisu na listę aplikantów oraz opisującego katalog dokumentów wymaga-
nych przy złożeniu zgłoszenia o przystąpieniu do egzaminu, poprzez zobowiązanie
(w ust. 2, ust. 3 i ust. 4 zaskarżonej uchwały) kandydatów na aplikację do składania
deklaracji dotyczących miejsca odbywania aplikacji, 4) art. 73 i art. 72 § 1 oraz art. 35
pkt 3 w związku z art. 75 ustawy - Prawo o notariacie, poprzez przekroczenie w po-
stanowieniach ust. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10,11 oraz 13 zaskarżonej uchwały kompe-
tencji rady, zgodnie z którymi na radzie izby notarialnej spoczywa obowiązek organi-
zacji i prowadzenia aplikacji notarialnej, a jego realizacja podlega wydanemu na pod-
stawie art. 75 ustawy rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie organizacji
aplikacji notarialnej, 5) art. 17 ust. 1 Konstytucji RP z uwagi na uchylenie się Rady
Izby Notarialnej w P. od wykonania w interesie publicznym obowiązków nałożonych
na samorząd przez ustawę - Prawo o notariacie (art. 73 ustawy) i podjęcie uchwały
sprzecznej z przepisami ustawowymi i przepisami aktów wykonawczych, wykracza-
jącej poza ustawowe kompetencje Rady, 6) art. 32 ust. 1, art. 65 ust. 1 i art. 31 ust. 2
i 3 Konstytucji RP, z uwagi na naruszenie praw kandydatów na aplikantów notarial-
nych wynikających z wymienionych przepisów konstytucyjnych.
Wskazując na powyższe zarzuty wnoszono o uchylenie, jako sprzecznej z
prawem, zaskarżonej uchwały w zakresie jej ustępów 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10,11 oraz
13.
W uzasadnieniu, z powołaniem się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 28
czerwca 2000 r., K 25/99, podkreślono, że uchwały organów samorządu notarialnego
wydawane są w granicach powszechnie obowiązującego prawa i nie mogą być
sprzeczne z prawem. Wskazując na wyroki Sądu Najwyższego z 26 lutego 2004 r.,
III SZ 3/03 i z 19 września 1996 r., I PO 7/96, stwierdzono, że organy samorządu
notarialnego nie mają kompetencji do dokonywania wykładni prawa powszechnie
obowiązującego. Poza tym żaden przepis ustawy nie przewiduje zawieszenia wyko-
4
nywania obowiązku organizowania i przeprowadzenia aplikacji notarialnej. Przepisy
ustawy nie uzależniają realizacji tego obowiązku w stosunku do niektórych aplikan-
tów od dokonania czynności nieprzewidzianych w ustawie (wyrok Sądu Najwyższego
z 2 grudnia 1999 r., III SZ 4/99). Ustawa Prawo o notariacie jednoznacznie wiąże
status aplikanta z momentem wpisu na listę aplikantów, a wyznaczenie patrona dla
aplikanta należy do zadań Rady Izby Notarialnej. Prawo o notariacie i rozporządze-
nie w sprawie organizacji aplikacji notarialnej wskazują, że nie ma przepisów, które
zobowiązują aplikanta do samodzielnego poszukiwania notariusza w celu zawarcia
umowy o pracę lub umowy o szkolenie. Brak też regulacji, które uprawniają izby do
wprowadzenia innych niż ustawowe warunków uzależniających rozpoczęcie aplikacji.
Z powołaniem się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 marca 1999 r.,
II SA 1537/98, zaznaczono, że przyjęcie na aplikację notarialną nie następuje po-
przez zatrudnienie, czyli w drodze cywilnoprawnej. Zatrudnienie aplikanta jest czyn-
nością wtórną w stosunku do wcześniejszej decyzji o przyjęciu na aplikację. Tym
samym, dokonanie wpisu na listę aplikantów notarialnych jest równoznaczne z obo-
wiązkiem umożliwienia aplikantowi rozpoczęcia odbywania aplikacji.
Zaznaczono również, że osoba wpisana na listę aplikantów uzyskuje status
aplikanta i rozpoczyna trwającą 2 lata i 6 miesięcy aplikację. Niewypełnienie przez
Radę obowiązku wyznaczenia patrona w terminie umożliwiającym zgodne z przepi-
sami rozpoczęcie aplikacji wpływa na czas jej trwania. Rada przyznała sobie upraw-
nienie do przedłużania czasu aplikacji.
Zawarte w ust. 3 i 4 zaskarżonej uchwały postanowienia naruszają wprost art.
71 § 3 ustawy - Prawo o notariacie, który nie przewiduje obowiązku składania dekla-
racji odbywania aplikacji w danej izbie notarialnej. Postanowienia te, jak i ust. 2
uchwały, są niezgodne z art. 71d § 2 ustawy - Prawo o notariacie, który enumeratyw-
nie określa wymagane dokumenty przy złożeniu zgłoszenia o przystąpieniu do eg-
zaminu. Przepis art. 71d § 2 ustawy wyczerpująco reguluje zagadnienie wniosku o
dopuszczenie do egzaminu wstępnego określając, że nie jest wymagana od kandy-
data informacja, gdzie zamierza odbywać aplikację. Dobrowolne składanie takich
oświadczeń, ze względów informacyjnych mogłoby być dopuszczalne, jednak obo-
wiązek ich składania ocenić należy jako sprzeczny z obowiązującymi przepisami.
W ocenie Ministra, zaskarżona uchwała wykracza poza wynikające z art. 35
pkt 3 ustawy - Prawo o notariacie umocowanie do organizowania szkolenia aplikan-
tów. Uprawnienia z art. 73 i art. 35 pkt 3 należy rozumieć jako umocowanie do orga-
5
nizowania zajęć szkoleniowych dla aplikantów stosownie do rozporządzenia w spra-
wie organizacji aplikacji notarialnej. Rada nie była uprawniona do interpretowania ich
jako upoważnienia do decydowania o procedurze wpisu na listę aplikantów, zasad
rozpoczęcia aplikacji, wyboru sposobu jej odbywania, ponieważ kwestie te reguluje
ustawa. Fakt upoważnienia Ministra Sprawiedliwości w art. 75 ustawy Prawo o nota-
riacie do określenia, po uzgodnieniu z Krajową Radą Notarialną, w drodze rozporzą-
dzenia, organizacji aplikacji notarialnej (w odróżnieniu od aplikacji adwokackiej i rad-
cowskiej, których organizacja podlega uchwalonym przez te samorządy regulami-
nom) przesądza o ograniczonej roli samorządu notarialnego w tym zakresie.
Postanowienia zaskarżonej uchwały w ust. 2, 3, 4, 5, 7 i 13 z uwagi na ich
sprzeczność ze wskazanymi przepisami ustawy - Prawo o notariacie oraz rozporzą-
dzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie organizacji aplikacji notarialnej naruszają
także prawa gwarantowane jednostce w przepisach konstytucyjnych, tj. w art. 31 ust.
2 i ust. 3, art. 32 ust. 1 (równość wobec prawa) oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji RP
(wolność wykonywania zawodu). Wprowadzenie dodatkowych wymogów ogranicza-
jących w konsekwencji dostęp do wykonywania wybranego zawodu, narusza art. 65
Konstytucji RP w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Zgodnie z art. 65 Konstytu-
cji RP, wolność wykonywania zawodu jest każdemu zapewniona, a wyjątki od tej za-
sady może przewidywać jedynie ustawa. Ustawa - Prawo o notariacie wprowadziła
wymogi niezbędne do uzyskania wpisu na listę aplikantów notarialnych, a uchwała w
sposób nieuprawniony warunki te rozszerza.
Podkreślono, że w wyroku Sądu Najwyższego z 13 maja 1994 r., I PO 4/94,
stwierdzono, iż organ samorządu zawodowego notariuszy nie może, mocą własnej
uchwały, odmówić wykonywania kompetencji powierzonej mu przepisami ustawy
oraz iż kompetentny organ nie może się „zrzec” swej kompetencji, bowiem jest ona w
świetle prawa nie tylko uprawnieniem, lecz przede wszystkim obowiązkiem działania
w określonej sferze spraw (podobnie w wyroku Sądu Najwyższego z 24 maja 1994 r.,
I PO 7/94 oraz postanowieniu Sądu Najwyższego z 21 września 1995 r., I PO 8/95).
Akty niższej rangi, takie jak uchwały samorządów zawodowych, muszą być wydane
na podstawie upoważnienia ustawowego i nie mogą być z sprzeczne z regulacjami
zawartymi w ustawie (wyroki Sądu Najwyższego z 14 października 1999 r., III SZ
2/99 i z 26 lutego 2004 r., III SZ 2/03).
Z powołaniem się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dotyczące za-
sady równości (orzeczenie z 9 marca 1988 r., U 7/87, orzeczenie z 26 kwietnia 1995
6
r., K 11/94; wyrok z 28 maja 2002 r., P 10/01, wyrok z 24 kwietnia 2006 r., P 9/05,
wyrok z 18 lutego 2004 r., P 21/02, wyrok z 2 września 2008 r., K 35/06), stwierdzo-
no, że obowiązujące przepisy nie dopuszczają różnicowania wymogów zarówno wo-
bec osób, które uczestniczyły w naborze na aplikację notarialną w drodze egzaminu
wstępnego, jak i tych, które egzamin ten zdały. Wszystkie te osoby podlegają tym
samym regulacjom prawnym i posiadają takie same prawa do uzyskania wpisu na
listę aplikantów i odbywania aplikacji. Postanowienia ust. 3 i 5 uchwały, uzależniając
rozpoczęcie zajęć seminaryjnych od zawartej przez aplikanta umowy o pracę z nota-
riuszem lub umowy o szkolenie z notariuszem należącym do Izby Notarialnej w K.,
zakładają nierówne traktowanie kandydatów, mimo że przystąpili do egzaminu
wstępnego na tych samych warunkach i przysługują im jednakowe prawa.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną podniesiono, z powołaniem się na orze-
czenia Trybunału Konstytucyjnego (orzeczenia z: 20 października 1986 r., P. 2/86,
19 października 1993 r., K. 14/92, 15 marca 1995 r., K 1/95, 15 lipca 1996 r., U. 3/96,
z 10 maja 1994 r., W 7/94), między innymi, że rozporządzenie Ministra Sprawiedli-
wości w sprawie organizacji aplikacji notarialnej jest aktem niekonstytucyjnym z po-
wodu braku podstawy ustawowej jego wydania oraz niezrealizowania celu, jakim jest
wykonanie ustawy. Rozporządzenie nie powinno być więc podstawą zaskarżenia
uchwały organu samorządu notarialnego ani legalną podstawą orzeczenia Sądu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga Ministra Sprawiedliwości okazała się mieć uzasadnione podstawy. Nie
ulega żadnej wątpliwości, że uchwały organów samorządu notarialnego mogą być
wydawane w oparciu o powszechnie obowiązujące przepisy. Muszą też być z nimi
zgodne. Można więc przyjąć, że przepisy ustawy wyznaczają granice kompetencji
organów samorządu notarialnego (por. A. Wróbel: Charakter prawny samorządu no-
tarialnego i jego kompetencje prawodawcze, Rejent 2001 nr 5 oraz wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca 2000 r., K 25/99). Zgodnie z utrwalonym poglą-
dem Sądu Najwyższego organy samorządu notarialnego nie mają kompetencji do
podejmowania uchwał ustalających powszechnie obowiązującą wykładnię prawa
(zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2004 r., III SZ 3/03 i z dnia 19 wrze-
śnia 1996 r., I PO 7/96, OSNP 1997 nr 10, poz. 178), nawet gdyby jej znaczenie
miało ograniczać się tylko do wpływu na działania (czynności) podejmowane przez
7
członków samorządu notarialnego (notariuszy). Upoważnienie do wiążącego doko-
nywania tzw. abstrakcyjnej wykładni prawa powszechnie obowiązującego musi bo-
wiem wynikać z wyraźnego upoważnienia ustawy.
W skardze podniesiono naruszenie przepisów Konstytucji RP, ustawy z dnia
14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz.
1158 ze zm. - dalej ustawa) oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22
grudnia 2005 r. w sprawie organizacji aplikacji notarialnej (Dz.U. Nr 258, poz. 2169,
ze zm. - dalej rozporządzenie). Zaskarżone postanowienia uchwały Rady Izby Nota-
rialnej w P. dotyczyły zasadniczo charakteru wpisu na listę aplikantów oraz rozpo-
częcia aplikacji notarialnej. Zgodnie z art. 73 ustawy aplikację notarialną organizuje i
prowadzi rada izby notarialnej na podstawie programu ustalonego przez Krajową
Radę Notarialną. Ten ustawowy obowiązek rady izby notarialnej nie może być za-
wieszony, gdyż nie przewiduje takiej możliwości żaden z przepisów ustawy. Można
także stwierdzić, że z przepisu art. 73 ustawy wynika obowiązek zapewnienia możli-
wości odbywania aplikacji notarialnej i jej ciągłości (zob. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 2 grudnia 1999 r., III SZ 4/99, OSNAPiUS 2000 nr 20, poz. 773). Obowiązki or-
ganizowania i prowadzenia aplikacji notarialnej mają charakter publicznoprawny.
Samorząd notarialny nie jest wprawdzie organem władzy publicznej sensu stricte ale
Sąd Najwyższy wielokrotnie jednak już przyjmował, że samorząd notarialny repre-
zentuje osoby zaufania publicznego i sprawuje pieczę nad należytym wykonywaniem
zawodu notariusza w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Można więc
przyjąć, że samorząd notarialny pełni funkcje zlecone z zakresu administracji pu-
blicznej (zob. wyroki III SZ 2/99, OSNAPiUS 2000 nr 20, poz. 772 oraz z dnia 26 lu-
tego 2004 r., III SZ 2/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 395), wypełniane poprzez podej-
mowanie stosownych uchwał.
Ustawa w sposób jednoznaczny reguluje warunki uzyskania wpisu na aplika-
cję notarialną (bycia aplikantem). Z art. 71 § 2 ustawy wynika, że aplikantem nota-
rialnym może być osoba, która spełnia warunki określone w art. 11 pkt 1-3 (posiada
obywatelstwo polskie, korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazi-
telnego charakteru, daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu notariusza,
ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł ma-
gistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej) i uzy-
skała pozytywną ocenę z egzaminu wstępnego. Natomiast zgodnie z przepisem art.
71 § 4 ustawy osobie spełniającej powyższe warunki, która złożyła (w ciągu 2 lat od
8
dnia doręczenia uchwały ustalającej wynik egzaminu wstępnego) wniosek nie można
odmówić wpisu na listę aplikantów notarialnych.
Tak więc z chwilą wpisu danej osoby na listę uzyskuje ona status aplikanta i
związane z nim obowiązki i uprawnienia. Ponieważ zasadniczym celem aplikacji jest
odbycie szkolenia konieczne jest przyjęcie, że aplikant ma prawo do jego rozpoczę-
cia. Tymczasem zaskarżony pkt 5 uchwały stanowił, że wpis na listę aplikantów nie
jest równoznaczny z rozpoczęciem odbywania aplikacji i ma charakter „rejestracji”
przyszłego kandydata na aplikację notarialną.
Kolejny zaskarżony pkt 7 uchwały uzależniał rozpoczęcie zajęć, w następnym
roku, od zawarcia z notariuszem umowy o pracę lub umowy o szkolenie. Natomiast
pkt 8, 9 i 10 uchwały dotyczyły zasadniczo uzależnienia wyznaczenia przez radę pa-
trona od wyrażenia przez niego zgody i udostępnienia listy takich notariuszy apli-
kantom. Natomiast pozostałe zaskarżone postanowienia uchwały były związane z
przyjętym rozwiązaniem problemu rozpoczęcia szkolenia (aplikacji). Wynikało więc z
tego, że możliwe jest obciążenie obowiązkiem znalezienia patrona części aplikantów.
Natomiast ci z nich, którzy do dnia 1 stycznia nie podpisali umowy o pracę lub o
szkolenie, mogliby jedynie liczyć, że ewentualnie rozpoczną szkolenie w roku następ-
nym. Takie rozwiązanie powyższego problemu nie znajduje jednak oparcia w przepi-
sach ustawy, jak i rozporządzenia. Przepis art. 71 § 5 ustawy stanowi bowiem, że
aplikant notarialny może być „również” zatrudniony przez notariusza prowadzącego
kancelarię lub przez radę izby notarialnej. Wynika więc z tego, że dopuszczalne są
również inne formy odbywania aplikacji notarialnej. Możliwość taka jest wskazana w
§ 1 ust. 2 rozporządzenia. Aplikacja może więc zostać także odbyta u notariusza wy-
znaczonego przez radę izby notarialnej, która dokonała wpisu na listę aplikantów. W
tym przypadku nie zachodzi konieczność zawierania umowy o pracę z notariuszem
lub radą. Na tej podstawie można stwierdzić, że wyznaczenie patrona dla aplikanta
jest obowiązkiem rady izby notarialnej. Obciążenie zaś tym obowiązkiem aplikanta
narusza przepisy ustawowe. Nie można bowiem przyjąć, że dopuszczalne jest uza-
leżnienie rozpoczęcia szkolenia od warunków, które nie wynikają z przepisu. Z tego
powodu jako niedopuszczalne należało ocenić rozdzielenie wpisu na aplikację od
prawa do jej rozpoczęcia (szkolenia). Także możliwość uzależnienia rozpoczęcia
szkolenia od samodzielnego zawarcia umowy w żaden sposób nie wynika z obowią-
zujących przepisów. Trafność powyższego ustalenia potwierdza stanowisko zajęte
przez NSA. W wyroku z dnia 4 marca 1999 r., II SA 1537/98 (LEX nr 46703) stwier-
9
dzono, że przyjęcie na aplikację notarialną nie następuje poprzez zatrudnienie, gdyż
zatrudnienie aplikanta jest czynnością wtórną w stosunku do wcześniejszej decyzji o
przyjęciu na aplikację.
Z powyższych względów należało uznać, że zaskarżona uchwała naruszyła
przepisy art. 71 § 1, 2, 3 i 5, art. 72 § 1 i art. 73 ustawy. Uniemożliwienie rozpoczęcia
aplikacji notarialnej stanowi naruszenie publicznoprawnego obowiązku rady izby no-
tarialnej. Odbycie aplikacji notarialnej jest ustawowym warunkiem powołania na sta-
nowisko notariusza. Z tego powodu słuszny okazał się zarzut naruszenia art. 65 ust.
1 w związku z art. 32 ust. 2 i 3 i art. 32 oraz art. 17 ust. 1 Konstytucji RP. Naruszony
został ponadto przepis art. 72 § 1 ustawy poprzez dopuszczenie wydłużenia okresu
trwania aplikacji oraz jej późniejszego rozpoczęcia.
Postanowienia zaskarżonej uchwały naruszają też niewątpliwie wskazane w
skardze przepisy rozporządzenia wykonawczego. Pełnomocnik rady prezentował w
piśmie procesowym i na rozprawie stanowisko, że rozporządzenie to nie jest zgodne
z Konstytucją RP ze względu na treść przepisu (art. 75 ustawy), stanowiącego pod-
stawę do jego wydania. Należy w tym miejscu stwierdzić, że przepisy nie zawierają
żadnych wskazówek w sprawie postępowania ze skargi Ministra Sprawiedliwości na
uchwały organów samorządu notarialnego. Wystąpienie luki w prawie uzasadnia
więc stosowanie przepisów postępowania cywilnego o postępowaniu procesowym
(zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1994 r., I PO 6/94,
OSNAPiUS 1994 nr 7, poz. 119). Na tej podstawie odpowiedź na skargę, ze względu
na przekroczenie terminu, została potraktowana jako pismo procesowe.
Sąd Najwyższy stwierdził naruszenie wskazanych w skardze przepisów
ustawy oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji RP. W tej sytuacji problem konstytucyjności
przepisów rozporządzenia pozostawał bez wpływu na rozstrzygnięcie. Z tego też po-
wodu Sąd Najwyższy nie uznał za uzasadnione odroczenie rozprawy do czasu roz-
strzygnięcia powyższego problemu przez Trybunał Konstytucyjny.
Ostatecznie należy stwierdzić, że dokonanie wpisu na listę aplikantów nota-
rialnych jest równoznaczne z obowiązkiem umożliwienia rozpoczęcia jej odbywania
(szkolenia) przez radę właściwej izby notarialnej.
Zaskarżone postanowienia uchwały miały niewątpliwie na celu rozwiązanie
problemu wynikającego z lawinowo rosnącej liczby osób, które zdały egzamin
wstępny i spełniały warunki do wpisu na listę aplikantów notarialnych. Spełnienie
przez radę izby notarialnej obowiązku dotyczącego odbycia aplikacji nie jest więc z
10
pewnością w tej sytuacji sprawą prostą. Obowiązek ten ma charakter ustawowy i pu-
blicznoprawny. Obowiązujące obecnie przepisy nie przewidują zaś żadnych wyjąt-
ków, odstępstw czy ograniczeń (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia
1999 r., III SZ 4/99, OSNAPiUS 2000 nr 20, poz. 773). Należy również zauważyć, że
§ 36 Kodeksu Etyki Zawodowej Notariusza stanowi o obowiązku zapewnienia apli-
kantom swej kancelarii możliwości udziału w szkoleniach. Można więc przyjąć, że
jest to uzupełnienie obowiązku umożliwienia odbywania szkolenia spoczywającego
na radzie izby notarialnej.
Z tych względów, na podstawie art. 47 § 2 ustawy Prawo o notariacie orze-
czono jak w sentencji wyroku.
========================================