Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 76/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z wniosku J. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 czerwca 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 22 października 2009 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych na rzecz wnioskodawcy kwotę 120 (sto
dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca J. R. domagał się od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
przyznania prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na pracę w szczególnych
warunkach. Decyzją z dnia 26 września 2008 r. ZUS odmówił żądaniu
wnioskodawcy.
Rozpatrujący sprawę na skutek odwołania Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 9
lutego 2009 r., zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy emeryturę od
dnia 8 sierpnia 2008 r. Podstawę tego orzeczenia stanowiły następujące ustalenia
faktyczne.
Wnioskodawca reprezentuje się ogólnym stażem ubezpieczeniowym w
wymiarze 33 lat, 4 miesięcy i 38 dni okresów składkowych i nieskładkowych.
Pomijając okresy zatrudnienia, co do których nie istniał spór o ich kwalifikację,
ubezpieczony od 24 listopada 1989 r. do 31 lipca 1991 r. pozostawał w zatrudnieniu
na podstawie umowy na czas nieokreślony z Agencją L. Przez część tego czasu
przebywał na kontrakcie zagranicznym (od 28 listopada 1989 r. od 13 czerwca
1990 r.), za okres ten odprowadzone były składki na ubezpieczenie społeczne.
Następnie, w okresie od 1990 r. z przerwami do 1997 r. a także później, z
przerwami w okresie 1998 r. – 2005 r. wnioskodawca przebywał na kontraktach
zagranicznych (za pośrednictwem I.-M. Sp. z o.o.) w ramach których wykonywał
pracę stale i w pełnym wymiarze w warunkach szczególnych. Okresy te zostały
zaliczone przez ZUS jedynie do ogólnego stażu pracy, skutkiem czego ZUS ustalił
wnioskodawcy jednie 14 lat, 1 miesiąc i 26 dni okresów pracy w warunkach
szczególnych.
Dokonując oceny prawnej tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy
nie zgodził się ze stanowiskiem ZUS, który kwestionował dopuszczalność
zaliczenia do pracy w szczególnych warunkach okresów po 1990 r. Wprawdzie ze
świadectw pracy wynikało, że I.-M. Sp. z o.o. nie odprowadzało za ubezpieczonego
składek ubezpieczeniowych, czynił to jednak on sam. Sąd uznał jednak te prace za
prace w warunkach szczególnych. Nie istniały bowiem, zdaniem Sądu, podstawy
do zakwalifikowania ich jedynie jako okresów pracy liczonych do ogólnego stażu
pracy. Ponieważ ubezpieczony wykazał, że praca wykonywana była w pełnym
3
wymiarze czasu pracy i stale w warunkach szczególnych, nabył on prawo do
wcześniejszej emerytury.
Wyrokiem z dnia 22 października 2009 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
ZUS od tego orzeczenia. Akceptując ocenę prawną i ustalenia faktyczne Sądu
Okręgowego, Sąd Apelacyjny wskazał dodatkowe argumenty przemawiające za
prawidłowością rozstrzygnięcia. Zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 16 października
1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz.U. Nr 106 poz. 457 ze zm.) i art. 28
wcześniejszej ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz.U. Nr 75, poz.
446 ze zm.) okresy pracy obywateli polskich za granicą na podstawie umów z
pracodawcami zagranicznymi traktowane są jak okresy zatrudnienia w Polsce w
zakresie uprawnień pracowniczych oraz przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym. Z
uwagi na treść tych uregulowań nie ma znaczenia treść umów zawartych przez
wnioskodawcę z armatorami zagranicznymi, przepisy te nakazują owe okresy
traktować jak zatrudnienie pracownicze.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł pełnomocnik ZUS zarzucając mu
naruszenie art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS
w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych przez przyjęcie, że ubezpieczony nabył prawo do emerytury a także
naruszenie § 1 – 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43 ze zm.) przez
bezpodstawne uznanie, że ubezpieczony legitymuje się 15 letnim stażem pracy w
warunkach szczególnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie znajduje uzasadnionych podstaw.
Argumentacja skarżącego sprowadza się do twierdzenia, że ponieważ
ubezpieczony nie wykazał istnienia statusu pracowniczego w zatrudnieniu u
pracodawców zagranicznych, nie ma możliwości nabycia prawa do emerytury z
tytułu pracy w warunkach szczególnych. Twierdzenie to wymaga jednak wnikliwej
oceny, albowiem organ rentowy zupełnie odmiennie uzasadniał odmowę
przyznania prawa do emerytury w decyzji oraz w odpowiedzi na odwołanie
4
ubezpieczonego. Wskazywano mianowicie, że jednostka kierująca ubezpieczonego
nie opłacała za niego składek na ubezpieczenie społeczne oraz, że pracodawca
delegujący nie wystawił powodowi świadectwa pracy w warunkach szczególnych.
Dopiero w apelacji postawiono ubezpieczonemu zarzut, że nie udowodnił statusu
pracowniczego. Można zatem odnieść wrażenie, że organem rentowym w
ferowaniu decyzji nie powodowały racje merytoryczne.
W sprawie nie budziło wątpliwości, że zatrudnienie ubezpieczonego
spełniało kryterium stałości i pełnego zakresu, wynikające z § 2 ust. 1
Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Organ zarzuca jedynie, że
uprawnienie do przejścia na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 32 ustawy
emerytalnej w zw. z § 1 wymienionego Rozporządzenia przysługuje wyłącznie
pracownikom. W takim samym kierunku zmierza Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
wyroku z dnia 27 kwietnia 2010 r., sygn. II UK 328/09, niepubl. wskazując na
możliwość kwestionowania prawa do wcześniejszej emerytury przez podważenie
statusu pracowniczego. Wypada jednak zweryfikować, czy w przypadku pracy
świadczonej za granicą w istocie konieczne jest potwierdzenie takiego statusu
przez pracownika. W innym wyroku - z dnia 1 czerwca 2010 r., sygn. II UK 5/10 -
Sąd Najwyższy wskazuje na specyfikę zatrudnienia marynarzy jako zatrudnienia
typowo pracowniczego. Zdaniem Sądu Najwyższego jedynie w przypadkach, w
których z okoliczności sprawy wynika, że praca była wykonywana nieodpłatnie lub
w braku pracowniczego podporządkowania możliwe byłoby kwestionowanie prawa
do wcześniejszej emerytury. W niniejszej sprawie, podobnie jak w sprawie II UK
5/10 organ rentowy okoliczności tego rodzaju nie dowodził i nie zostały one
uwzględnione w ramach ustaleń faktycznych stanowiących podstawę wyroku. Nie
ma zatem możliwości weryfikacji tego rodzaju twierdzeń na etapie postępowania
kasacyjnego.
Niezależnie od tego trafnie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd
Apelacyjny odwołuje się do treści art. 46 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o
zatrudnieniu i bezrobociu. Norma ta w ust. 1 stanowi, że – o ile umowy
międzynarodowe nie stanowią inaczej – okresy zatrudnienia obywateli polskich u
pracodawców zagranicznych na podstawie umów z tymi pracodawcami traktuje się
jak okresy zatrudnienia na obszarze polski w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu
5
emerytalnym pracowników i ich rodzin o ubezpieczeniu społecznym i rodzinnym
oraz świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych pod warunkiem, co wynika z ust. 2 tego przepisu, opłacania składek
na ubezpieczenie społeczne w określonej wysokości. Ustawa ta obowiązywała do
dnia 31 grudnia 1995 r.
Nie budzi zatem wątpliwości, że zatrudnienie do tej daty należy traktować jak
zatrudnienie pracownicze na potrzeby regulacji emerytalno-rentowych, w tym jako
pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. W istocie zatem
można postawić tezę, że pod rządami ustawy z dnia 16 października 1991 r. o
zatrudnieniu i bezrobociu niezależnie od podstawy zatrudnienia w podmiocie
zagranicznym, ubezpieczonego, nawet dobrowolnie, należało traktować jak
pracownika. Skoro wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym
charakterze, ma on prawo do emerytury z tego tytułu. Ponieważ w przypadku
ubezpieczonego okresy zatrudnienia przypadające do 31 grudnia 1995 r. a zatem
pod rządami ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu
uzupełniają do wymaganego stażu 15 lat, Sąd Najwyższy nie rozważa zasad
zaliczania pracy za granicą na potrzeby emerytalne na podstawie przepisów
późniejszych.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.