Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 32/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa Wspólnoty Lokalowej "S."
przy ulicy S. [...] w S.
przeciwko S. Przedsiębiorstwu Telekomunikacyjnemu
"T." - Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
o dopuszczenie do współposiadania i zapłatę
oraz z powództwa wzajemnego S. Przedsiębiorstwa Telekomunikacyjnego "T." -
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w S.
przeciwko Wspólnocie Lokalowej "S." przy ulicy S. [...]
w S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 czerwca 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej (powódki wzajemnej)
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 września 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz strony powodowej kwotę 1800 (jeden tysiąc osiemset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2009 r. uwzględnił powództwo
Wspólnoty Lokalowej „S.” przy ulicy S. [...] w S. przeciwko S. Przedsiębiorstwu
Telekomunikacyjnemu „T.” Sp. z o.o. w S. w zakresie żądania dopuszczenia do
współposiadania pomieszczenia piwnicznego stanowiącego część wspólną
nieruchomości położonej w S. przy ul. S. [...] oraz zasądził od pozwanej na rzecz
powódki kwotę 94 260,36 zł z ustawowymi odsetkami tytułem wynagrodzenia za
bezumowne korzystanie z tego pomieszczenia piwnicznego.
Z dokonanych ustaleń wynika, że w dniu 16 kwietnia 1997 r. pomiędzy
zarządem powodowej Wspólnoty Lokalowej, jako wynajmującym a stroną pozwaną
jako najemcą, została zawarta umowa najmu lokalu pomieszczenia piwnicznego
z przeznaczeniem na cele magazynowe. Umowa została zawarta do dnia
31 grudnia 1997 r. i ustalono w niej, że jeżeli najemca nie opuści pomieszczenia po
wygaśnięciu umowy, będzie zobowiązany do „zapłaty czynszu powiększonego
dziesięciokrotnie”.
Po upływie okresu, na który umowa najmu została zawarta strona pozwana
nie opuściła spornego pomieszczenia i nadal je wykorzystuje na cele magazynowe,
nie płacąc czynszu. Kadencja zarządu powódki zakończyła się 31 stycznia 1998 r.,
nowego zarządu nie powołano. W dniu 31 grudnia 1998 r. pozwana nabyła lokal
użytkowy w S. przy ul. S. [...] wraz z określonym udziałem w częściach wspólnych
budynku oraz w prawie użytkowania wieczystego działki gruntu i stała się członkiem
Wspólnoty Lokalowej „S.”.
Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska strony pozwanej, według której
należało uznać, że skoro strona powodowa nie sprzeciwiła się korzystaniu przez
stronę pozwaną ze spornego pomieszczenia po wygaśnięciu umowy najmu,
to doszło do przedłużenia najmu na czas nie oznaczony (art. 674 k.c.).
Zasądzając żądane wynagrodzenie Sąd Okręgowy powołał art. 224 § 1 k.c., art.
225 i art. 230 k.c.
Sąd Apelacyjny w S. wyrokiem z dnia 28 września 2009 r. zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w ten tylko sposób, że obniżył zasądzone wynagrodzenie do
kwoty 72 228,36 zł. Podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że po
3
wygaśnięciu umowy najmu strona pozwana korzystała ze spornego pomieszczenia
bez tytułu prawnego.
Sąd Apelacyjny wskazał, że przyjęte w § 8, 10 i 11 umowy najmu
uzgodnienia, zgodnie z którymi przewidziana została możliwość przedłużenia
umowy na czas oznaczony lub nie oznaczony, a wszelkie zmiany umowy wymagają
zachowania formy pisemnej, a także uzgodnienie, że w razie nie opuszczenia
pomieszczenia po wygaśnięciu umowy, najemca zobowiązany będzie płacić czynsz
powiększony dziesięciokrotnie, wyłączają możliwość zastosowania art. 674 k.c.
tylko z tego względu, że brak było sprzeciwu strony powodowej na zajmowanie
pomieszczenia po wygaśnięciu umowy najmu. Sąd Apelacyjny podniósł, że tylko
przez okres jednego miesiąca po zakończeniu najmu funkcjonował zarząd
powodowej Wspólnoty, natomiast w późniejszym okresie Wspólnota nie miała
wybranego zarządu, co oznacza, że strona powodowa nie miała możliwości
wyrażenia zgody na dalsze zajmowanie pomieszczenia przez stronę pozwaną.
Sąd Apelacyjny, uznając stronę pozwaną za posiadacza w złej wierze, uznał,
że stronie powodowej należy się wynagrodzenie odpowiadające wysokości
czynszu, jaki w spornym okresie uzyskałaby, wynajmując sporne pomieszczenie
(art. 224 § 2 w zw. z art. 230 k.c.).
Strona pozwana zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną,
zarzucając naruszenie art. 224 § 2 w zw. z art. 230 k.c. oraz art. 21 ust. 1 ustawy
z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (j.t. Dz. U. 2000, nr 80, poz. 903
ze zm. - dalej: „u.w.l.”) w zw. z art. 331
§ 1 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie
i art. 674 k.c. przez jego błędną wykładnię. Zdaniem skarżącej art. 224 § 2 w zw.
z art. 230 k.c. znajduje zastosowanie wyłącznie w stosunkach między właścicielem
a posiadaczem, nie zaś w rozliczeniach między współwłaścicielami.
Ponadto w ocenie pozwanej brak organu uprawnionego do reprezentowania
powodowej Wspólnoty nie wyłącza możliwości rozporządzenia nieruchomością
wspólną przez członków wspólnoty i tym samym możliwości dorozumianego
wyrażenia przez nich zgody na przedłużenie najmu w trybie art. 674 k.c.
Tej możliwości nie wyklucza również zawarte w umowie zastrzeżenie, że wszelkie
zmiany umowy dla swej ważności wymagają formy pisemnej.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota sprawy, zważywszy na zakres kontroli kasacyjnej, jaki został
wyznaczony przez stronę skarżącą w skardze kasacyjnej, sprowadza się do
kwestii, czy po upływie terminu oznaczonego w umowie najmu, doszło
za domniemaną zgodą strony powodowej do przedłużenia najmu spornego
pomieszczenia, a także pytania, czy powodowa Wspólnota może skutecznie
domagać się od strony pozwanej - jako członka tej Wspólnoty, która w dniu 31
grudnia 1998 r. nabyła na własność lokal użytkowy wraz z udziałem w częściach
wspólnych budynku (m.in. sporne pomieszczenie) oraz w prawie użytkowania
wieczystego działki gruntu – wynagrodzenia za korzystanie przez pozwanego
z tego pomieszczenia w sposób wykluczający współposiadanie pozostałych
członków Wspólnoty.
Rozważając pierwsze zagadnienie nie można pominąć okoliczności, której
ani Sąd Okręgowy, ani strony procesu nie przydały należytego znaczenia, że po
zakończeniu umowy najmu spornego pomieszczenia strona pozwana zaprzestała
płacenia czynszu. Już z tych względów twierdzenie strony pozwanej odwołującej
się do regulacji przyjętej w art. 60 k.c., że w sposób dorozumiany najem został
przedłużony, budzi zasadnicze zastrzeżenia, nie można bowiem przekonująco
twierdzić, że nastąpiło dorozumiane kontynuowanie najmu w sytuacji, gdy najemca
zaprzestał płacenia czynszu. Należało mieć także na względzie okoliczność,
że w umowie najmu (§ 8) strony przewidziały „możliwość przedłużenia umowy
na czas określony lub nieokreślony”, zastrzegając jednocześnie, że „wszelkie
zmiany umowy dla swej ważności wymagają zachowania formy pisemnej” (§ 11).
Wprawdzie przedłużenie umowy nie stanowi zmiany umowy łączącej strony, tym
niemniej zawarte w § 11 zastrzeżenie wskazuje, że stosunek najmu strony
kształtować chciały wyłącznie na podstawie pisemnych oświadczeń woli. Wskazać
ponadto należy, że w świetle art.674 i art.60 k.c. do przedłużenia najmu
nie wystarczy samo używanie rzeczy przez najemcę po upływie terminu
oznaczonego w umowie, lecz konieczne jest, aby używanie rzeczy odbywało się za
wyraźną lub chociażby domniemaną zgodą wynajmującego, wyrażoną jednak
w sposób dostatecznie czytelny (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca
2000 r., IV CKN 65/00, LEX nr 533125 oraz z dnia 14 marca 2003 r., V CKN
5
1754/00, LEX nr 137591). Z ustaleń dokonanych w sprawie nie wynika, aby strona
powodowa przez określone zachowanie objawiła wolę przedłużenia umowy najmu.
Zarzut naruszenia art.674 k.c. ocenić zatem należało jako nieuzasadniony.
Podobnie ocenić należało zarzut naruszenia art. 224 § 2 w zw. z art. 230 k.c.
oraz art. 21 ust 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (j.t. Dz. U.
2000, nr 80, poz. 903 ze zm. – dalej: „u.w.l.”) w zw. z art. 331
§ 1 k.c. przez ich
niewłaściwe zastosowanie. Skarżący uzasadniając ten zarzut wskazał na
rozbieżności w orzecznictwie w zakresie podstawy prawnej żądania zgłoszonego
przez stronę powodową. Istotnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego
zaprezentowany został pogląd o możliwości stosowania art. 207 k.c. (uchwała
z dnia 10 maja 2006 r., III CZP 9/06, OSNC 2007, nr 3, poz. 37, poddana krytyce
w doktrynie), a także wyrażone zostało stanowisko dopuszczające możliwość
stosowania przepisów o tzw. roszczeniach uzupełniających, tj. art. 224 § 2 lub art.
225 k.c. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 3/08, OSNC
2009, nr 4, poz. 53).
W tej ostatniej uchwale, która w ocenie skarżącego „nie poparta została
dogłębną analizą prawną”, Sąd Najwyższy w sposób obszerny i niezwykle
pogłębiony zanalizował zagadnienie obowiązku zapłaty wynagrodzenia za
korzystanie z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli z rzeczy będącej
przedmiotem współwłasności. Z rozważań tych płyną następujące wnioski.
Po pierwsze, współwłaściciel wyłącznie korzystający z rzeczy wspólnej nie może
takiej postaci korzystania uzasadnić powołaniem się na uprawnienia wynikające
z art. 206 k.c., skoro przepis ten stwarza kompetencje do korzystania przez
wszystkich współwłaścicieli z rzeczy jako całości, nie zaś do korzystania z rzeczy
lub jej części z jednoczesnym wyłączeniem innych uprawnionych. Takie korzystanie
stanowi naruszenie uprawnień pozostałych współwłaścicieli do posiadania rzeczy
i korzystania z niej w zakresie, jaki daje się pogodzić z korzystaniem z rzeczy przez
pozostałych współwłaścicieli. Po drugie, naruszenie uprawnienia do korzystania
z rzeczy stwarza po stronie współwłaścicieli podstawę żądania dopuszczenia do
korzystania z rzeczy wspólnej lub dokonania podziału rzeczy quo ad usum. W razie
wykazania przesłanek stosowania art. 224 § 2 lub art. 225 k.c. współwłaściciele
pozbawieni możliwości korzystania z rzeczy mogą żądać zapłaty wynagrodzenia od
6
tego współwłaściciela, który wyłącznie korzystał w całości lub części z przedmiotu
współwłasności. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę pozwanego
pogląd ten podzielił.
Z tych względów skargę kasacyjną, jako pozbawiona usprawiedliwionych
podstaw, należało oddalić (art. 39814
k.p.c.). O kosztach postępowania kasacyjnego
orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).