Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 29 CZERWCA 2010 R.
I KZP 8/10
1) Niewskazanie przez właściciela lub posiadacza pojazdu, na żądanie
uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w
okolicznościach, o których mowa w art. 78 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca
1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.),
może stanowić wykroczenie określone w art. 97 k.w.
2) W sytuacji, gdy z natury „innych przepisów” zawartych w aktach
prawnych dotyczących bezpieczeństwa lub porządku ruchu na drogach pu-
blicznych wynika, że wymagane jest umyślne zachowanie, to wykroczenie
określone w art. 97 k.w. może zostać popełnione tylko umyślnie.
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: P. Hofmański, D. Świecki (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Generalnej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy – Izba Karna w sprawie Wojciecha C., po rozpoznaniu
na posiedzeniu w dniu 29 czerwca 2010 r., przekazanego na podstawie art.
441 § 1 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.s.w. przez Sąd Okręgowy w W. posta-
nowieniem z dnia 30 marca 2010 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy niezrealizowanie przez właściciela lub posiadacza pojazdu obowiązku
wskazania na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kie-
rowania lub używania w oznaczonym czasie stanowi wykroczenie przeciwko
przepisom o porządku ruchu na drogach publicznych, czy wykroczenie prze-
ciwko instytucjom państwowym, samorządowym i społecznym, a zatem, czy
2
niewykonanie nałożonego obowiązku wypełnia znamiona wykroczenia z art.
97 k.w., czy z art. 65 § 2 k.w.?”
postanowił o d m ó w i ć podjęcia uchwały.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się
w następującej sytuacji procesowej. Straż Miejska (...) skierowała do Sądu
Rejonowego w W. wniosek o ukaranie Wojciecha C. za to, że w dniu 9
czerwca 2009 r. wykroczył przeciwko przepisom o porządku ruchu na dro-
gach publicznych w ten sposób, że wbrew obowiązkowi, jako posiadacz po-
jazdu samochodowego marki „Fiat” (...) nie wskazał na żądanie Straży Miej-
skiej, komu powierzył w/w pojazd do kierowania lub używania w dniu 8 kwiet-
nia 2008 r. ok. godz. 14.15, którego kierujący zaparkował na skrzyżowaniu
ulic, tj. o popełnienie wykroczenia z art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 ustawy z
dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108,
poz. 908 ze zm. – dalej w skrócie p.r.d.). Sąd Rejonowy w W. postanowie-
niem z dnia 21 stycznia 2010 r. na podstawie art. 5 § 1 pkt 2 k.p.s.w. umorzył
postępowanie z uwagi na to, że czyn nie zawiera znamion wykroczenia. W
uzasadnieniu orzeczenia Sąd wskazał, że zachowanie polegające na niewy-
wiązaniu się z obowiązku wynikającego z art. 78 ust. 4 p.r.d. nie wyczerpuje
znamion wykroczenia z art. 97 k.w. Natomiast może stanowić wykroczenie z
art. 65 § 2 k.w., lecz przypisanie odpowiedzialności z tego przepisu wymaga
wykazania umyślności działania, a do tego – zdaniem Sądu – w rozpoznawa-
nej sprawie nie było podstaw. Zażalenie na to postanowienie wniósł oskarży-
ciel publiczny – Straż Miejska zarzucając obrazę prawa materialnego przez
przyjęcie, że zachowanie obwinionego nie wyczerpuje znamion wykroczenia
z art. 97 k.w.
3
Rozpoznając to zażalenie Sąd Okręgowy w W. powziął wątpliwość
przedstawioną w pytaniu prawnym.
Prokurator Prokuratury Generalnej złożył wniosek o odmowę podjęcia
uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W pierwszej kolejności rozważenia wymaga kwestia spełnienia warun-
ków do uznania, że przedstawione Sądowi Najwyższemu pytanie jest zagad-
nieniem prawnym wymagającym zasadniczej wykładni ustawy w rozumieniu
art. 441 § 1 k.p.k w zw. z art. 109 § 2 k.p.s.w. W orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego, jak i w doktrynie, utrwalony jest pogląd, że przekazanie pytania praw-
nego jest możliwe wówczas, gdy w sprawie ujawni się zagadnienie o charak-
terze prawnym, a więc stanowiące istotny problem interpretacyjny, a nadto
wymagające zasadniczej wykładni ustawy, czyli dotyczące przepisu rozbież-
nie interpretowanego w praktyce sądowej, albo przepisu o oczywiście wadli-
wej redakcji lub niejasno sformułowanego, umożliwiającego przeciwstawne
interpretacje, a jego wyjaśnienie może mieć znaczenie prejudycjalne dla
kształtowania przyszłego orzecznictwa. Warunkiem jest również, by wyłoniło
się ono podczas rozpoznawania środka odwoławczego i miało znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu odwoławczym (por. m.in. postano-
wienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2005 r., I KZP 44/05, OSNKW
2006, z. 1, poz. 6, a także R.A. Stefański: Instytucja pytań prawnych do Sądu
Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 254 – 300). Dokonując
oceny spełnienia tych warunków należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy w W. w
pytaniu prawnym nie wskazał, jaki konkretnie zwrot ustawowy wymaga za-
sadniczej wykładni przy interpretacji przepisów art. 65 § 2 k.w. i art. 97 k.w. w
zw. z art. 78 ust. 4 p.r.d. Sformułował natomiast ogólne pytanie, czy niezreali-
zowanie przez właściciela lub posiadacza pojazdu obowiązku wskazania na
żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub
użytkowania w oznaczonym czasie, stanowi wykroczenie przeciwko przepi-
4
som o porządku ruchu na drogach, czy wykroczenie przeciwko instytucjom
państwowym, samorządowym i społecznym, a zatem, czy niewykonanie na-
łożonego obowiązku wypełnia znamiona wykroczenia z art. 97 k.w. czy art.
65 § 2 k.w. Dopiero z uzasadnienia pytania prawnego można odczytać, że
Sądowi pytającemu chodziło o wyjaśnienie, czy w rozumieniu art. 97 k.w. „in-
nym przepisem” o bezpieczeństwie lub o porządku ruchu na drogach publicz-
nych jest art. 78 ust. 4 p.r.d., gdyż w wypadku odpowiedzi przeczącej, zasto-
sowanie powinien znaleźć art. 65 § 2 k.w. Jednakże, niezależnie od wskaza-
nego mankamentu, Sąd Okręgowy w W. powinien w pierwszej kolejności
rozważyć, czy rzeczywiście do rozpoznania wniesionego środka odwoław-
czego konieczne jest rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawne-
go.
We wniosku o odmowę odjęcia uchwały prokurator słusznie podniósł,
że w przedmiotowej sprawie zachodzi ujemna przesłanka procesowa okre-
ślona w art. 5 § 1 pkt 9 k.p.s.w., w postaci braku skargi uprawnionego oskar-
życiela. Zgodnie bowiem z art. 17 § 3 k.p.s.w., straż gminna (miejska) jest
uprawniona do wniesienia wniosku o ukaranie, gdy w zakresie swego działa-
nia ujawniła wykroczenie, zaś zakres tego działania w odniesieniu do kontroli
ruchu drogowego określony został w art. 129b p.r.d. Przepis ten stanowi, że
strażnicy gminni (miejscy) są uprawnieni do wykonywania kontroli ruchu dro-
gowego jedynie wobec kierującego pojazdem oraz uczestnika ruchu, naru-
szającego określone przepisy ruchu. W niniejszej sprawie straż miejska była
uprawniona do wykonania kontroli ruchu drogowego w stosunku do kierują-
cego pojazdem, który naruszył przepisy o zatrzymaniu i postoju pojazdów
(art. 129b ust. 2 pkt 2a p.r.d.), a następnie w związku z podejrzeniem popeł-
nienia wykroczenia dotyczącego naruszenia tych przepisów, mogła przepro-
wadzić czynności wyjaśniające (art. 54 § 1 k.p.s.w.). W ramach tych czynno-
ści zmierzających do ustalenia sprawcy wykroczenia z art. 97 k.w. w zw. z
art. 49 ust. 1 pkt 1 p.r.d., na podstawie art. 78 ust. 4 p.r.d. straż miejska we-
5
zwała właściciela pojazdu do wskazania osoby kierującej pojazdem. Jednak-
że w przepisach ustawy – Prawo o ruchu drogowym, zakres działania straży
gminnej (miejskiej) został wyznaczony w dwóch płaszczyznach: przedmioto-
wej – przez wskazanie rodzajów naruszeń tych przepisów oraz co do sposo-
bu wykonywania kontroli ruchu drogowego, a także podmiotowej – przez
określenie kręgu osób w stosunku do których straż gminna (miejska) może
podejmować te czynności, tj. kierującego pojazdem oraz uczestnika ruchu
drogowego (art. 129b ust. 1 – 4 p.r.d.). W związku z treścią tego przepisu,
zawarty w art. 17 § 3 k.p.s.w. warunek nabycia przez straż gminną (miejską)
uprawnień oskarżyciela publicznego, w postaci podjęcia czynności „w zakre-
sie swojego działania”, odnosi się nie tylko do zakresu przedmiotowego, ale
także do zakresu podmiotowego podejmowanych czynności. Z powodu tego
podmiotowego ograniczenia, straż gminna (miejska) nie może prowadzić kon-
troli ruchu drogowego w stosunku do innego podmiotu niż kierujący pojazdem
lub uczestnik ruchu, co powoduje, że nie ma uprawnień oskarżyciela publicz-
nego do wniesienia wniosku o ukaranie przeciwko właścicielowi lub posiada-
czowi pojazdu o wykroczenie polegające na niewskazaniu osoby, której po-
wierzył pojazd do kierowania lub używania (art. 78 ust. 4 p.r.d.). W tym stanie
rzeczy w niniejszej sprawie wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza z
art. 104 § 1 pkt 7 w zw. z art. 5 § 1 pkt 9 k.p.s.w. (tak też Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 25 maja 2010 r., III KK 116/10, niepubl.). W związku z tym
stwierdzeniem, udzielenie odpowiedzi na zadane pytanie prawne nie ma
żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia środka odwoławczego. Z tego też
względu należało odmówić udzielenia odpowiedzi.
Zważywszy jednak na znaczenie dla praktyki przedstawionego proble-
mu prawnego, a także rozbieżności w piśmiennictwie co do proponowanych
rozwiązań, konieczne jest przedstawienie kilku zasadniczych uwag.
Na początku trzeba stwierdzić, że konsekwencje prawne niewykonania
obowiązku z art. 78 ust. 4 p.r.d. mogą być rozważane na płaszczyźnie odpo-
6
wiedzialności za wykroczenie z art. 65 § 2 k.w., co wymaga ustalenia umyśl-
ności w jego popełnieniu [por. M. Mozgawa (red.): Kodeks wykroczeń. Ko-
mentarz, Warszawa 2009, s. 245]. Natomiast przyjęcie odpowiedzialności za
wykroczenie z art. 97 kw. oznacza, że może ono zostać popełnione zarówno
umyślnie, jak i nieumyślnie (art. 5 k.w.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ta problematyka nie była szczegó-
łowo rozważana. Sąd Najwyższy jedynie w sposób bardzo ogólny wyraził po-
gląd w przedmiocie odpowiedzialności za niewykonanie obowiązku z art. 78
ust. 4 p.r.d. w uzasadnieniu uchwały z dnia 30 listopada 2004 r., I KZP 26/04,
OSNKW 2004, z. 11-12, poz. 102. W tym orzeczeniu, przy rozważaniach na
temat odpowiedniego zastosowania art. 183 § 1 k.p.k. w procedurze wykro-
czeniowej (art. 41 § 1 k.p.s.w.), Sąd Najwyższy stwierdził, że właściciel lub
posiadacz pojazdu, wezwany przez uprawiony organ do wskazania – sto-
sownie do wymogów art. 78 ust. 4 p.r.d. – osoby, której powierzył pojazd do
kierowania lub używania, ma prawo odmówić udzielenia tej informacji, jeżeli
w razie przesłuchania go w charakterze świadka odnośnie do tej okoliczności,
miałby prawo uchylić się od odpowiedzi na pytanie dotyczące tej kwestii. W
takim wypadku nie można odmawiającemu zarzucić popełnienia czynu za-
bronionego z art. 65 § 2 k.w. To stwierdzenie stało się podstawą do wyraże-
nia poglądu w Komentarzu do Kodeksu wykroczeń pod red. T. Grzegorczyka
(Warszawa 2010, s. 268), że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje
się, iż stanowi wykroczenie z art. 65 § 2 k.w. odmowa podania, wbrew wymo-
gom art. 78 ust. 4 p.r.d., informacji o osobie używającej pojazdu za zgodą
właściciela. Podobny pogląd, choć bez przywołania tego orzeczenia, został
wypowiedziany przez S. Michóra w: Realizacja prawa do obrony w postępo-
waniu wykroczeniowym a art. 78 ust. 4 ustawy – Prawo o ruchu drogowym,
Pal. 2009, z. 1-2, a także A. Skowrona w: Obowiązek wskazania osoby, która
w danym czasie kierowała pojazdem. Denuncjacja, czy prawny obowiązek,
Paragraf na drodze 2005, nr 2 i K. Trzosińską w: Odpowiedzialność właści-
7
ciela lub posiadacza pojazdu nie udzielającego informacji, komu powierzył
pojazd w oznaczonym czasie. Głos w dyskusji, Paragraf na drodze 2010, nr
4; W. Kotowskiego w: Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2009, s.
450. Odmienne stanowisko przedstawił R.A. Stefański podnosząc, że nie-
wskazanie przez właściciela lub posiadacza pojazdu, na żądanie uprawnio-
nego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczo-
nym czasie powoduje, że takie zachowanie wypełnia znamiona wykroczenia
z art. 65 § 2 k.w. i art. 97 k.w., lecz jest to pozorny zbieg przepisów, gdyż
zgodnie z zasadą lex specialis derogat legi generali, art. 65 § 2 k.w. zostaje
wyeliminowany (por. R.A. Stefański: Wykroczenia drogowe, Komentarz, Kra-
ków 2005, s. 580 i n.). Pogląd, że takie zachowanie wypełnia znamiona art.
97 k.w. zaprezentował również w swojej wcześniejszej publikacji W. Kotowski
(por. ustawa – Prawo o ruchu drogowym. Komentarz praktyczny, Warszawa
2004, s. 772).
Na tle przedstawionych poglądów co do podstaw odpowiedzialności
wykroczeniowej w wypadku niewykonania obowiązku określonego w art. 78
ust. 4 p.r.d., należy stwierdzić, że decydujące znaczenie ma rozstrzygnięcie,
czy opisane tam zachowanie jest naruszeniem „innych przepisów” o bezpie-
czeństwie lub o porządku ruchu na drogach publicznych w rozumieniu art. 97
k.w. W wypadku odpowiedzi przeczącej, odpowiedzialność za zachowanie
opisane w art. 78 ust. 4 p.r.d., należy rozważać na gruncie art. 65 § 2 k.w.
Natomiast stwierdzenie, że takie zachowanie stanowi wykroczenie z art. 97
k.w., oznacza również, że wypełnione zostaną znamiona strony przedmioto-
wej wykroczenia z art. 65 § 2 k.w., gdyż sprawca, wbrew obowiązkowi wyni-
kającemu z art. 78 ust. 4 p.r.d., nie udziela właściwemu organowi państwo-
wemu lub instytucji, upoważnionej z mocy ustawy do legitymowania, wiado-
mości co do okoliczności związanej z tożsamością innej osoby. Wobec zbie-
gu tych przepisów konieczna jest ocena wzajemnej ich relacji. W piśmiennic-
twie wyrażono pogląd, że art. 65 § 2 k.w. jest przepisem ogólnym, gdyż pena-
8
lizuje każde zachowanie polegające na nieudzieleniu, wbrew obowiązkowi,
informacji właściwemu organowi lub instytucji. Natomiast, gdy ten obowiązek
wiąże się z bezpieczeństwem lub porządkiem na drogach publicznych, to od-
powiedzialność za jego niewykonanie reguluje odrębnie art. 97 k.w., który jest
przepisem szczególnym. W takiej sytuacji zastosowanie powinna mieć reguła
wyłączania wielości ocen w postaci zasady specjalności (lex specialis derogat
legi generali). Wskazuje się nadto, że ta reguła wyłączania wielości ocen ma
zastosowanie wówczas, gdy norma ogólna zostaje wyłączona przez normę
szczególną ze względu na to, że pomiędzy tymi normami zachodzi logiczny
stosunek podporządkowania (por. A. Spotowski: Pomijalny /pozorny/ zbieg
przepisów ustawy i przestępstw, Warszawa 1976, s. 69; R.A. Stefański: Wy-
kroczenia drogowe..., s. 581). Analizując wzajemny stosunek przepisów art.
65 § 2 k.w. i art. 97 k.w. należy stwierdzić, że przepis art. 97 k.w. ma charak-
ter blankietowy i obejmuje różnorodne zachowania związane z naruszeniem
przepisów o bezpieczeństwie lub o porządku ruchu na drogach publicznych.
Natomiast dopełnienia znamion tego wykroczenia należy szukać w innych
aktach prawnych określających zachowania godzące w bezpieczeństwo lub
porządek ruchu na drogach. Dlatego też art. 97 k.w. można określić jako
przepis dopełniający, a nie zastępczy, gdyż z jego dyspozycji wynika, iż od-
powiedzialnością za wykroczenie objęte są inne niż wymienione w art. 84 –
96a k.w. (Rozdział XI) wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi
w komunikacji [por. M. Bojarski W. Radecki: Kodeks wykroczeń. Komentarz,
Warszawa 2005, s. 580; T. Bojarski (red.): Kodeks wykroczeń. Komentarz,
Warszawa 2009, s. 308; wyrok SN z dnia 11 października 2000 r., IV KKN
250/00, Lex nr 51130].
Przechodząc do wykładni zawartego w art. 97 k.w. zwrotu „inne przepi-
sy o bezpieczeństwie lub o porządku ruchu na drogach publicznych” należy
stwierdzić, że wynik wykładni językowej prowadzi do wniosku, iż chodzi o
każdy przepis, który reguluje kwestie bezpieczeństwa lub porządku ruchu na
9
drogach publicznych, a który nie został stypizowany jako wykroczenie w
przepisach art. 84 – 96a k.w. W ustawie – Prawo o ruchu drogowym znajduje
się szereg takich przepisów (szczegółowo wymienia je R.A. Stefański w: Wy-
kroczenia drogowe..., s. 541 – 570). W ustawie tej Rozdział 5 nosi tytuł „Po-
rządek i bezpieczeństwo ruchu na drogach” (Dział II „Ruch drogowy”). Nato-
miast wykładnia systemowa polegająca na poszukiwaniu znaczenia normy
prawnej przez określenie miejsca, jakie norma zajmuje w wewnętrznej sys-
tematyce aktu normatywnego mogłaby wskazywać, że skoro art. 78 ust. 4
p.r.d. nie został tam zamieszony, lecz w Dziale III „Pojazdy” w Rozdziale 2
„Warunki dopuszczenia pojazdów do ruchu”, to nie odnosi się do bezpieczeń-
stwa lub porządku ruchu na drogach publicznych, o którym mowa w art. 97
k.w. Jednakże analiza przepisów ustawy – Prawo o ruchu drogowym prowa-
dzi do wniosku, że ustawodawca nie tylko w Rozdziale 5 zawarł przepisy do-
tyczące tego przedmiotu ochrony. Przykładowo, w Rozdziale 2, w którym
umieszczony jest art. 78 ust. 4 p.r.d., są przepisy dotyczące bezpieczeństwa i
porządku ruchu na drogach w zakresie dopuszczenia pojazdów do ruchu, zaś
w Rozdziale 3 „Badania techniczne pojazdu” zawarto unormowania związane
z przeprowadzaniem obowiązkowych badań technicznych pojazdu, co wiąże
się bezpośrednio z bezpieczeństwem na drogach. Można więc stwierdzić, że
w Rozdziale 5 zatytułowanym „Porządek i bezpieczeństwo ruchu na drogach”
ustawodawca zgromadził przepisy związane ściśle z ruchem pojazdów. W
przepisach tych mowa jest o „kierującym pojazdem” lub o „pojeździe” uczest-
niczącym w ruchu, choć są też przepisy mające tylko związek pośredni z ru-
chem pojazdów i bezpieczeństwem na drogach np. art. 65e – określający
termin do wydania decyzji. Natomiast w Dziale III zatytułowanym „Pojazdy”
zamieszczono również uregulowania dotyczące porządku lub bezpieczeń-
stwa ruchu na drogach, ale o charakterze statycznym, bo odnoszące się do
wymagań stawianych kierującym i pojazdom w związku z uczestniczeniem w
ruchu drogowym. Widoczne jest także inne rozłożenie akcentów w treści tytu-
10
łu Rozdziału 5 p.r.d., mówiącego o „Porządku i bezpieczeństwie ruchu na
drogach”, podczas gdy w dyspozycji art. 97 k.w. używa się zwrotu „bezpie-
czeństwo lub porządek ruchu na drogach publicznych”. Posłużenie się w tym
przepisie w pierwszej kolejności zwrotem „bezpieczeństwo”, a następnie do-
piero „porządek” ruchu na drogach publicznych oraz połączenie tych zwrotów
spójnikiem „lub”, nie jest przypadkowe. W pierwotnej wersji, tj. do noweli z
1998 r. (ustawa z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy – Kodeks wykro-
czeń, ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o
ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy – Kodeks pracy i niektórych
innych ustaw, Dz. U. Nr 113, poz. 717), przepis ten zawierał zwrot „bezpie-
czeństwo i porządek ruchu na drogach publicznych”. Zastąpienie spójnika „i”
spójnikiem „lub”, a więc mającym charakter alternatywy nierozłącznej spowo-
dowało, że rozszerzony został zakres karalności zachowań, które mogą na-
ruszać bądź jedynie bezpieczeństwo ruchu, bądź jedynie porządek ruchu lub
godzić jednocześnie w bezpieczeństwo i porządek ruchu na drogach publicz-
nych. Natomiast w tytule Rozdziału 5 ustawy – Prawo o ruchu drogowym
ustawodawca posłużył się zwrotem „Porządek i bezpieczeństwo ruchu na
drogach”, co przez użycie spójnika „i” wskazuje, że w tym rozdziale zamie-
szono przepisy odnoszące się do porządku ruchu na drogach zawiązanego
bezpośrednio z bezpieczeństwem ruchu. Natomiast w innych rozdziałach tej
ustawy ustawodawca reguluje także kwestie porządku ruchu na drogach lub
także związane z bezpieczeństwem, które jednak nie muszą wystąpić łącz-
nie. Przykładowo, w art. 66 ust. 4 pkt 4 p.r.d. zamieszonym w Dziale III „Po-
jazdy” w Rozdziale 1 „Warunki techniczne pojazdu”, ustawodawca wprowa-
dził zakaz wyposażania pojazdu w urządzenie informujące o działaniu sprzę-
tu kontrolno – pomiarowego używanego przez organy kontroli ruchu drogo-
wego, co narusza porządek ruchu na drogach, uniemożliwiając lub utrudnia-
jąc kontrolę, ale nie jest bezpośrednio związane z bezpieczeństwem ruchu.
Natomiast przepisy zawarte w Rozdziale 2 „Warunki dopuszczenia pojazdów
11
do ruchu” wiążą się nie tylko z porządkiem ruchu, ale również z jego bezpie-
czeństwem. Trzeba więc stwierdzić, że użyty w art. 97 k.w. zwrot „innym
przepisom” obejmuje nie tylko przepisy związane z porządkiem i bezpieczeń-
stwem ruchu na drogach, które zostały zamieszczone w Rozdziale 5 ustawy,
ale także dotyczące bezpieczeństwa lub porządku ruchu na drogach publicz-
nych zawarte w innych rozdziałach omawianej ustawy, w tym także w Dziale
III Rozdział 2 odnośnie do warunków dopuszczenia pojazdów do ruchu. Dla-
tego też art. 97 k.w., jako przepis blankietowy, zostanie wypełniony w wypad-
ku naruszenia przepisów ustawy – Prawo o ruchu drogowym wówczas, gdy
nastąpi naruszenie innych niż stypizowane w art. 84 – 96a k.w. przepisów o
bezpieczeństwie lub porządku ruchu i dotyczyć będzie ruchu na drogach pu-
blicznych. Zamieszczony w Dziale III Rozdziału 2 przepis art. 78 ust. 4 p.r.d.
związany jest z porządkiem ruchu na drogach, bo dotyczy możliwości ustale-
nia, kto kierował lub był użytkownikiem danego pojazdu. Konieczność ziden-
tyfikowania kierowcy może mieć także związek z bezpieczeństwem ruchu np.
dla ustalenia, czy osoba, która kierowała pojazdem miała wymagane upraw-
nienia. Analiza systematyki przepisów ustawy – Prawo o ruchu drogowym
prowadzi do wniosku, że niezamieszczenie omawianej regulacji w Rozdziale
5 zatytułowanym „Porządek i bezpieczeństwo ruchu na drogach”, nie wyklu-
cza uznania, iż art. 78 ust. 4 p.r.d. dotyczy porządku na drogach publicznych
w rozumieniu art. 97 k.w. Natomiast z punktu widzenia wykładni funkcjonalnej
tego przepisu trafnie w piśmiennictwie wskazuje się, że celem art. 78 ust. 4
p.r.d. jest co prawda ułatwienie ustalenia ewentualnego sprawcy przestęp-
stwa lub wykroczenia drogowego, lecz nie jest to cel jedyny; ustawa nakłada-
jąc ten obowiązek na właściciela lub użytkownika pojazdu zapewnia także
porządek w ruchu drogowym przez to, że pozwala na identyfikowanie
wszystkich uczestników ruchu drogowego, niezależnie od tego, kiedy po-
wstanie taka potrzeba, tj. w czasie ruchu pojazdu czy potem. Przepis ten
podkreśla ponadto obowiązek właściwego zabezpieczenia pojazdu, o czym
12
świadczy zwrot „czemu nie mógł zapobiec” (por. R.A. Stefański: Wykroczenia
drogowe..., s. 581). Nadto należy zwrócić uwagę, że skoro ustawodawca ulo-
kował tę normę prawną w ustawie – Prawo o ruchu drogowym, to w ten spo-
sób wskazał, iż obowiązek wynikający z tego przepisu dotyczy ruchu drogo-
wego, który podlega regułom określającym pewien porządek, w ramach któ-
rego może zachodzić potrzeba ustalenia uczestnika tego ruchu. Potwierdze-
niem tej funkcji jest podobne unormowanie zawarte w art. 44 ust. 1 pkt 4
p.r.d. Przepis ten nakłada na kierującego pojazdem, w razie uczestniczenia w
wypadku drogowym, obowiązek podania swoich danych personalnych, da-
nych personalnych właściciela lub posiadacza pojazdu (…), na żądanie oso-
by uczestniczącej w wypadku. Naruszenie tego obowiązku może stanowić
wykroczenie z art. 97 k.w. W obu wypadkach, tj. przewidzianym w art. 44 ust.
1 pkt 4 i art. 78 ust. 4 p.r.d., ustawodawca nakłada ten sam obowiązek, tzn.
wskazania danych personalnych kierującego pojazdem, głównie w celu uła-
twienia ustalenia sprawcy przestępstwa lub wykroczenia drogowego. Pomimo
więc odmiennej lokalizacji w ustawie – Prawo o ruchu drogowym – art. 44 ust.
1 pkt 4 umieszczony został w Rozdziale 5 „Porządek i bezpieczeństwo ruchu
na drogach” (Dział II), a art. 78 ust. 4 w Rozdziale 2 „Warunki dopuszczenia
pojazdów do ruchu” (Dział III) – przepisy te odnoszą się do porządku ruchu
na drogach. W takiej sytuacji, naruszenie tego samego obowiązku, choć skie-
rowanego do różnych podmiotów – art. 44 ust. 1 pkt 4 p.r.d. dotyczy kierują-
cego, a art. 78 ust. 4 p.r.d. właściciela lub posiadacza pojazdu – powinno
stanowić podstawę do odpowiedzialności z tego samego przepisu Kodeksu
wykroczeń, tj. art. 97.
Należy więc stwierdzić, że w sytuacji, gdy właściciel lub posiadacz po-
jazdu nie wskaże na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd
do kierowania lub używania, to takie zachowanie wypełni przepis blankietowy
art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 p.r.d., poprzez naruszenie „innych przepi-
sów” o porządku na drogach publicznych, co równocześnie stanowić będzie
13
naruszenie obowiązku udzielenia właściwemu organowi państwowemu lub
instytucji, upoważnionej z mocy ustawy do legitymowania, wiadomości co do
tożsamości innej osoby, co stanowi wykroczenie z art. 65 § 2 w zw. z art. 65
§ 1 pkt 1 k.w. Między tymi przepisami zachodzi więc stosunek zawierania.
Jednakże w wypadku zbiegu tych przepisów, dochodzi do wyłączenia art. 65
§ 2 k.w., gdyż wówczas art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 p.r.d. jest przepisem
szczególnym zawierającym okoliczności specjalizujące (modyfikujące) w sto-
sunku do znamion wykroczenia z art. 65 § 2 k.w., w postaci naruszenia obo-
wiązku dotyczącego porządku ruchu na drogach publicznych zawartego w
art. 78 ust. 4 p.r.d. W takiej sytuacji pomiędzy tymi przepisami zachodzi po-
zorny zbieg, oparty na zasadzie lex specialis derogat legi generali. Dlatego
też należy uznać, że niewskazanie przez właściciela lub posiadacza pojazdu
na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub
używania w okolicznościach, o których mowa w art. 78 ust. 4 p.r.d., może
stanowić wykroczenie z art. 97 k.w.
Rozważając odpowiedzialność na gruncie art. 97 k.w. w zw. z art. 78
ust. 4 p.r.d. trzeba zwrócić uwagę, że wypełnienie dyspozycji blankietowej z
art. 97 k.w. znamionami zawartymi w przepisie art. 78 ust. 4 p.r.d. oznacza, iż
choć wykroczenie z art. 97 k.w. może zostać popełnione zarówno umyślnie,
jak i nieumyślnie (art. 5 k.w.), to zaniechanie opisane w art. 78 ust. 4 p.r.d., a
polegające na niewykonaniu obowiązku wskazania tożsamości osoby, której
powierzono pojazd, wymaga wykazania, iż osoba zobowiązana posiadała ta-
ką wiedzę i odmawiała jej przekazania uprawnionemu organowi. Trzeba bo-
wiem zauważyć, że obowiązek wynikający z art. 78 ust. 4 p.r.d. nie dotyczy
sytuacji, gdy pojazd został użyty wbrew woli i wiedzy właściciela lub posiada-
cza przez nieznaną osobę, co stanowi okoliczność wyłączającą odpowie-
dzialność z art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 p.r.d. Uprawnia to do stwierdze-
nia, że właściciel lub posiadacz pojazdu wezwany do podania tożsamości
osoby, której powierzył pojazd, narusza ten przepis wówczas, gdy pojazd zo-
14
stał użyty zgodnie z jego wolą i wiedzą przez osobę mu znaną, a więc gdy
wie, kto kierował lub używał jego pojazdu w oznaczonym czasie. W takiej sy-
tuacji, niewypełnienie obowiązku z art. 78 ust. 4 p.r.d., jest umyślnym zacho-
waniem. Dlatego też wykroczenie z art. 97 k.w. w zw. z art. 78 ust. 4 p.r.d. ma
charakter wykroczenia umyślnego. W konsekwencji trzeba stwierdzić, że w
sytuacji, gdy z natury „innego przepisu” zawartego w aktach prawnych doty-
czących bezpieczeństwa lub porządku ruchu na drogach publicznych wynika,
że wymagane jest umyślne zachowanie, to wykroczenie z art. 97 k.w. może
zostać popełnione tylko umyślnie.
Mając to wszystko na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w postano-
wieniu.