Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 554/09
POSTANOWIENIE
Dnia 24 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. G. i R. G.
przeciwko ENERGA – OPERATOR SA Oddziałowi w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 24 czerwca 2010 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w G.
z dnia 29 czerwca 2009 r.,
1) uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie
Sądu Okręgowego w G. z dnia 10 lutego 2009 r. i oddala
wniosek strony pozwanej o odrzucenie pozwu;
2) pozostawia Sądowi do rozstrzygnięcia w orzeczeniu
kończącym postępowanie w sprawie orzeczenie
o kosztach postępowania zażaleniowego i kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd pierwszej instancji postanowieniem z dnia 10 lutego 2009 r. odrzucił
pozew, uznając, że niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o zasądzenie od
pozwanego kwoty 1.717.248 zł za bezumowne korzystanie przez niego z gruntu
powodów w postaci posiadania linii energetycznej i posadowionego na ich działce
słupa wysokiego napięcia.
W zażaleniu powodowie podkreślili, że ich żądanie obejmuje zapłatę
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu, a więc innego typu roszczenie
niż odszkodowanie, co uzasadnia dopuszczalność drogi sądowej.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 29 czerwca 2009 r. oddalił zażalenie,
podzielając stanowisko Sądu I instancji o niedopuszczalności drogi sądowej. Uznał,
że żądanie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwanego
z nieruchomości powodowie wywiedli z faktu, iż pozwany zbudował linię
energetyczną i posadowił słup na ich działce w oparciu o decyzję administracyjną
wydaną na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach
i trybie wywłaszczania nieruchomości i dotyczącą przedmiotowej nieruchomości.
Sąd odwoławczy powołał się na wyrok SN z dnia 9 marca 2007 r. w sprawie II CSK
457/06, w którym przyjęto, że konsekwencją uznania właściwości organu
administracyjnego do orzekania o odszkodowaniu za straty wynikłe z działań
przewidzianych w art. 35 ust. 1 powołanej ustawy jest niedopuszczalność drogi
sądowej w tym zakresie wobec wyłączności drogi postępowania administracyjnego.
Powodowie zaskarżyli w całości postanowienie Sądu Apelacyjnego,
opierając skargę kasacyjną na obu podstawach i wnosząc o uchylenie postanowień
Sądów obu instancji i orzeczenie o dopuszczalności drogi sądowej
w przedmiotowej sprawie.
W ramach zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego zarzucono
obrazę art. 2, art. 21 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 i art. 64 Konstytucji RP przez
ich pominięcie, skutkujące ograniczeniem prawa do rozpatrzenia sprawy
przez niezawisły Sąd. Nadto, zarzucono błędną wykładnię art. 58 § 1 i 2 k.c. oraz
art. 7-14 i art. 36 oraz art. 44 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości, a nadto niezastosowanie art. 56 k.c., co
3
doprowadziło do wadliwej wykładni zakresu przedmiotowych roszczeń
podlegających kognicji Sądu powszechnego.
Zarzutami naruszenia przepisów postępowania objęto pominięcie art. 45
Konstytucji RP, brak analizy art. 145-158 k.p.a. w zw. z art. 35 ust. 1 i art. 36 ust. 1
i 2 powołanej ustawy z 1958 r. oraz pominięcie art. 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec istnienia
uzasadnionych podstaw do jej uwzględnienia.
Sąd Apelacyjny na wstępie części merytorycznej uzasadnienia
zaskarżonego postanowienia jednoznacznie przesądził, że skarżący zgłosili
żądanie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez stronę pozwaną z części
ich nieruchomości. Następnie wywiódł, że o niedopuszczalności drogi sądowej w tej
sprawie rozstrzyga powierzenie przez ustawodawcę właściwości organu
administracyjnego orzekanie o odszkodowaniu za straty wynikłe z działań będących
następstwem ograniczenia własności nieruchomości w konsekwencji wydania
decyzji administracyjnej, zezwalającej na posadowienie słupa oraz zbudowanie linii
energetycznej na działce powodów.
Stanowisko to zawiera wewnętrzną sprzeczność, której ani nie eliminuje ani
nie usprawiedliwia powołanie się na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony
w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 marca 2007 r., oznaczonego sygnaturą akt II CSK
457/06 (niepubl.). Zważyć bowiem należy, że wskazanie w tym wyroku na
właściwość organu administracyjnego do orzekania o odszkodowaniu za straty
wynikłe z działań pozwanego, podejmowanych legalnie na mocy decyzji
administracyjnej, nie przesądza ani uprawnienia tego organu do orzekania
o wynagrodzeniu za bezumowne korzystanie z części nieruchomości powodów,
ani też nie przesądza o wyłączeniu drogi sądowej w tym zakresie, ponieważ nie
można utożsamiać roszczenia odszkodowawczego z roszczeniem o zapłatę
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Przesłanką
zasadności drugiego z wymienionych roszczeń nie jest bowiem wyrządzenie
szkody właścicielowi nieruchomości, a jedynie fakt bezumownego korzystania
z niej. Tymczasem wystąpienie do Sądu z żądaniem zapłaty wspomnianego
4
wynagrodzenia, a nie odszkodowania za straty, jest równoznaczne z wszczęciem
przez powodów sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1 k.p.c., która na mocy
przepisów szczególnych nie została przekazana do właściwości innych organów,
jak to błędnie przyjął Sąd Apelacyjny, wadliwie powołując się na pogląd Sądu
Najwyższego wyrażony w tym zakresie w wyroku z dnia 9 marca 2007 r. w sprawie
II CSK 457/06, niepubl.). Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tego wyroku przesądził
bowiem wyraźnie o dopuszczalności drogi sądowej w sprawie o zapłatę
wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w sytuacji, w której
legalne korzystanie z tej nieruchomości odbywa się na mocy i w zakresie
wynikającym z decyzji administracyjnej, będącej źródłem obowiązku właściciela
nieruchomości znoszenia korzystania z niej przez podmiot uprawniony do
określonych zachowań na mocy tej decyzji.
Odrębną i sporną kwestią jest to, czy takie roszczenie o wynagrodzenie za
korzystanie z rzeczy jest roszczeniem uzupełniającym wyłącznie w stosunku do
roszczenia windykacyjnego, czy też właściciel doznaje również uzupełniającej
ochrony przez możliwość domagania się wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy od
osoby, naruszającej prawo właściciela do wyłącznego korzystania z rzeczy w inny
sposób, aniżeli przez pozbawienie go faktycznego władztwa na rzeczą. Innymi
słowy, kontrowersyjność kwestii przysługiwania roszczeń uzupełniających z k.c.
jedynie w stosunku do roszczeń windykacyjnych, czy również w odniesieniu do
roszczeń negatoryjnych, jest elementem mieszczącym się w płaszczyźnie
materialnoprawnej oceny zasadności takich roszczeń uzupełniających, a nie
elementem oceny dopuszczalności drogi sądowej do ich dochodzenia i możliwości
uzyskania ich merytorycznej weryfikacji w postępowaniu sądowym. Bez względu
zatem na rezultat oceny zasadności i aprobaty dla określonego poglądu co do
charakteru i przedmiotowego zakresu przysługiwania roszczeń uzupełniających
o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, sama możliwość ich dochodzenia
na drodze sądowej nie może być kwestionowana ani negowana w świetle art. 1
k.p.c i art. 2 § 3 k.p.c., a więc bez względu na wynik merytorycznej oceny
zasadności dochodzonego w tym kształcie powództwa.
W orzecznictwie przyjmuje się nawet, że nie jest uzasadnione odrzucenie
pozwu ze względu na niedopuszczalność drogi sądowej w sprawie nie mającej
5
cech sprawy cywilnej, jeżeli powód przedstawił okoliczności i zdarzenia,
które mogą stanowić cywilnoprawne źródło jego żądań (postanowienie SN
z dnia 22 sierpnia 2000 r., sygn. akt IV CKN 1188/00, OSNC 2001/1/20).
Judykatura zaaprobowała dopuszczalność drogi sądowej w sprawach, w których
powód opiera swoje roszczenia na zdarzeniach prawnych mogących stanowić
źródło stosunków cywilnoprawnych lub z których wynikać mogą dla niego
skutki cywilnoprawne (postanowienie SN z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN
1000/97, OSNC 1999/1/6; z dnia 3 października 2000 r., I CKN 852/00,
M. Prawn. 2006/24/1331). Nadto, w orzecznictwie akceptowany jest pogląd,
że dopuszczalność drogi sądowej zależy od okoliczności faktycznych
przytoczonych przez powoda jako podstawa roszczenia, nie jest natomiast ona
warunkowana wykazaniem istnienia tego roszczenia ani uzależniona od zarzutów
pozwanego czy zastosowanego przez niego sposobu obrony (postanowienie SN
z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC/9/161). Do odrzucenia pozwu
z powodu niedopuszczalności drogi sądowej nie wystarczy nawet odmowa
zakwalifikowania sprawy jako sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1 k.p.c, ale sąd
odrzucający pozew powinien wskazać inny sąd, do którego właściwości
rozpoznanie tej sprawy zostało ustawowo zastrzeżone, spełniając w ten sposób
wymogi standardów konstytucyjnych wynikających z art. 45 ust. 1 i art. 177
Konstytucji RP (postanowienie SN z dnia 21 maja 2002 r., III CK 53/02, OSNC
2003/2/31).
Ponieważ Sąd Apelacyjny przyjął niedopuszczalność drogi sądowej
w niniejszej sprawie, wadliwie powołując się w uzasadnieniu tego stanowiska na
przepisy szczególne art. 35 i 36 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie
wywłaszczania nieruchomości, jako stanowiące rzekomą podstawę do przekazania
niniejszej sprawy do właściwości wskazanych w nich organów, a które to przepisy
nie znajdują jednak zastosowania do żądania skarżących zapłaty wynagrodzenia
za bezumowne korzystanie przez pozwanego z części ich nieruchomości, przeto
skargę kasacyjną powodów należało uwzględnić poprzez uchylenie postanowień
sądów obu instancji i oddalenie wniosku strony pozwanej o odrzucenie pozwu,
zgłoszonego w odpowiedzi na pozew.
6
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji postanowienia,
działając na podstawie art. 39815
k.p.c.
O kosztach postępowania przed Sądami obu instancji oraz o kosztach
postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i art. 99 k.p.c. oraz
na podstawie § 6 pkt 7, § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).