Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 97/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSA Jan Futro
w sprawie ze skargi Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń S.A.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 11 września 2008 r., sygn. akt I Ca (…),
wydanego w sprawie z powództwa K. K.
przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń S.A.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 19 maja 2010 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
K. K. domagał się zasądzenia od Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Spółki
Akcyjnej 75.000,00 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia wyroku do dnia zapłaty
2
oraz zasądzenia kosztów procesu.
Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2008 r. Sąd Rejonowy w J. zasądził od pozwanego
na rzecz powoda 53.642 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 18 czerwca 2008 r., w
pozostałym zakresie powództwo oddalił i orzekł o kosztach postępowania.
Sąd Rejonowy ustalił, że matka powoda B. K. zawarła w 1991 r. z Państwowym
Zakładem Ubezpieczeń Inspektoratem w J. umowę zaopatrzenia dzieci, wskazując jako
osobę uposażoną syna K. K. W polisie jako sumę ubezpieczenia wskazano 30.000.000
starych złotych, zaś okres ubezpieczenia i płacenia składek określono na 16 lat. Składkę
miesięczną ustalono w wysokości 168.000 starych złotych oraz przewidziano coroczne
podwyższanie sumy ubezpieczenia w umówionym okresie ubezpieczenia. B. K.
wypełniła obowiązki wynikające z umowy.
Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie powoda znajduje podstawę w art. 805 § 1 i
art. 358 § 3 k.c. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w latach 1991 - 2007 doszło do
istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. Zakres tej zmiany ustalił w swojej opinii biegły.
Pozwany wniósł apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zarzucając naruszenie
art. 3581
§ 3 k.c. przez przyjęcie, że podstawą waloryzacji powinna być kwota ustalona
w umowie już raz zwaloryzowana przez pozwanego, oraz sprzeczność ustaleń Sądu z
treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Wyrokiem z dnia 11 września 2008 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił apelację jako
oczywiście bezzasadną oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda 1.200 złotych
tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
Sąd Okręgowy podkreślił, że art. 3581
§ 3 k.c. stwarza Sądowi samoistną
podstawę do zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego
wynikającego z zobowiązania ukształtowanego wcześniej przez zainteresowane
podmioty. Przepis ten powinien być interpretowany i stosowany z umiarem, tak, aby
interesy obu stron zobowiązania podlegały równoprawnej ochronie. Powołał się też na
stanowisko Sądu Najwyższego dopuszczające waloryzację świadczeń wynikających z
umów zaopatrzenia dzieci.
Pozwany w skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego zarzucił naruszenie art. 3581
§ 3, art. 805 § 1 i 2 pkt 2 k.c. w
związku z § 4 pkt 3 lit. a i § 5 ogólnych warunków jednostkowych ubezpieczeń oraz taryf
składek za te ubezpieczenia (M. P. z 1985 r. Nr 48, poz. 318) oraz art. 321 § 1 k.p.c.
przez wyrokowanie co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem pozwu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Nie ma racji skarżący, twierdząc, że nie jest dopuszczalna waloryzacja
świadczenia z umowy zaopatrzenia dzieci już raz zwaloryzowanego przez
ubezpieczyciela. Należy w związku z tym podkreślić, że Sąd Najwyższy, m. in. w
orzeczeniach powołanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, dopuszcza taką
możliwość. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 listopada 2001 r., V CKN 489/00 (OSNC
2002, nr 7-8, poz. 104), stwierdził, iż prawidłowa wykładnia art. 3581
§ 3 w związku z § 1
k.c. prowadzi do wniosku, że przedmiotem waloryzacji jest określone sumą pieniężną
świadczenie będące przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania. Jeżeli więc
zdarzeniem będącym źródłem powstania zobowiązania jest umowa, w której ustalono
wysokość świadczenia pieniężnego, to wysokość tego świadczenia może być zmieniona
przez sąd dokonujący waloryzacji w razie wystąpienia przesłanek określonych w art.
3581
§ 3 k.c. Sąd Najwyższy podkreślił też, że w orzecznictwie prezentowany jest
niekwestionowany pogląd, iż istota waloryzacji, także dokonywanej przez sąd, oznacza
przywrócenie świadczeniom wynikającym z zobowiązań pieniężnych ich pierwotnej
wartości (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1999 r., III CKN
489/98, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 130). Nie budzi też wątpliwości utrwalone już
stanowisko judykatury, aprobowane w piśmiennictwie, że wysokość nominalnej sumy
ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci może być zmieniona na podstawie art. 3581
§ 3 k.c.
(uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1992 r., III CZP
126/91, OSNC 1992, nr 7-8, poz. 121, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia
1996 r., III CZP 196/95, OSNC 1996, nr 6, poz. 78 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia
19 stycznia 1999 r., II CKN 202/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 121). Także w późniejszym
postanowieniu z dnia 6 stycznia 2005 r., III CZP 76/04 (niepubl.) Sąd Najwyższy uznał,
że umieszczenie w umowie ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci stosownej klauzuli
przewidującej waloryzowanie świadczenia ubezpieczyciela nie wyklucza możliwości
dokonania waloryzacji sądowej, jeżeli wystąpią wszystkie przesłanki takiej waloryzacji
wynikające z art. 3581
§ 3 k.c.
Skarżący powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2008 r., III
CZP 23/08 (OSNC 2009, nr 6, poz. 77), twierdząc, że wynika z niej, iż waloryzacja
świadczeń z zawartych od 1991 r. umów ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci jest
niedopuszczalna, ponieważ nie występowały już przesłanki waloryzacyjne, czyli nie
nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. Tymczasem Sąd Najwyższy w tej
uchwale w ogóle nie zajmował się kwestią dopuszczalności po 1991 r. waloryzacji
świadczeń z umów ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci, ale rozstrzygnął zagadnienie
4
procesowe. Uznał mianowicie, że zasądzenie świadczenia pieniężnego w sumie
nominalnej w sytuacji, gdy przedmiotem żądania pozwu jest zasądzenie świadczenia w
zwaloryzowanej wysokości (art. 3581
§ 3 k.c.), a nie ma przesłanek do zwaloryzowania
świadczenia, nie stanowi orzeczenia co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem
(art. 321 § 1 k.p.c.).
Co do podniesionego w skardze zarzutu naruszenia art. 321 § 1 k.p.c., należy
podkreślić, że w uzasadnieniu powołanej wyżej uchwały z dnia 2 kwietnia 2008 r., III
CZP 23/08 Sąd Najwyższy stwierdził, iż żądanie sądowej waloryzacji świadczenia
pieniężnego, polegającej na zmianie jego wysokości (art. 3581
§ 3 k.c.), może przybrać
różny kształt, w zależności od okoliczności i od wyboru wierzyciela. W szczególności,
jeżeli wynikające z orzeczenia lub umowy wymagalne roszczenie o świadczenie w
sumie nominalnej nie zostało spełnione, może ono polegać na żądaniu zasądzenia
świadczenia w wysokości ustalonej w wyniku jego zwaloryzowania. Taki sposób żądania
waloryzacji świadczenia jest powszechnie przyjęty i akceptowany w orzecznictwie. W
ten sposób zostało ono sformułowane zarówno w sprawie, w której powstało
rozstrzygane przez Sąd Najwyższy zagadnienie prawne, jak również w niniejszej
sprawie.
Skarżący nie wykazał zatem, aby prawomocne orzeczenie Sądu Okręgowego w
P. z dnia 11 września 2008 r. było niezgodne z prawem.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13