Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 564/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa Kazimierza W.
przeciwko Zakładowi Produkcji Opakowań "K. – P."
Spółce Akcyjnej w N.
o stwierdzenie nieważności ewentualnie uchylenie uchwał,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 czerwca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanej na rzecz
powoda 180 (sto osiemdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód Kazimierz W. w pozwie skierowanym przeciwko „K. P.” Spółce
Akcyjnej w N. domagał się stwierdzenia nieważności zwyczajnego walnego
zgromadzenia akcjonariuszy, które odbyło się dnia 30 kwietnia 2008 r. oraz
stwierdzenia nieważności (ewentualnie uchylenia) podjętych na tym zgromadzeniu
uchwał nr 12/2008, nr 13/2008 i uchwały o wyborze członków rady nadzorczej.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 23 grudnia 2008 r. uchylił uchwałę nr
13/2008, w pozostałym zakresie oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu,
przyjmując za podstawę tego rozstrzygnięcia następujące ustalenia i wnioski.
Powód jest akcjonariuszem mniejszościowym pozwanej spółki; należy do
niego 2.544 akcji, co stanowi 28,27% kapitału akcyjnego. Członkowie zarządu
J. S., K. B. i K. N. posiadają łącznie 4.705 akcji (52,28% kapitału akcyjnego), a
19,46 % kapitału należy do pozostałych 63 akcjonariuszy. Do 36 akcjonariuszy
zatrudnionych w pozwanej spółce należy 63,93 % kapitału zakładowego, zaś do 31
akcjonariuszy nie będących jej pracownikami – 36,07 % kapitału. Zgodnie ze
statutem pozwanej, kapitał zapasowy spółki tworzony jest z zysku do podziału,
przy czym odpis na ten kapitał nie może być mniejszy niż 8 % zysku a wartość
tego kapitału nie może przekroczyć poziomu 1/3 kapitału zakładowego (stan taki
został osiągnięty już w 1993 r.).
Pozwana spółka od początku swojego istnienia, tj. od 1991 r. osiągała zyski
z prowadzonej działalności gospodarczej. Cały zysk netto za 1994, 1999, 2005
i 2006 r. przeznaczono na zwiększenie kapitału zapasowego. Za 2005 r. była to
suma 3.766.665,05 zł, a za 2006 r. - 3.840.153,06 zł. W 2004 r. zysk spółki wynosił
3.343.151,07 zł, z czego 10% przeznaczono na wypłatę dywidendy, a pozostałą
część (3.043.151,07 zł) na kapitał zapasowy. Na koniec 2007 r. pozwana miała
bardzo dobre wyniki finansowe, osiągając najmniejsze od siedmiu lat obciążenia
majątku zobowiązaniami.
Uchwały, których stwierdzenia nieważności (ewentualnie uchylenia) domagał
się powód, podjęte zostały na zwyczajnym walnym zgromadzeniu akcjonariuszy
pozwanej spółki w dniu 30 kwietnia 2008 r. Uchwałą nr 12/2008 utworzono kapitał
rezerwowy przeznaczony na finansowanie bieżącej działalności spółki, zasilany
w całości lub w części jej zyskiem netto. Uchwałą nr 13/2008 zatwierdzono podział
3
zysku netto za 2007 r. w wysokości 3.963.133,93 zł w ten sposób, że zysk ten
przeznaczono w całości na kapitał rezerwowy. Kolejną uchwałą dokonano wyboru
członków rady nadzorczej. Wymienione uchwały podjęte zostały zgodnie
z porządkiem obrad zgromadzenia, na którym kapitał akcyjny był reprezentowany
w 91,70 %. Do każdej z uchwał powód zgłosił sprzeciw.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy wskazał, że nie ma
podstaw do kwestionowania ważności walnego zgromadzenia akcjonariuszy ze
względu na podjęcie uchwały o wyborze przewodniczącego z naruszeniem – jak
twierdził powód – art. 420 § 2 w związku z art. 409 k.s.h. Powód nie zgłosił
sprzeciwu wobec tej uchwały ani też nie domagał się stwierdzenia jej nieważności.
Wniosek powoda o przeprowadzenie wyboru członków rady nadzorczej w drodze
głosowania oddzielnymi grupami złożony został zbyt późno, co uniemożliwiło jego
umieszczenie w porządku obrad walnego zgromadzenia w dniu 30 kwietnia 2008 r.
Wniosek ten nie dotyczył kwestii porządkowej (art. 404 k.s.h.), dlatego też żądanie
stwierdzenia nieważności uchwały o wyborze członków rady nadzorczej nie mogło
być uwzględnione.
Sąd Okręgowy za bezzasadne uznał również żądanie stwierdzenia
nieważności uchwał nr 12/2008 i nr 13/2008 wskazując, że – wbrew odmiennemu
zapatrywaniu powoda – nie naruszają one zasady równouprawnienia akcjonariuszy
(art. 20 k.s.h.). Nie podzielił również stanowiska powoda, że pierwsza z tych
uchwał, przewidująca utworzenie kapitału rezerwowego, zwiększającego majątek
spółki, jej wiarygodność oraz wartość akcji posiadanych przez akcjonariuszy,
powinna być uznana za sprzeczną ze statutem bądź dobrymi obyczajami i mającą
na celu pokrzywdzenie akcjonariusza (art. 422 § 1 k.s.h.).
Usprawiedliwione natomiast w – w ocenie Sądu Okręgowego – okazało się
żądanie uchylenia uchwały nr 13/2008. Uchwała ta jest sprzeczna z dobrymi
obyczajami i krzywdzi akcjonariuszy mniejszościowych. Jest ona wyrazem polityki
gospodarczej, w wyniku której profity z dobrej sytuacji ekonomicznej spółki trafiają
trzeci rok z rzędu jedynie do akcjonariuszy większościowych, będących jej
pracownikami oraz członkami zarządu. Znamienny jest przy tym ukształtowany od
1 lipca 2006 r. sposób wynagradzania członków zarządu, którzy poza
wynagrodzeniem miesięcznym otrzymują także wynagrodzenie za pełnioną funkcję,
4
zależne od wysokości zysku netto oraz amortyzacji w danym okresie, zwiększanej
w pozwanej spółce. Z tego też względu uchwała nr 13/2008 pozornie w jednakowej
mierze dotyka wszystkich akcjonariuszy, w istocie zaś krzywdzi akcjonariuszy
mniejszościowych.
Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego, podzielając w całej rozciągłości przyjęte
za podstawę zaskarżonego orzeczenia ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że członkowie zarządu pozwanej spółki otrzymywali
wypłatę z zysku netto osiągniętego w danym okresie rozliczeniowym niezależnie od
tego, czy zysk ten przeznaczony zostanie przez akcjonariuszy do wypłaty.
Powiązanie wynagrodzenia członków zarządu z wielkością amortyzacji w spółce
prowadzi do wzrostu tych wynagrodzeń. Akcjonariusze większościowi otrzymujący
wynagrodzenie zależne od wyników spółki są zainteresowani zwiększaniem
nakładów inwestycyjnych oraz podstawy do naliczania amortyzacji. Skoro w 2007 r.
nastąpił spadek zadłużenia spółki w stosunku do roku 2006 i – jednocześnie -
wzrost wynagrodzeń i zysku netto, to zachodziły warunki do przeznaczenia
chociażby części tego zysku na wypłatę dywidendy, tym bardziej, że w
poprzednich dwóch latach nie została ona wypłacona.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, bądź też o uchylenie
tego orzeczenia i wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy przez uwzględnienie
apelacji w całości.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżąca podniosła zarzuty
naruszenia art. 422 § 1 k.s.h. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
polegające na uznaniu, że uchwała nr 13/2008 miała na celu pokrzywdzenie
akcjonariusza oraz narusza dobre obyczaje, podczas gdy podejmowaniu tej
uchwały nie towarzyszył zamiar obejmujący takie skutki a dobry obyczaj, który
miała naruszyć zaskarżona uchwała, nie został przez Sąd Apelacyjny zdefiniowany.
Drugą podstawę kasacyjną skarżąca wypełniła zarzutami naruszenia art.
233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i przyjęcie, że
uchwała nr 13/2008 miała na celu pokrzywdzenie akcjonariusza (powoda) oraz art.
5
328 § 2 k.p.c. przez brak wyraźnego zdefiniowania dobrego obyczaju naruszonego
wymieniona uchwałą.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o jej oddalenie
i zasądzenie na jego rzecz od pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty skierowane zostały przeciwko
dokonanej przez Sąd Apelacyjny ocenie zasadności żądania uchylenia uchwały
zgromadzenia akcjonariuszy pozwanej spółki, przeznaczającej wypracowany za
2007 r. zysk netto w kwocie 3.963.133,93 zł w całości na kapitał rezerwowy
(nr 13/2008). W orzecznictwie trafnie zwrócono uwagę, że jakkolwiek decyzja
o przeznaczeniu zysku na inne cele niż wypłata dywidendy pozostaje zasadniczo
w sferze dyskrecjonalnej władzy walnego zgromadzenia akcjonariuszy (art. 347 § 1
k.s.h)., to jednak skorzystanie z tego uprawnienia w konkretnym przypadku może
podlegać kontroli sądu w następstwie wniesienia powództwa - na podstawie art.
422 § 1 k.s.h. - o uchylenie podjętej w tym przedmiocie uchwały. Prawo do udziału
akcjonariusza w zysku rocznym jest jednym z najważniejszych uprawnień
udziałowych akcjonariusza. Decyzja o zaniechaniu wypłaty dywidendy nie może
zatem zostać podjęta w sposób dowolny. W szczególności nie może ona naruszać
zasady równouprawnienia akcjonariuszy, ani też krzywdzić ich w inny sposób
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 537/03, OSNC
2004, nr 10, poz. 9). Skarżąca zapatrywania tego nie kwestionowała. Podjęła
natomiast próbę podważenia prawidłowości oceny uchwały nr 13/2008 przez
pryzmat przesłanek określonych w art. 422 § 1 k.s.h. Według skarżącej, Sąd
Apelacyjny - uznając że uchwała ta miała na celu pokrzywdzenie akcjonariuszy
mniejszościowych i pozostaje w sprzeczności z dobrymi obyczajami – naruszył
art. 233 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. oraz 422 § 1 k.s.h. Zarzuty te nie mogły jednak
odnieść zamierzonego skutku.
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia wskazanych
przepisów postępowania, należy przypomnieć, że podstawą skargi kasacyjnej nie
mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów i oceny dowodów (art. 3981
§ 3
k.p.c.).
6
Uszło też uwagi skarżącej, że art. 328 § 2 k.p.c. odnosi się do uzasadnień
sporządzanych przez sąd pierwszej instancji, a do uzasadnienia sądu
odwoławczego znajduje zastosowanie odpowiednie. Prawidłowe sformułowanie
zarzutu naruszenia tego przepisu przez sąd drugiej instancji wymaga więc
przytoczenia także unormowania zawartego w art. 391 § 1 k.p.c., poprzez które art.
328 § 2 k.p.c. stosowany jest w postępowaniu odwoławczym.
Niezależnie od tego zauważyć należy, że zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego, sporządzenie przez sąd drugiej instancji
uzasadnienia w sposób nie odpowiadający stawianym mu wymaganiom może
stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy
przedstawione w nim motywy rozstrzygnięcia nie pozwalają na przeprowadzenie
kontroli kasacyjnej zaskarżonego orzeczenia; jedynie bowiem w takim wypadku
uchybienie to może być - w świetle art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. - uznane za mogące
mieć wpływ na wynik sprawy (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, nie publ.; z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN
65/01, nie publ.; z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 121/01, nie publ.; z dnia 9 marca
2006 r., I CSK 147/05, nie publ.; z dnia 27 marca 2008 r., III CSK 315/07).
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącej, uzasadnienie zaskarżonego
wyroku nie jest dotknięte taką wadliwością. Sąd Apelacyjny w obszernym wywodzie
zawartym na str. 10-12 uzasadnienia w sposób klarowny wyjaśnił, jakie
okoliczności nakazują uznać uchwałę nr 13/2008 za krzywdzącą akcjonariuszy
mniejszościowych oraz wskazują na jej sprzeczność z dobrymi obyczajami.
Z wywodów tych wynika jednoznacznie, że przeznaczenie zysku netto za 2007 r.
w całości na kapitał rezerwowy nie było obiektywnie uzasadnione, lecz stanowiło
wyraz świadomej „polityki gospodarczej” akcjonariuszy większościowych dążących
do zapewnienia wyłącznie sobie, jako pracownikom oraz członkom zarządu,
korzyści z dobrej sytuacji ekonomicznej spółki. Uchwała powyższa trafnie została
oceniona przez Sąd Apelacyjny jako krzywdząca akcjonariuszy mniejszościowych
nie będących pracownikami spółki. Prawidłowo też Sąd ten uznał ją za sprzeczną
z dobrymi obyczajami, gdyż uchwała ta nie uwzględniała w odpowiednim stopniu
słusznych interesów tych akcjonariuszy.
7
W świetle powyższego, nie można podzielić zarzutów naruszenia przez Sąd
Apelacyjny art. 422 § 1 k.s.h. przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, opartych na dowolnych twierdzeniach skarżącej, że
w rozpoznawanej sprawie nie zostało wykazane naruszenie konkretnie
określonego dobrego obyczaju, ani wystąpienie – łącznie z tą przesłanką -
pokrzywdzenia akcjonariusza.
Dokonując oceny uchwały nr 13/2008 w płaszczyźnie w art. 422 § 1 k.s.h.,
Sąd Apelacyjny wskazał – nawiązując do poglądu Sądu Najwyższego, wyrażonego
wyroku z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 537/03 – iż uchwała walnego zgromadzenia
akcjonariuszy może być uznana za krzywdzącą akcjonariusza zarówno wówczas,
gdy cel pokrzywdzenia przyświecał podejmowaniu uchwały, jak i wtedy, gdy treść
uchwały spowodowała, że jej wykonanie doprowadziło do pokrzywdzenia
akcjonariusza. Z ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku wynika
jednak, że w rozpoznawanej sprawie wystąpił pierwszy ze wskazanych
przypadków. Okoliczność ta usprawiedliwiała uznanie zaskarżonej uchwały za
krzywdzącą akcjonariuszy mniejszościowych bez potrzeby odwoływania się do
przytoczonego poglądu. W istocie rzeczy Sąd Apelacyjny dokonał takiej właśnie
oceny, gdyż w swoich wywodach wskazał wyraźnie na zamiar pokrzywdzenia
akcjonariuszy towarzyszący podejmowaniu zaskarżonej uchwały. Zarzut
naruszenia art. 422 § 1 k.s.h., skonstruowany na założeniu przeciwnym, okazał się
więc chybiony.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.