Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 595/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Stanisław Dąbrowski
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa PGE Z. O. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w W.
przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno - Usługowo - Handlowemu
"K." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w R.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 czerwca 2009 r.,
I oddala skargę kasacyjną;
II zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3600
(trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Strona powodowa - PGE Z. O. – Spółka z o.o. w W. domagała się od
pozwanego Przedsiębiorstwa Produkcyjno - Usługowo – Handlowego - "K." - spółki
z o.o. w R. zapłaty kwoty 399.999 zł tytułem opłat za przekroczenie mocy umownej
dostarczonej pozwanemu energii elektrycznej. Sąd Okręgowy zasądził od
pozwanego na rzecz strony powodowej kwotę 36.000 zł tytułem wspomnianej
opłaty, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił po ustaleniu następującego
stanu faktycznego.
Strony zawarły w dniu 5 maja 2002 r. umowę sprzedaży energii elektrycznej
oraz świadczenie usług przesyłowych (k. 26 i n. akt sprawy). W umowie tej
zastrzeżono m.in. to, że należność dla powoda będzie przysługiwała zgodnie
z taryfą dla energii elektrycznej, zatwierdzoną przez Prezesa URE i odpowiednio
opublikowaną (w Biuletynie Branżowym URE) w tym również - w zakresie opłat za
przekroczenie mocy umownej energii elektrycznej. Pozwane Przedsiębiorstwo
znało zasady i sposób obliczania wspomnianych opłat taryfowych, ponieważ
zostało poinformowane o tym także m.in. w piśmie Prezesa URE z dnia 7 lipca
2008 r. i piśmie powoda z dnia 19 lipca 2004 r. Pozwany był wyposażony w układ
pomiarowo - rozliczeniowy nowego typu, umożliwiający odczyt sumy
maksymalnych nadwyżek mocy pobranej poza mocą przewidzianą w umowie.
Na rynku występowali także inni odbiorcy energii nieposiadający takich układów
pomiarowo- rozliczeniowych.
Powód przedstawił w lutym 2006 r. dwie faktury (tzw. korygujące) w związku
z przekroczeniem mocy umownej energii w okresie - grudzień 2005 i styczeń
2006 r. W fakturze obejmującej pierwszy okres rozliczeniowy (grudzień 2005 r.)
powołano się na pkt 5.2.7a taryfy na rok 2006 r. Taryfa na ten rok była
zatwierdzona przez Prezesa URE i obowiązywała od dnia 1 stycznia 2006 r. Na rok
2005 obowiązywała taryfa osobna (dla zdarzeń związanych z poborem energii
elektrycznej w roku 2005). Taryfy dla energii elektrycznej na rok 2005 i 2006
przewidywały identyczne zasady ustalania opłat za przekroczenie mocy umownej,
natomiast różniła je jedynie przyjęta w nich wartość tzw. składnika stałego stawki
sieciowej (5,55 zł/1 kw w taryfie na 2005 r. i 5,74 zł/1 kw w taryfie na 2006 r.).
3
Od dnia 3 maja 2005 r. pojęcie „nielegalnego” poboru energii elektrycznej
zostało zawężone i nie obejmowało już „pobierania energii niezgodnie z umową”.
W znowelizowanym art. 46 ust. 3 i 4 prawa energetycznego z 1997 r. (ustawą
z dnia 4 marca 2005 r. - o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz ustawy -
prawo ochrony środowiska, Dz.U. nr 62, poz. 552 ze zm.) upoważniono ministra
(do spraw gospodarki) do określenia w drodze rozporządzenia sposobu ustalania
opłat za przekroczenie mocy umownej (art. 96 ust. 4 pkt 9 ustawy). Do czasu
wydania tego rozporządzenia miały tymczasowo obowiązywać taryfy dla energii
elektrycznej zatwierdzone przez Prezesa URE, w których pozostawiono
dotychczasowe reguły dotyczące sposobu ustalania opłat za przekroczenie mocy
umownej. Po wejściu w życie rozporządzenia z dnia 24 lipca 2007 r. w sprawie
szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie
energią elektryczną (Dz.U. nr 128, poz. 895) przewidziano osobną regulację
kształtowania opłat za przekroczenie mocy umownej.
W związku ze wskazanym wcześniej podobieństwem zasad ustalania opłat
za przekroczenie mocy umownej w taryfie na 2005 r. i na 2006 r. oraz w związku
z zastosowaniem przez powoda składnika stałego stawki sieciowej na poziomie
5,55 zł za 1 kw (jak w taryfie na rok 2005 ), Sąd Okręgowy przyjął, że zarzut
pozwanego zastosowania taryfy na 2006 r. do okresu rozliczeniowego – grudzień
2005 r. okazał się ostatecznie nieuzasadniony.
Przyjmując istnienie właściwych podstaw prawnych do domagania się od
pozwanego dochodzonych opłat za przekroczenie mocy umownej energii
elektrycznej, Sąd Okręgowy - powołując się na cel stosowania wspomnianych opłat
- stwierdził, że możliwe jest ich zredukowanie do wysokości 36.000 zł przy
odwołaniu się do tzw. reguł mieszanych, tj. w rezultacie zastosowania częściowo
reguł określonych w taryfie na rok 2005 i 2006 oraz częściowo zasad bieżących,
przyjętych w rozporządzeniu z dnia 2 lipca 2007 r. (wydanym na podstawie art. 46
ust. 4 prawa energetycznego z 1997 r.). Redukcję taką, zdaniem Sądu, uzasadniał
przepis art. 5 k.c.
Apelacja strony powodowej została uwzględniona w ten sposób, że Sąd
Apelacyjny podwyższył zasądzoną należność do kwoty 399.999 zł. Sąd ten
4
stwierdził, że istniały prawne podstawy do domagania się przez stronę powodową
opłat za przekroczenie mocy umownej energii elektrycznej pobieranej przez stronę
pozwaną. Wcześniej pozwany, przekraczając moc umowną pobieranej energii, nie
kwestionował podstawy prawnej obliczenia opłat, ani samego sposobu jej
obliczania. Uregulowania w tym zakresie znajdowały się w treści wiążącej strony
z dnia 5 maja 2000 r. (tj. w § 11 i § 16 tej umowy; w § 16 ust. 2 stwierdzono,
że w dacie zmiany przepisu lub taryfy, do której odsyła umowa, postanowienia
umowne będą ulegać zmianie bez konieczności dokonywania aneksów do umowy).
Pozwany był też informowany przez powoda (dostawcę energii) o zasadach
i sposobie obliczania opłat za przekroczenie mocy umownej po wyposażeniu go
w liczniki elektroniczne z profilem obciążenia w 2004 r. (pismo z dnia 19 lipca
2004 r.). Opłaty za przekroczenie mocy umownej miały na celu zdyscyplinowanie
odbiorców do ukształtowania mocy umownych na poziomie ich faktycznego
zapotrzebowania, a kwestia wysokości tych opłat była przedmiotem oceny Prezesa
URE i Prezesa UOKiK w analogicznej sprawie. Nie dopatrzono się w tej mierze
praktyk ograniczających konkurencję w zakresie obliczenia opłat i w zakresie
narzucania kontrahentom uciążliwych warunków umów.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, roszczeniu powoda nie można było
skutecznie przeciwstawiać zarzutu nadużycia prawa w związku z domaganiem się
znacznych opłat z tytułu przekroczenia mocy umownej (art. 5 k.c.), ponieważ
pozwanego jako odbiorcę energii elektrycznej obciąża ryzyko naruszenia umowy
z dostawcą energii elektrycznej. Nie było zatem podstaw do obniżenia
przysługujących powodowi opłat na podstawie przyjętej przez Sąd Okręgowy tzw.
mieszanej metody ich redukowania (opisanej bliżej na s. 12-13 uzasadnienia
zaskarżonego wyroku). Taryfy dla energii elektrycznej stanowią wzorzec umowny
w rozumieniu art. 384 k.c., a w związku z postanowieniami wspomnianego już § 16
ust. 2 umowy, każda nowa taryfa jest wiążąca dla odbiorcy energii. W § 43
rozporządzenia z dnia 2 lipca 2007 r. wyraźnie ustalono, że taryfy przedsiębiorstw
energetycznych, obowiązujące w dniu wejścia w życie rozporządzenia lub
zatwierdzone przed tym dniem, obowiązują przez okres określony w decyzjach
Prezesa URE zatwierdzających te taryfy. Po wejściu w życie wspomnianego
rozporządzenia dopuszczono do funkcjonowania w obrocie taryf dla energii
5
elektrycznej według „starych zasad” do czasu wskazanego w decyzjach
zatwierdzających te taryfy. Utrzymano też podział na grupy odbiorców
dysponujących różnymi typami liczników, aczkolwiek zrównano wobec nich
sankcję za przekroczenie mocy umownej energii elektrycznej.
W skardze kasacyjnej strony pozwanej podniesiono zarzut naruszenia art.
328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
eksponowano zarzut naruszenia art. 87 ust. 1 konstytucji, art. 46 ust. 3 i ust. 1
Konstytucji, art. 46 ust. 3 i art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo
energetyczne (t.j. Dz. U. z 2003 r., nr 153, poz. 1504 ze zm. cyt. dalej jako – prawo
energetyczne z 1997 r.”, art. 18 ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy -
prawo energetyczne (...) (Dz.U. nr 62, poz. 552), §§ 43 i 44 rozporządzenia
MGPiPS z dnia 2 lipca 2007 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania
i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną (Dz.U. nr 128, poz.
895, cyt. dalej jako „rozporządzenie z dnia 2 lipca 2007r.”) .Ponadto skarżący
wskazywał na niewłaściwe zastosowanie (jako podstawy prawnej zasądzenia opłat
za przekroczenie tzw. mocy umownej opłat w grudniu 2005 r. i w styczniu 2006 r.)
„przepisu 5.2.7a. Taryfy dla energii elektrycznej za 2006 r. o opłacie za
przekroczenie mocy umownej”.
Skarżący wnosił ostatecznie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
ewentualnie - o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie apelacji
strony powodowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. należy uznać za chybiony, ponieważ
Sąd Apelacyjny mógł podzielić ustalenia faktyczne i oceny Sądu Okręgowego także
przez samo odesłanie do uzasadnienia rozstrzygnięcia tego Sądu.
Ponadto uzasadnienie zaskarżonego wyroku spełnia wszystkie wymagania
formalne przewidziane w art. 328 § 2 k.p.c. w ramach przyjętej przez Sąd drugiej
instancji koncepcji merytorycznego rozstrzygnięcia.
6
Z racji braku innych zarzutów naruszenia przepisów prawa procesowego
ustalenia faktyczne Sądów meriti mogą stanowić podstawę oceny sformułowanych
zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
2. Prezentowane w skardze zarzuty naruszenia prawa materialnego i ich
szersza motywacja prawna wskazuje na to, że pozwane Przedsiębiorstwo
(odbiorca energii elektrycznej) traktuje taryfy dla energii elektrycznej jako przepisy
prawa. Takiemu przekonaniu pełnomocnik skarżącego dał także wyraz na
rozprawie przed Sądem Najwyższym w dniu 6 maja 2010 r. Tymczasem taryfy
takie mają cechy wzorca umownego w rozumieniu art. 384 k.c. Orzecznictwo Sądu
Najwyższego w tym zakresie jest już utrwalone (zob. wyroki tego Sądu: z 7 lipca
2005 r., V CSK 855/07 (niepubl.), wyrok z dnia 16 marca 2007 r., III CSK 388/06,
nieopubl.). Omawiane taryfy („energetyczne” lex contractus )wydawane są przez
upoważnione przedsiębiorstwa energetyczne (art. 47 ust. 1 prawa energetycznego
z 1997 r.), zatwierdza je Prezes URE (art. 47 ust. 2) i odpowiednio ogłasza (art. 47
ust. 3). Są to zasadnicze warunki formalne wiązania taryfami kontrahenta,
zawierającego z przedsiębiorcą energetycznym odpowiednią umowę o sprzedaży
energii elektrycznej i świadczeniu innych usług związanych z jej sprzedażą.
Postanowienia umów sprzedaży energii elektrycznej odsyłają do taryf dla energii
elektrycznej (por. np. § 11 i § 16 umowy z dnia 5 maja 2000 r., wiążącej strony
sporu).
W takiej sytuacji w postępowaniu kasacyjnym nie może być brany pod
uwagę zarzut naruszenia – jak to określono – „przepisu 5.2.7a Taryfy dla energii
elektrycznej na 2006 r. o opłacie za przekroczenie mocy umownej” (s. 3 skargi),
ponieważ postanowienia wzorca umownego nie mogą być ujmowane w ramach
pierwszej podstawy kasacyjnej, określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.
Bezprzedmiotowy okazał się także zarzut naruszenia art. 87 ust. 1 Konstytucji,
skoro wskazywane przez skarżącego postanowienie taryfy na 2006 r. nie są
przepisami prawa w znaczeniu konstytucyjnym (a nawet nie są też tzw. aktami
wewnętrznymi w rozumieniu art. 93 Konstytucji).
3. Zdaniem skarżącego, od dnia 3 maja 2005 r. tylko minister właściwy do
spraw gospodarki (na podstawie rozporządzenia) określa sposób ustalania opłat
7
za przekroczenie mocy umownej i opłaty te nie mogą już być ustalane przez
przedsiębiorstwa energetyczne odpowiednią taryfą, nawet zatwierdzoną przez
Prezesa URE. Stanowisko takie wyrażone zostało w związku z prawną motywacją
zarzutu naruszenia art. 46 ust. 3 ust. 4 pkt 9 prawa energetycznego z 1997 r., po
zmianie tych przepisów ustawą z dnia marca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo
energetyczne (...) (Dz.U. nr 62, poz. 552).
W wyniku tej nowelizacji minister właściwy do spraw gospodarki może na
podstawie rozporządzenia ustalać szczególne zasady rozliczeń w obrocie energią
elektryczną (art. 46 ust. 3 prawa energetycznego). Rozporządzenie to powinno
w szczególności określać m.in. „sposób ustalania opłat za ponadumowny pobór
energii biernej i przekroczenie mocy” (art. 46 ust. 4 pkt 9 prawa energetycznego).
W przepisie tym ponadto wyraźnie wydzielono (w porównaniu z poprzednio
obowiązującym stanem prawnym) wspomnianą kategorię opłat z ogólnej kategorii
„opłat za nielegalny pobór energii” (por. Dz. U. z 2003 r., nr 153, poz. 1504).
Jednocześnie w ustawie nowelizującej z dnia 4 marca 2005 r. znalazł się przepis
art. 18, zgodnie z którym, taryfy zatwierdzone, taryfy obowiązujące przed dniem
wejścia w życie niniejszej ustawy zachowują ważność przez okres, na który zostały
zatwierdzone. W tej sytuacji nie sposób stwierdzić, że od dnia wejścia w życie
ustawy nowelizującej dla ustalenia stosownych opłat za przekroczenie mocy
umownej energii miarodajne będą jedynie przepisy rozporządzenia, wydanego na
podstawie art. 46 ust. 3 i ust. 4 pkt 9 prawa energetycznego. W okresie
przejściowym, tj. do czasu wydania wspomnianego rozporządzenia (wydano je
ostatecznie w dniu 2 lipca 2007 r. i weszło ono w życie w sierpniu 2007 r., Dz. U
z 2007 r., nr 128, poz. 895 ze zm.), miały funkcjonować w obrocie prawnym
jeszcze odpowiednie taryfy przedsiębiorstw energetycznych określone w art. 18
ustawy z dnia 4 marca 2005 r. (taryfy zatwierdzone). Wyraźnie zatem założono
okres, w których w obrocie prawnym mogły pozostawać jeszcze wskazane przez
ustawodawcę taryfy dla energii elektrycznej i wiązać kontrahenta przedsiębiorstwa
energetycznego (motyw kontynuacji „reżimu taryfowego”). Jeżeli taryfa na rok 2006
została już zatwierdzona (w grudniu 2005 r.), to również objęta była dyspozycją art.
18 ustawy nowelizującej. Przepis ten nie wprowadza bowiem wymogu istnienia
(obowiązywania) taryfy w chwili wejścia w życie ustawy z dnia 4 marca 2005 r.
8
(tj. w dniu 5 maja 2005 r.). Mogły być one wprowadzone do obrotu prawnego przez
przedsiębiorstwa energetyczne także i po tej dacie. Taką interpretację potwierdza
także przepis § 43 rozporządzenia z dnia 2 lipca 2007 r., iż taryfy przedsiębiorstw
energetycznych, obowiązujące w dniu wejścia w życie rozporządzenia (w sierpniu
2007 r.) lub zatwierdzone przed tym dniem, obowiązują przez okres określony
w decyzjach Prezesa URE zatwierdzających te taryfy. Należy też stwierdzić,
że w art. 18 ustawy nowelizacyjnej nie dokonano odróżnienia materii prawnej,
w zakresie której wyłączona została wspomniana zasada kontynuacji „reżimu
taryfowego”. Obejmuje on zatem także taryfy odnoszące się do opłat za
przekroczenie mocy.
Należy jeszcze zwrócić uwagę na to, że w § 16 umowy z dnia 5 maja 2000 r.
(k. 26 i n. akt sprawy) przyjęty został stosowny, kontraktowy mechanizm wiązania
strony pozwanej (odbiorcy energii elektrycznej) odpowiednimi zmianami
postanowień taryfowych i samych taryf. Stwierdzono tam m.in., że w przypadku
zmiany przepisu lub taryfy, na które powołuje się umowa, odpowiednie
postanowienia umowy będą ulegać zmianie bez konieczności dokonywania
aneksu do umowy. Jeżeli zatem taryfa dla energii elektrycznej stanowi wzorzec
umowny w rozumieniu art. 384 k.c. i takie wzorce umowne mogły jeszcze
występować w obrocie prawnym do czasu wydania rozporządzenia na podstawie
art. 46 ust. 4 pkt 9 prawa energetycznego (art. 18 ustawy z dnia 4 marca 2005 r.),
to zatwierdzona przez Prezesa URE Taryfa na 2005 r. i 2006 r. wiązała pozwane
Przedsiębiorstwa zgodnie z postanowieniami § 16 umowy. W skardze kasacyjnej
nie kwestionowano wspomnianego mechanizmu wiązania tymi taryfami.
4. Nie można podzielić interpretacji § 44 rozporządzenia z dnia 2 lipca
2007 r. proponowanej w skardze kasacyjnej w zakresie rozumienia prawnej
kategorii „sprawy wszczętej” i przyjętej w wyniku takiej interpretacji
konkluzji o konieczności stosowania do spornych między stronami opłat ich reżimu
prawnego, przewidzianego w art. 42 ust. 2 rozporządzenia z 2007 r. (s. 3 skargi).
Zgodnie z art. 44 rozporządzenia, do spraw wszczętych a niezakończonych przed
dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia stosuje się przepisy tego
rozporządzenia. Pojęcie „sprawy wszczętej” w rozumieniu tego przepisu należy
odnosić przede wszystkim do materii regulowanej w tym rozporządzeniu
9
(np. procedury zatwierdzenia taryf i in.), ale w żadnym razie – nie do czasu
wszczynania np. odpowiedniej sprawy cywilnej w przedmiocie zasadności opłat za
przekroczenie mocy umownej energii elektrycznej.
Z przedstawionych względów zarzuty naruszenia art. 46 ust. 3 i ust. 4 pkt
9 prawa energetycznego, art. 18 ustawy nowelizującej z dnia 4 marca 2005 r.,
§§ 43 i 44 rozporządzenia z dnia 2 lipca 2007 r. nie mogą być uznane za
uzasadnione. Powoduje to oddalenie skargi kasacyjnej (art. 39814
k.p.c.) i stosowne
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 98 k.p.c. i art. 108 § 1
k.p.c.).