Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 28/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lipca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie ze skargi Z. T.
o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 27 września 2006 r.,
sygn. akt I ACa (…)
w sprawie z powództwa A. S. i R. S.
przeciwko Z. T.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 14 lipca 2010 r.,
skargi kasacyjnej Z. T. od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 sierpnia 2009 r., sygn.
akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 sierpnia 2009 r. oddalił skargę Z. T. o
wznowienie postępowania w sprawie z powództwa A. S. i R. S. przeciwko Z. T. o
zapłatę, zakończonego prawomocnym wyrokiem tego Sądu z dnia 27 września 2006 r.
Z ustaleń wynika, że powodowie w pozwie wniesionym w 2004 r. wnieśli o
zasądzenie od skarżącego kwoty 200 310 zł wraz z ustawowymi odsetkami z tytułu
należności za remont budynku, powołując się na pisemne „zobowiązanie” pozwanego z
dnia 9 października 2003 r. do uregulowania tej kwoty. Sąd Okręgowy w C. nakazem
zapłaty w postępowaniu upominawczym uwzględnił powództwo. W sprzeciwie od
nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa, zarzucając że zapłacił
powodom sporną należność. Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 6 października 2005 r.
uwzględnił powództwo, a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 września 2006 r. oddalił
apelację pozwanego, uznając za niewiarygodne jego twierdzenia, że podpisał
zobowiązanie do zapłaty za wykonane roboty, mimo że zobowiązanie tego rodzaju nie
istniało.
Pozwany złożył skargę o wznowienie postępowania zakończonego tym wyrokiem,
powołując się na nieważność postępowania, oparcie wyroku na podrobionym
dokumencie oraz uzyskanie wyroku za pomocą przestępstwa. Dwie ostatnie przesłanki
odniósł do „zobowiązania”, w którym zobowiązał się do zapłaty. Wskazał, że na użytek
postępowania administracyjnego podpisywał powodom różne dokumenty, a także
wręczył im kartki podpisane in blanco, z których jedną wykorzystał powód A. S.,
podrabiając „zobowiązanie”, na którym oparto wyrok. Ponadto podniósł, że toczy się
postępowanie karne w sprawie podrobienia podpisów przez A. S. i wnosił o zawieszenie
postępowania o wznowienie do czasu zakończenia postępowania.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, podstawa wznowienia w postaci nieważności
postępowania nie została wykazana, skarżący był bowiem w poprzednim postępowaniu
prawidłowo reprezentowany przez osobę, z którą wiązała go stała umowa zlecenia (art.
87 § 1 k.p.c.). Skarżący nie wykazał również, że wyrok został uzyskany za pomocą
przestępstwa. Zgodnie z art. 404 k.p.c. konieczną przesłanką wznowienia postępowania
opartego na tej podstawie jest ustalenie faktu popełnienia przestępstwa w
prawomocnym wyroku skazującym, a tego skarżący nie udowodnił. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, nie zachodzi również przesłanka wznowienia postępowania, polegająca
na oparciu wyroku na dokumencie podrobionym lub przerobionym. Skarżący powoływał
3
się na nieprawomocny wyrok Sądu Rejonowego – Sądu Grodzkiego w C. z dnia 30
kwietnia 2009 r. Nieprawomocne skazanie powoda A. S. tym wyrokiem dotyczyło jednak
podrabiania podpisów pozwanego na innych dokumentach i nie odnosi się ono do
„zobowiązania” z dnia 9 października 2003 r., na którym oparto wyrok w sprawie o
zapłatę. Skarżący w trakcie postępowania w sprawie o zapłatę nie kwestionował
autentyczności podpisu na tym „zobowiązaniu”, zaś przed Sądem Okręgowym w C.
przyznał, że podpis ten złożył pod treścią „zobowiązania”. Dopiero na użytek skargi o
wznowienie postępowania podnosił, że doszło do dopisania treści zobowiązania na
dokumencie podpisanym in blanco.
W toku postępowania ze skargi o wznowienie skarżący wniósł o zawieszenie
postępowania z tej przyczyny, że złożył przeciwko A. S. zawiadomienie o popełnieniu
przestępstwa z art. 270 § 2 k.k., polegającego na podrobieniu „zobowiązania” z dnia 9
października 2003 r. Wniosek ten Sąd Apelacyjny oddalił, uznając, że powód nie
wykazał, aby toczyło się takie postępowanie. Z informacji udzielonej przez Prokuraturę
Rejonową w C. wynikało bowiem, że postępowanie karne, oznaczone sygn. akt 2 Ds
(...), dotyczy podrabiania przez A. S. podpisów skarżącego na fakturach VAT. Oddalony
został również wniosek o przeprowadzenie dowodu z akt tego postępowania na
okoliczność ustaleń poczynionych przez prokuraturę w toczącym się postępowaniu. Sąd
Apelacyjny uznał, że wniosek ten był zbyt ogólnikowy i sprowadzał się do próby
przerzucenia na sąd poszukiwania okoliczności i faktów, które mogłyby uzasadniać
skargę o wznowienie postępowania. Skoro prokuratura nie zakończyła postępowania, to
ustalenia dokonywane w oparciu o treść akt byłyby ustaleniami sądu, a nie prokuratury.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł skarżący, zaskarżając
wyrok w całości i opierając skargę na drugiej podstawie kasacyjnej zarzucił naruszenie:
art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c. poprzez niezawieszenie postępowania pomimo, że został
ujawniony czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć
wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej; art. 228 § 2, art. 227, 232 i 233 k.p.c. poprzez
uznanie, że pozwany nie wykazał, iż toczy się postępowanie karne w przedmiocie
podrobienia „zobowiązania” z dnia 9 października 2003 r. oraz przez oddalenie wniosku
o przeprowadzenie dowodu z treści akt Prokuratury Rejonowej w C. o sygn. akt 2 Ds
(...); art. 316 k.p.c. przez nieustalenie czy wyrok wydany w postępowaniu objętym
skargą o wznowienie postępowania został oparty na podrobionym lub przerobionym
dokumencie; art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez uznanie, że wskazana w nim przesłanka
wznowienia nie zachodzi, pomimo uchylenia się od ustalenia czy doszło do podrobienia
4
(przerobienia) dokumentu i oddalenia wniosku o zawieszenie postępowania celem
dokonania powyższych ustaleń w toku postępowania karnego.
Wskazując na powyższe podstawy zaskarżenia skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. można żądać wznowienia postępowania na tej
podstawie, że wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym.
Oparcie skargi o wznowienie postępowania na takiej podstawie nie wymaga ustalenia
podrobienia lub przerobienia dokumentu w sposób określony w art. 404 k.p.c., nie jest
potrzebne zatem wykazanie, że czyn ten został ustalony w prawomocnym wyroku
skazującym za przestępstwo określone w art. 270 § 1 k.k. (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 15 grudnia 2000 r., IV CKN 1418/00 i z dnia 12 marca 2009 r., V CZ
8/08, niepubl.). Fakt zaistnienia takiego przestępstwa podlega zatem ustaleniu w
postępowaniu ze skargi o wznowienie. Taka sama sytuacja dotyczy przestępstwa
określonego w art. 270 § 2 k.k., polegającego na wypełnieniu blankietu opatrzonego
cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę, albo na używaniu
takiego dokumentu. Takie przestępstwo należy traktować na równi z podrobieniem
dokumentu, jeżeli zatem wydany w sprawie cywilnej wyrok został oparty na takim
dokumencie, późniejsze ujawnienie tego faktu może stanowić podstawę wznowienia
postępowania określoną w art. 403 § 1 pkt 1 k.p.c. bez potrzeby wykazywania
popełnienia przestępstwa prawomocnym wyrokiem skazującym. Oznacza to, że fakt
podrobienia dokumentu należy wykazać w postępowaniu ze skargi o wznowienie, za
pomocą wszelkich dostępnych środków dowodowych, w tym również na podstawie akt
postępowania karnego. Zawieszanie bowiem w tym celu postępowania na podstawie
art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c., ze względu na toczące się postępowanie w sprawie karnej nie
jest obligatoryjne. Zawieszenie to, wpływające na czas trwania rozpoznawania sprawy,
jest uzasadnione tylko wtedy, jeżeli ustalenie czynu w drodze karnej mogłoby wywrzeć
wpływ na rozstrzygniecie sprawy cywilnej. Ocena w tym zakresie należy do sądu
merytorycznie rozpoznającego sprawę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego
2007 r., I CSK 412/06, niepubl.).
Sąd Apelacyjny w niniejszym postępowaniu uchylił się od ustalenia faktu oparcia
wyroku w sprawie z powództwa A. S. i R. S. na dokumencie podpisanym przez
skarżącego i wypełnionym niezgodnie z jego wolą uznając, że składane przez
5
skarżącego wnioski dowodowe stanowią próbę przerzucania na Sąd poszukiwania
okoliczności i faktów mogących uzasadniać skargę o wznowienie, a ustalenia
dokonywane na podstawie akt postępowania przygotowawczego byłyby ustaleniami
Sądu, a nie prokuratury. O ile jednak rzeczywiście nie jest obowiązkiem sądu
poszukiwanie faktów mogących stanowić podstawę wznowienia, bowiem fakty te winien
wskazać i wykazać skarżący, to ustalenie, czy fakty takie istniały jest właśnie
obowiązkiem sądu, a oczekiwanie na zakończenie postępowania przez prokuraturę i jej
ustalenia nie jest konieczne. Jeżeli zatem skarżący powoływał wnioski dowodowe na
okoliczność posłużenia się przez powodów dokumentem, jaki należy traktować na równi
z dokumentem podrobionym, to wadliwe było ich oddalenie z tej tylko przyczyny, że
kwestia ta winna być wyjaśniona w postępowaniu karnym. Należy przy tym zwrócić
jednak uwagę, że sam fakt, iż toczy się postępowanie karne również dotyczące
dokumentu stanowiącego podstawę wyroku wydanego w postępowaniu, którego dotyczy
skarga o wznowienie, nie jest wystarczający dla uwzględnienia skargi, konieczne jest
bowiem wykazanie, że właśnie takiego dokumentu powodowie w sprawie użyli i że na
jego podstawie został wydany wyrok.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji, na podstawie art. 39815
k.p.c.