Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 16/10
POSTANOWIENIE
Dnia 27 lipca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku M. Ś.
przy uczestnictwie A. Ś.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 27 lipca 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 22 lipca 2009 r., sygn. akt VII Cz (…),
uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie Sądu
Rejonowego w K. z dnia 5 marca 2009r., sygn. akt I Ns (…) i w tym zakresie
przekazuje sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K., pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 5 marca 2009 r. Sąd Rejonowy w K. odrzucił wniosek M.
Ś. w części dotyczącej podziału nieruchomości położonej w miejscowości S. nr (…) o
powierzchni 0.1042 ha, zabudowanej budynkiem wolnostojącym o powierzchni 134 m2
,
niepodpiwniczonym z poddaszem użytkowym oraz garażem o powierzchni 120 m2
, dla
której Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę wieczystą o numerze Kw (...)5.
2
Sąd Rejonowy ustalił, że w punkcie piątym wyroku Sądu Okręgowego w K.
orzekającym rozwód M. Ś. i A. Ś. z dnia 24 października 2007 r., sygn. akt I 2C (...),
dokonano już podziału tego składnika majątkowego. Wyrok ten jako prawomocny wiąże,
zgodnie z art. 365 k.p.c., strony i sądy. Niedopuszczalne jest ponowne orzekanie w
przedmiocie podziału tego składnika majątkowego. Bez znaczenia jest okoliczność, że
nieruchomość ta nie została dotychczas zbyta.
Postanowieniem z dnia 22 lipca 2009 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił zażalenie
wnioskodawczyni wniesione na powyższe postanowienie podzielając ocenę prawną
Sądu pierwszej instancji. Sąd Okręgowy uwzględnił dodatkową okoliczność, że
postanowieniem z dnia 22 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy w K. Wydział I Cywilny
dokonał wykładni budzącego wątpliwości interpretacyjne punktu piątego wyroku z dnia
24 października 2007 r. wyjaśniając, że w orzeczeniu tym Sąd zarządził sprzedaż
nieruchomości w oparciu o treść przepisów art. 212 § 2 k.c. w zw. z art. 625 k.p.c., która
to sprzedaż miała nastąpić do końca lipca 2008 r., a cenę uzyskaną ze sprzedaży domu
Sąd przyznał stronom w równych częściach. Postanowienie to korzysta z powagi rzeczy
osądzonej i w tym zakresie niedopuszczalne jest wszczęcie nowego postępowania. Bez
znaczenia jest okoliczność, że nie doszło do sprzedaży nieruchomości. Ewentualny
negatywny wynik egzekucji dotyczący próby sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji
nie ma żadnego znaczenia w zakresie mocy wiążącej postanowienia zawartego w
punkcie piątym wyroku Sądu Okręgowego z dnia 24 października 2007 r.
Od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 22 lipca 2009 r. skargę
kasacyjną wniosła wnioskodawczyni, która zaskarżyła je w całości, powołując się na
podstawę naruszenia przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 210 k.c. w zw. z
art. 212 § 2 k.c. Ponadto jako podstawę skargi kasacyjnej wskazała również naruszenie
przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy:
- art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. oraz art. 13 § 2 k.p.c. poprzez
niewłaściwe jego zastosowanie i oddalenie zażalenia wnioskodawczyni z powołaniem
się na wykładnię wyroku dokonaną przez Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 22
czerwca 2009 r. przed rozpoznaniem zażalenia na to postanowienie przez Sąd
Apelacyjny, a więc w oparciu o nieprawomocne orzeczenie;
- art. 625 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że Sąd
Okręgowy w K. w punkcie piątym wyroku z dnia 24 października 2007 r. zarządził
sprzedaż nieruchomości położonej w S. numer (...), co wyłącza możliwość orzekania o
tym przedmiocie majątku wspólnego ponownie, a także uznanie, ze niewykonanie
3
takiego postanowienia nie ma znaczenia w zakresie mocy wiążącej postanowienia
zawartego w wyroku Sądu Okręgowego z dnia 24 października 2007 r.;
- art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 366 k.p.c. poprzez uznanie, że punkt piąty
wyroku Sadu Okręgowego w K. z dnia 24 października 2007 r. korzysta z
prawomocności, co skutkować musi odrzuceniem wniosku o podział majątku wspólnego
w części dotyczącej składnika, który zdaniem Sądu Rejonowego w K. i Sądu
Okręgowego w K., został już podzielony przez Sąd w prawomocnym wyroku
rozwodowym, podczas gdy postanowienie zawarte w punkcie piątym wyroku z uwagi na
brak konstytutywnych elementów orzeczenia o zniesieniu współwłasności
nieruchomości przez sprzedaż publiczną jest orzeczeniem nieistniejącym,
niewywołującym skutków prawnych, między innymi stanu powagi rzeczy osądzonej.
Z uwagi na powyższe zarzuty wnioskodawczyni wniosła o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w K., ewentualnie o uchylenie także postanowienia Sądu Rejonowego w
K. z dnia 5 marca 2009 r. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu
Sądowi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 366 k.p.c. wyrok ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co
w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko
między tymi samymi stronami. O wystąpieniu powagi rzeczy osądzonej rozstrzyga nie
tylko tożsamość stron, ale również tożsamość podstawy faktycznej i prawnej
rozstrzygnięcia. Powaga rzeczy osądzonej, która jest skutkiem prawomocnego wyroku,
wyklucza możliwość ponownego rozpoznania tej samej sprawy.
Zgodnie z art. 58 § 3 k.r.o. na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku
orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego. Z ustaleń dokonanych przez
Sąd Okręgowy wynika, że w punkcie piątym wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 24
października 2007 r., wydanego w sprawie o sygn. akt I 2C (...) z powództwa M. Ś.
przeciwko A. Ś. o rozwód, Sąd dokonał częściowego podziału majątku wspólnego stron
składającego się z domu jednorodzinnego, położonego w S. (...), dla którego założona
jest księga wieczysta Nr K(...)5/2 w Sądzie Rejonowym w K., w ten sposób, że cenę
uzyskaną ze sprzedaży domu, która to sprzedaż miała być dokonana do końca lipca
2008 r., przyznał w równych częściach obu stronom. Mając na uwadze taką treść
wyroku Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu Rejonowego, że w zakresie żądania
podziału wymienionego wyżej składnika majątkowego wchodzącego w skład majątku
4
wspólnego M. Ś. i A. Ś., sprawa została już prawomocnie osądzona w punkcie piątym
wymienionego wyżej wyroku. Stanowisko to nie jest zasadne.
Według art. 46 k.r.o. w sprawach nieunormowanych w artykułach
poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku wspólnego, który
był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o
wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku, w tym więc także przepis zawarty w
art. 1035 k.c., który stanowi, że do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o
współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu.
Do działu spadku, a tym samym także do podziału majątku wspólnego mają więc
zastosowanie przepisy zawarte w art. 211 i 212 k.c. Według art. 211 k.c. każdy ze
współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział
rzeczy wspólnej. Rzecz, która nie daje się podzielić, jak stanowi art. 212 § 2 k.c., może
być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicielowi z obowiązkiem
spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania
cywilnego. Według art. 625 k.p.c. w postanowieniu zarządzającym sprzedaż rzeczy
należących do współwłaścicieli sąd bądź rozstrzygnie o wzajemnych roszczeniach
współwłaścicieli, bądź też tylko zarządzi sprzedaż, odkładając rozstrzygnięcie
o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli oraz o podziale sumy uzyskanej ze
sprzedaży do czasu jej przeprowadzenia. Szczególny przepis dotyczący zniesienia
współwłasności w drodze sprzedaży nieruchomości zawarty jest w art. 1067 k.p.c.,
według którego postępowanie egzekucyjne w celu zniesienia współwłasności
nieruchomości w drodze sprzedaży publicznej może być wszczęte na podstawie tytułu
wykonawczego, który postanawia, że zniesienie współwłasności ma być
przeprowadzone w drodze sprzedaży nieruchomości.
Uwzględniając powyższe regulacje prawne, mające odpowiednie zastosowanie
do podziału majątku wspólnego, uzasadniony jest wniosek, że sądowy podział majątku
wspólnego polega na podziale fizycznym rzeczy wchodzących w skład tego majątku
(art. 211 k.c.), bądź na przyznaniu rzeczy jednemu z małżonków z obowiązkiem
odpowiedniej spłaty drugiego małżonka albo na sprzedaży rzeczy stosownie do
przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 212 § 2 k.c.). Dlatego istnienie
orzeczenia sądowego o podziale całości lub części majątku wspólnego można przyjąć
tylko wówczas, gdy w stosunku do wszystkich bądź części składników tego majątku
zapadło jedno z rozstrzygnięć wymienionych w art. 211 i 212 § 2 k.c. Ich cechą
charakterystyczną jest to, że albo same znoszą stosunek współwłasności do rzeczy
5
podlegających podziałowi albo też umożliwiają osiągnięcie tego celu poprzez
przymusową sprzedaż rzeczy w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego. A
contrario za sądowy podział majątku wspólnego nie może być uznane orzeczenie sądu,
które nie zawiera jednego z wyżej wymienionych rozstrzygnięć w stosunku do rzeczy
wchodzących w skład tego majątku. W przypadku rozstrzygnięcia znoszącego
współwłasność rzeczy przez jej sprzedaż w trybie przepisów kodeksu postępowania
cywilnego istotne jest, aby orzeczenie sądu zawierało stanowcze, bezwarunkowe i
bezterminowe postanowienie o sprzedaży tej rzeczy. Uwzględniając powyższe za
błędne należy uznać stanowisko Sądu Okręgowego, że w punkcie piątym wyroku Sądu
Okręgowego w K. z dnia 24 października 2007 r. zawarte jest rozstrzygnięcie o
częściowym podziale majątku wspólnego M. Ś. i A. Ś. obejmującego opisaną bliżej
w tym punkcie nieruchomość. W orzeczeniu tym brak jest bowiem postanowienia
o zniesieniu współwłasności co do tej nieruchomości w drodze jej sprzedaży według
przepisów kodeksu postępowania cywilnego. W orzeczeniu tym dokonano jedynie
rozliczenia ceny uzyskanej ze sprzedaży „domku”, która to sprzedaż miała być
dokonana do końca lipca 2008 r. Jej dokonanie zależało w tej sytuacji wyłącznie od woli
stron i nie podlegało przymusowej realizacji.
Zasadnie Sąd Okręgowy wziął pod uwagę wykładnię punktu piątego dokonaną
przez Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 22 czerwca 2009 r., według której w
punkcie piątym wyroku tego Sądu chodziło o sprzedaż egzekucyjną nieruchomości.
Jednakże postanowienie dotyczące wykładni wyroku w chwili wydania przez Sąd
Okręgowy postanowienia zaskarżonego skargą kasacyjną nie było prawomocne i
zostało uchylone wskutek jego zaskarżenia postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia
16 września 2009 r. w sprawie o sygn. akt I Acz (…). Przesłanką tego rozstrzygnięcia
było przyjęcie przez ten Sąd, że punkt piąty wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 24
października 2007 r. nie zawiera rozstrzygnięcia o sprzedaży nieruchomości w trybie
przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Uwzględniając powyższe za uzasadnione należało uznać zarzuty naruszenia art.
212 § 2 k.c. i art. 625 k.p.c. – który poprzez art. 688 k.p.c. stosuje się także do podziału
majątku wspólnego - wskutek przyjęcia przez Sąd odwoławczy, że wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 24 października 2007 r., wydany w sprawie I 2C (...), zawiera
rozstrzygnięcie, o którym stanowią powołane wyżej przepisy o sprzedaży rzeczy. W
konsekwencji powaga rzeczy osądzonej w punkcie piątym tego wyroku nie obejmowała
prawa żądania przez wnioskodawczynię podziału tego składnika majątkowego w
6
ramach podziału majątku wspólnego, co uzasadniało podniesiony w skardze kasacyjnej
zarzut naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 366 k.p.c. oraz art. 210 k.c.
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c. w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie Sądu
Rejonowego w K. z dnia 5 marca 2009 r., sygn. akt I NS (..) i w tym zakresie przekazał
sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K., pozostawiając temu Sądowi, na
podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 39821
k.p.c. i art. 13 § 2
k.p.c., rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.