Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 sierpnia 2010 r.
II PK 28/10
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za niezgodne z prawem rozwiąza-
nie umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie przepisów Kodeksu cy-
wilnego (art. 415 k.c.) tylko wtedy, gdy jego działanie polegało na zamierzonym
naruszeniu przepisów o rozwiązaniu umowy o pracę w tym trybie.
Przewodniczący SSN Halina Kiryło, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 sierpnia
2010 r. sprawy z powództwa Mariana O. przeciwko I.P. Spółce z o.o. z siedzibą w P.
o wznowienie postępowania o zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 15 października 2009 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną;
2. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 2.700 (dwa tysiące
siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowa-
niu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z 23 kwietnia 2008 r. [...] od-
dalił skargę powoda Mariana O. o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej
prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z 27 lutego 2007 r. [...], któ-
rym oddalono powództwo Mariana O. przeciwko I.P. Spółce z o.o. w P. o zapłatę od-
szkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedze-
nia. W skardze o wznowienie postępowania powód powołał się na wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/08, w którym uznano za niezgodny z
Konstytucją RP art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p. Powód wniósł o wznowienie
prawomocnie zakończonego postępowania w części - w odniesieniu do oddalenia
powództwa o zapłatę kwoty 331.700 zł z odsetkami - i zmianę zaskarżonego wyroku
2
poprzez zasądzenie od pozwanej spółki na rzecz powoda tej kwoty. W uzasadnieniu
skargi o wznowienie postępowania powód podniósł, że wyrokiem z 27 lutego 2007 r.
[...] Sąd Okręgowy oddalił jego powództwo o zapłatę odszkodowania stanowiącego
równowartość wynagrodzenia za pracę, jakie otrzymałby za okres ponad dwuletniego
trwania postępowania sądowego - od 1 kwietnia 2003 r. do 1 października 2005 r.
Roszczenie było oparte na art. 415 k.c. w związku z art. 300 k.p. i wynikało z rozwią-
zania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 1
k.p., co okazało się niezgodne z prawem. W ocenie powoda działanie strony pozwa-
nej było bezprawne, ponieważ miała ona świadomość szkodliwego skutku swego
działania i przewidywała wszystkie konsekwencje związane z przyjętym trybem roz-
wiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Powód wyjaśnił, że od marca 2003 r.
do chwili, kiedy zmieniono mu treść świadectwa pracy, pozostawał bez zatrudnienia i
nie miał możliwości, ze względu na tryb zwolnienia oraz nieprawdziwe informacje
rozpowszechniane przez stronę pozwaną na temat jego osoby i przyczyn zwolnienia,
podjąć innej pracy, zgodnie ze swoimi kwalifikacjami. Z tych przyczyn poniósł rze-
czywistą szkodę, ponieważ nie mógł znaleźć pracy, dlatego należy mu się odszko-
dowanie za czas pozostawania bez pracy.
W odpowiedzi na skargę o wznowienie postępowania strona pozwana wniosła
o jej odrzucenie, ponieważ wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r.,
SK 18/08, powołany przez powoda, był wyrokiem interpretacyjnym. Na taki charakter
orzeczenia wskazał sam Trybunał Konstytucyjny, stwierdzając, że w celu usunięcia
„stanu niekonstytucyjności nie jest wymagana interwencja ustawodawcy, a jedynie
zmiana dotychczasowej linii orzeczniczej”. Wyrok interpretacyjny Trybunału nie może
być podstawą wznowienia postępowania. Strona pozwana wniosła ewentualnie o
oddalenie skargi o wznowienie postępowania, ponieważ w jej działaniach nie sposób
dopatrzeć się bezprawności, która jest warunkiem powstania odpowiedzialności de-
liktowej. Dla przyjęcia, że pracownik może dochodzić na zasadach prawa cywilnego
uzupełniających roszczeń odszkodowawczych z tytułu rozwiązania stosunku pracy w
zakresie niewyrównanym świadczeniami określonymi przepisami prawa pracy, ko-
nieczne jest stwierdzenie bezprawności działania pracodawcy rozwiązującego
umowę o pracę. Ponadto powód nie udowodnił, aby w okresie od 19 lutego 2003 r.
do 1 października 2005 r. pozostawał bez pracy na skutek zawinionych zachowań
pozwanej. Zawarte w skardze o wznowienie postępowania twierdzenia powoda jako-
by nie pracował, bo nie mógł znaleźć pracy po rozwiązaniu z nim umowy przez po-
3
zwaną, pozostawały w sprzeczności z zeznaniami samego powoda, który przyznał,
że do końca lipca 2003 r. pracował w I.D.F., a po tej dacie pracował tymczasowo
przez sześć miesięcy.
Wyrok oddalający skargę o wznowienie postępowania Sąd Okręgowy oparł na
następujących ustaleniach. Powód był zatrudniony w pozwanej Spółce na podstawie
umowy o pracę zawartej na czas określony - do 20 czerwca 2003 r. W dniu 19 lutego
2003 r. otrzymał od strony pozwanej oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika. Jako uzasadnienie rozwiązania umowy praco-
dawca wskazał ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, pole-
gające na bezprawnym pobieraniu korzyści majątkowych od przedsiębiorców bu-
dowlanych w zamian za doprowadzenie do zawarcia umowy o usługi budowlane
między przedsiębiorcami. Jednocześnie wydano powodowi świadectwo pracy, w któ-
rym jako podstawę rozwiązania stosunku pracy podano art. 52 § 1 pkt 1 k.p.
Powód wniósł odwołanie do Sądu Pracy od oświadczenia strony pozwanej
rozwiązującego z nim umowę o pracę. Wyrokiem z 31 maja 2005 r. [...] Sąd Rejono-
wy-Sąd Pracy w Poznaniu przywrócił powoda do pracy w pozwanej Spółce na po-
przednich warunkach, stwierdzając, że pozwana nie wykazała w postępowaniu są-
dowym, aby powód dopuścił się zarzucanych mu czynów, uzasadniających rozwią-
zanie z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Wyrok
Sądu Rejonowego został zaskarżony apelacją wniesioną przez stronę pozwaną. W
wyniku tej apelacji Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z 16 września
2005 r. [...] zmienił wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że w miejsce przywróce-
nia powoda do pracy zasądził od pozwanej na jego rzecz kwotę 32.100 zł tytułem
odszkodowania za nieuzasadnione rozwiązanie z nim umowy o pracę bez wypowie-
dzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p.
W związku z taką oceną czynności pracodawcy powód wniósł do Sądu Okrę-
gowego w Poznaniu pozew o zasądzenie kwot: 1) 331.700 zł z ustawowymi odset-
kami tytułem utraconych zarobków za czas trwania procesu o przywrócenie do pracy,
2) 1.000.000 zł tytułem zadośćuczynienia, a także o przeproszenie powoda. Uzasad-
niając powództwo powód podniósł, że wszelkie działania pozwanego pracodawcy
miały na celu podważanie dobrego imienia i wizerunku powoda poprzez świadome
wystawienie mu krzywdzącej opinii, co w konsekwencji sprawiło, że przez dwuletni
okres postępowania sądowego pozostawał bez pracy, wobec czego należy mu się
od strony pozwanej odszkodowanie na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o
4
odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych (art. 415 k.c.). Wysokość szkody
stanowiła równowartość utraconych zarobków za okres pozostawania bez pracy w
czasie toczącego się postępowania sądowego.
Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z 27 lutego 2007 r. [...] oddalił powódz-
two. Nie podzielił argumentacji przedstawionej przez powoda przyjmując, że odszko-
dowanie przewidziane w Kodeksie pracy z tytułu wadliwego wypowiedzenia lub roz-
wiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, pomimo swojej nazwy, nie może być
traktowane jako świadczenie odszkodowawcze sensu stricto. Kwestia świadczeń
majątkowych przysługujących pracownikowi z tytułu pozostawania bez pracy w na-
stępstwie wadliwego rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę została w spo-
sób zupełny i wyczerpujący uregulowana w Kodeksie pracy, co oznacza brak pod-
staw do stosowania w tym zakresie przepisów Kodeksu cywilnego. Przesłanką naby-
cia prawa do odszkodowania na podstawie przepisów Kodeksu pracy nie jest wyka-
zanie szkody, lecz samego wadliwego wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku
pracy przez pracodawcę. Wprowadzenie zryczałtowanego świadczenia odszkodo-
wawczego, niezależnego od dowodu na istnienie szkody, odpowiada ochronnej funk-
cji prawa pracy, zwalniając pracownika z wykazania w procesie przed sądem pracy,
że poniósł szkodę i jaki był jej rozmiar. Odszkodowanie z powodu wadliwego wypo-
wiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę jest świadczeniem
ustawowym, wyczerpującym uprawnienia przysługujące pracownikowi z tytułu wadli-
wego wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy. Bez znaczenia dla wysokości
odszkodowania pozostaje okoliczność, czy pracownik w tym czasie podjął inną
pracę, czy też nie. Jeżeli więc szkoda poniesiona przez pracownika przekracza wy-
sokość przyznanego mu odszkodowania, pracownik nie może dochodzić roszczeń
uzupełniających na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Zasady dochodzenia
naprawienia szkód wyrządzonych przez niezgodne z prawem (nieuzasadnione) roz-
wiązanie stosunku pracy określone zostały w Kodeksie pracy, jest to regulacja zupeł-
na i wyczerpująca.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił powództwo o zasądzenie
kwoty 331.700 zł tytułem naprawienia szkody wyrządzonej powodowi przez pozwaną
w wyniku wystawienia świadectwa pracy ze wzmianką o dyscyplinarnym zwolnieniu
w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p., co - zdaniem powoda - doprowadziło do tego, że przez
dwa lata nie mógł znaleźć pracy. O odszkodowaniu z tytułu wadliwego rozwiązania
przez pozwaną umowy o pracę z powodem orzeczono prawomocnym wyrokiem
5
Sądu Okręgowego w Poznaniu z 16 września 2005 r. [...] przyznając powodowi od-
szkodowanie w wysokości 32.100 zł. Odszkodowanie przyznane powodowi tym wy-
rokiem wyczerpuje wszystkie jego roszczenia z tytułu wadliwego rozwiązania z nim
umowy o pracę. Ponadto, powód zawarł z pozwaną umowę o pracę na czas określo-
ny do 20 czerwca 2003 r., a zatem nawet gdyby nie rozwiązano z powodem umowy
o pracę przed tym terminem, to i tak rozwiązałaby się ona z dniem 20 czerwca 2003
r. Powód nie miał przy tym żadnych gwarancji, że nadal będzie zatrudniony w pozwa-
nej spółce.
W uzasadnieniu wyroku z 23 kwietnia 2008 r. [...] oddalającego skargę o
wznowienie postępowania, Sąd Okręgowy stwierdził, że powód nie wykazał, aby tryb
w jakim rozwiązano z nim umowę o pracę miał jakikolwiek wpływ na możliwość zna-
lezienia przez niego pracy. Nie zostały przedstawione dowody na wykazanie twier-
dzeń powoda, że brak zatrudnienia w spornym okresie był następstwem trybu roz-
wiązania z nim umowy o pracę. Powód nie udowodnił, że potencjalni pracodawcy
zrezygnowali z zatrudnienia go ze względu na nieprzychylne informacje o nim, rze-
komo rozpowszechniane przez pracodawcę, oraz tryb rozwiązania z nim umowy o
pracę. Powód ograniczył się wyłącznie do twierdzenia, że tryb rozwiązania z nim sto-
sunku pracy miał wpływ na brak możliwości znalezienia pracy. Pracownik nie powi-
nien zachowywać się biernie po rozwiązaniu z nim umowy o pracę, nawet jeżeli
oczekuje na przywrócenie do pracy. Powód nie wykazał, że działania pozwanej były
wyłączną przyczyną spowodowania po jego stronie szkody. W ocenie Sądu Okręgo-
wego powód nie udowodnił, aby w okresie objętym żądaniem pozwu pozostawał bez
pracy na skutek zawinionych zachowań pozwanej. Twierdzenia powoda jakoby nie
pracował, bo nie mógł znaleźć pracy po rozwiązaniu z nim umowy, pozostają w
sprzeczności z jego zeznaniami, że do końca lipca 2003 r. pracował w I.D.F., a po tej
dacie pracował tymczasowo jeszcze przez sześć miesięcy. Sąd Okręgowy stwierdził,
że powód nie udowodnił także wysokości rzekomo poniesionej szkody, tj. wynagro-
dzenia jakie mógłby uzyskiwać, gdyby podjął pracę w okresie objętym żądaniem po-
zwu. Strony zawarły umowę o pracę na czas określony i gdyby nie jej rozwiązanie w
trybie dyscyplinarnym, rozwiązałaby się dnia 20 czerwca 2003 r. Powód nie miał zaś
gwarancji, że pozwana spółka po tej dacie przedłuży z nim umowę. Ustalenia poczy-
nione przez Sąd Okręgowy w sprawie VI P 15/06 dowodzą, że powód już w toku
tamtego procesu nie wykazał istnienia szkody. Istnienie przesłanki szkody i kwestia
wykazania jej wysokości były przedmiotem rozpoznania przez Sąd Okręgowy w
6
sprawie [...]. Sąd ustalił wówczas, że powód nie wykazał, aby w okresie objętym żą-
daniem poniósł szkodę (ponad zasądzone odszkodowanie), której naprawienia
mógłby dochodzić na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Z uwagi na brak
udowodnienia szkody (wykazania szkody przez powoda), Sąd Okręgowy podzielił
ocenę roszczeń powoda dokonaną w sprawie VI P 15/06. Roszczenia dochodzone
na podstawie określonego stanu faktycznego i przedstawionych dowodów były już
wcześniej przedmiotem rozpoznania przez sąd pracy, wyrok w tej sprawie się upra-
womocnił, a powód go nie zaskarżył. Ciężar wykazania przesłanek odpowiedzialno-
ści na podstawie Kodeksu cywilnego, a mianowicie szkody, czynu sprawcy noszące-
go znamiona winy oraz związku przyczynowy pomiędzy czynem a szkodą, obciążał
powoda. Tylko wykazanie wszystkich wymienionych przesłanek umożliwia docho-
dzenie odszkodowania na podstawie art. 415 k.c.
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zarzucając: 1) naruszenie art.
251
§ 1 k.p., poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że był zatrud-
niony u strony pozwanej na podstawie umowy o pracę na czas określony, w sytuacji
gdy strony łączyła piąta z kolei umowa o pracę na czas określony, co równoznaczne
jest z zawarciem umowy na czas nieokreślony; 2) błąd w ustaleniach faktycznych
polegający na przyjęciu, że powód zatrudniony był na podstawie umowy zawartej na
czas określony, która rozwiązałaby się 20 czerwca 2003 r., a zatem nie miał żadnej
gwarancji, że będzie zatrudniony nadal w pozwanej spółce, w sytuacji gdy strony łą-
czyła umowa o pracę na czas nieokreślony a powód wyrokiem Sądu Rejonowego w
Poznaniu został przywrócony do pracy u strony pozwanej; 3) naruszenie art. 415 k.c.
w związku z art. 300 k.p., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że po-
wód nie wykazał istnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, a mia-
nowicie szkody, czynu sprawcy noszącego znamiona winy oraz związku przyczyno-
wego pomiędzy czynem a szkodą, w sytuacji gdy ocena co do zawinionego i bez-
prawnego działania pozwanej wynika wprost z prawomocnych orzeczeń sądów
pierwszej i drugiej instancji w sprawie o przywrócenie do pracy; szkoda powoda po-
lega na utracie zarobków, które uzyskiwałby kontynuując zatrudnienie u pozwanej,
gdyby nie jej bezprawne działanie związane z rozwiązaniem stosunku pracy; 4) naru-
szenie art. 233 § 1 k.p.c. w wyniku przyjęcia, iż powód nie udowodnił, że w okresie
objętym żądaniem pozwu pozostawał bez pracy na skutek zawinionych przez po-
zwaną działań związanych z zastosowaniem przez nią art. 52 § 1 pkt 1 k.p. oraz że
tryb, w jakim rozwiązano z nim umowę o pracę, miał jakikolwiek wpływ na możliwość
7
„znalezienia przez niego pracy, w sytuacji gdy u źródeł wypowiedzenia z art. 52 § 1
pkt 1 k.p. leży ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych”; 6) naruszenie art.
328 § 2 k.p.c., poprzez niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podsta-
wy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie braku wyjaśnienia, na jakich dowodach
Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie, a jakim dowodom odmówił wiarygodności
i mocy dowodowej.
W odpowiedzi na apelację, strona pozwana ponownie podniosła, że wydanie
przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia interpretacyjnego z 27 listopada 2007 r.,
SK 18/05, nie stanowi podstawy wznowienia postępowania w rozumieniu art. 4011
k.p.c.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z 15 października 2009 r. [...] oddalił apelację. W toku postępowania apelacyjnego,
postanowieniem z 26 marca 2009 r., Sąd Apelacyjny przedstawił Sądowi Najwyż-
szemu - na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. - zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości.
Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi na przedstawione pytanie prawne w
uchwale z 9 czerwca 2009 r., II PZP 6/09 (OSNP 2009 nr 21-22, poz. 275), stwier-
dzając, że można żądać wznowienia postępowania na podstawie wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05, w którym Trybunał Konstytucyjny
orzekł, że art. 58 w związku z art. 300 k.p. rozumiany w ten sposób, że wyłącza do-
chodzenie innych niż określone w art. 58 k.p. roszczeń odszkodowawczych związa-
nych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia jest niezgod-
ny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP, o ile prawomocne orzeczenie
zostało ferowane wbrew normie prawnej zrekonstruowanej przez Trybunał Konstytu-
cyjny z art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p. W uzasadnieniu tej uchwały, Sąd Naj-
wyższy uznał, że zarówno art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, jak i art. 4011
k.p.c., nie
wprowadzają rozróżnienia, które pozwalałoby na pomijanie w sferze procesowej ja-
kichkolwiek orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, badających zgodność prawa z
Konstytucją. Dlatego też również orzeczenie interpretacyjne, jakim jest wyrok Trybu-
nału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05, może stanowić podstawę
wznowienia postępowania w niniejszej sprawie, albowiem roszczenia zgłoszone
przez powoda mają swoją podstawę właśnie w normie prawnej zrekonstruowanej
przez Trybunał Konstytucyjny z art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p.
8
Sąd Apelacyjny stwierdził, że powód wniósł skargę o wznowienie postępowa-
nia w ustawowym terminie, opierając ją na ustawowej podstawie wznowienia z art.
4011
k.p.c. Skarga została wniesiona z zachowaniem wszystkich wymagań formal-
nych, dlatego postępowanie mogło zostać wznowione.
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że podstawą odpowiedzialności deliktowej
przewidzianej w art. 415 k.c. jest wykazanie przez powoda następujących okoliczno-
ści: bezprawnego i zawinionego działania określonego podmiotu prawnego, powsta-
nia szkody i jej wysokości, a także związku przyczynowego pomiędzy działaniem
tego podmiotu a powstaniem szkody w określonej wysokości. Konieczne jest kumu-
latywne wykazanie wszystkich tych przesłanek.
Jako przyczynę powstania szkody powód powołał bezprawne działanie po-
zwanej w postaci rozwiązania z nim umowy o pracę bez zachowania okresu wypo-
wiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Podstawą działania pozwanej był określony
przepis prawa, z którego pozwana skorzystała jako uprawniony podmiot. Sąd Apela-
cyjny podkreślił, że przedmiotowego działania strony pozwanej nie sposób uznać za
bezprawne, jeżeli dokonała czynności prawnej dopuszczalnej według obowiązują-
cych przepisów prawa. Nie może być deliktem skorzystanie przez pozwaną jako pra-
codawcę w stosunku do powoda jako pracownika z prawnie dozwolonej czynności
rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Skoro ustawodawca ustanowił dla
pracodawcy takie uprawnienie, skorzystanie z tego uprawnienia nie może być
uznane za podstawę odpowiedzialności deliktowej. Tezie tej nie przeczy przyznanie
pracownikowi w art. 56 k.p. roszczeń o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie.
Podstawą roszczeń z art. 56 k.p. nie jest uznanie czynności rozwiązania umowy o
pracę za bezprawną w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego o deliktach. W oce-
nie Sądu Apelacyjnego, o bezprawności czynności strony pozwanej nie przesądza
wydanie prawomocnego wyroku zasądzającego na rzecz powoda odszkodowanie z
art. 56 k.p., należne w związku z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia z
naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie. Sąd Apelacyjny
nie znalazł podstaw do uznania czynności pozwanej spółki za bezprawną w rozumie-
niu art. 415 k.c., ponieważ czynność ta miała oparcie w obowiązujących przepisach
prawa i jako taka nie mogła być uznana za delikt, którego istnienie powodowałoby
powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej po stronie pozwanej spółki.
Dla przypisania komuś odpowiedzialności deliktowej konieczne jest, aby dzia-
łanie, które spowodowało szkodę, było nie tylko bezprawne, ale także zawinione.
9
Zdaniem Sądu drugiej instancji, powód nie udowodnił zawinionego działania strony
pozwanej przy składaniu oświadczenia o rozwiązaniu z nim umowy o pracę bez wy-
powiedzenia. Sąd zwrócił uwagę, że w prawomocnie zakończonym postępowaniu, w
którym zasądzono na rzecz powoda odszkodowanie z art. 56 k.p., do uwzględnienia
powództwa doszło nie wskutek wykazania zawinionego działania pozwanej jako pra-
codawcy, ale wobec nieudowodnienia przez pozwaną takiego postępowania powoda,
które uzasadniałoby rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 52
§ 1 pkt 1 k.p. W konsekwencji brak jest podstaw do stwierdzenia zawinionego działa-
nia strony pozwanej jako pracodawcy przy dokonywaniu rozwiązania umowy o pracę
z powodem.
Konieczną przesłanką uwzględnienia powództwa o odszkodowanie zgłoszo-
nego na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego było również wykazanie przez po-
woda faktu poniesienia szkody, jej wysokości oraz związku przyczynowego pomiędzy
działaniem pozwanej a powstaniem szkody. W ocenie Sądu Apelacyjnego powód nie
wykazał, aby tryb w jakim rozwiązano z nim umowę o pracę miał jakikolwiek wpływ
na możliwość (brak możliwości) znalezienia przez niego pracy. Powód nie przedsta-
wił jakichkolwiek dowodów na wykazanie swoich twierdzeń, że brak podjęcia przez
niego zatrudnienia w spornym okresie był następstwem trybu rozwiązania z nim
umowy o pracę. Powód nie udowodnił w szczególności, że potencjalni pracodawcy
zrezygnowali z zatrudnienia go ze względu na informacje rzekomo rozpowszechnia-
ne przez pracodawcę oraz tryb rozwiązania z nim umowy o pracę. Podstawą
uwzględnienia powództwa nie mogło być samo twierdzenie powoda, że tryb rozwią-
zania z nim stosunku pracy miał wpływ na brak możliwości znalezienia pracy. Powód
zeznał, że do czasu wydania przez Sąd Okręgowy prawomocnego wyroku w przed-
miocie roszczeń z art. 56 k.p. (w sprawie o przywrócenie do pracy) nie poszukiwał
zatrudnienia, albowiem oczekiwał przywrócenia do pracy - na mocy orzeczenia są-
dowego - na dotychczas zajmowanym stanowisku u strony pozwanej. Powód nie
udowodnił, aby w spornym okresie pozostawał bez pracy wyłącznie na skutek roz-
wiązania z nim przez pozwaną stosunku pracy bez wypowiedzenia.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, powód nie udowodnił również kolejnej prze-
słanki odpowiedzialności deliktowej strony pozwanej, a mianowicie wysokości ponie-
sionej szkody (w postaci wynagrodzenia, jakie mógłby uzyskiwać, gdyby podjął pracę
w okresie objętym żądaniem pozwu). Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu
Okręgowego, że umowę o pracę zawarto z powodem na czas określony i gdyby nie
10
rozwiązanie umowy w trybie dyscyplinarnym, przedmiotowa umowa o pracę uległaby
rozwiązaniu - na podstawie art. 30 § 1 pkt 4 k.p. - w dniu 20 czerwca 2003 r. wobec
upływu czasu, na jaki została zawarta. Powód jako obywatel francuski był zatrudnio-
ny na podstawie umowy o pracę na czas określony. W spornym okresie (w roku
2003) wykonywanie przez powoda jako cudzoziemca pracy na terytorium Polski
podlegało przepisom obowiązującego do 23 sierpnia 2006 r. rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad
i trybu wydawania przyrzeczeń i zezwoleń na pracę cudzoziemców (Dz.U. Nr 153,
poz. 1766), wydanego na podstawie art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o
zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 6, poz.
56 ze zm.). W świetle powołanych przepisów ustawowych i wykonawczych powód
jako cudzoziemiec był w spornym okresie obowiązany, każdorazowo przed podję-
ciem zatrudnienia, do uzyskania zezwolenia właściwego wojewody na wykonywanie
pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Po rozwiązaniu w dniu 20 czerwca
2003 r. umowy o pracę zawartej na czas określony powód byłby ponownie zobowią-
zany do uzyskania takiego zezwolenia. Tym samym nie sposób podzielić stanowiska
powoda, że wobec zawarcia kolejnej umowy o pracę na czas określony umowa ta
przekształciła się - na podstawie art. 251
§ 1 k.p. - w umowę o pracę zawartą na czas
nieokreślony. Skutki wynikające z art. 251
§ 1 k.p. były w stosunku do powoda wyłą-
czone przez konieczność stosowania do niego jako cudzoziemca art. 50 ust. 1
ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. W tych okolicznościach Sąd
Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, że powód nie wykazał również
powstania szkody oraz jej wysokości jako przesłanki odpowiedzialności deliktowej
pozwanej spółki. Powstanie szkody i jej wysokość były przedmiotem rozpoznania
przez Sąd Okręgowy w sprawie [...]. Sąd ten badał czy po stronie powoda powstała
szkoda, której wysokość przewyższałaby zasądzone na jego rzecz odszkodowanie z
art. 58 k.p., stanowiące równowartość trzymiesięcznego wynagrodzenia w łącznej
kwocie 32.000 zł. Sąd ten stwierdził, że powód nie wykazał, aby w spornym okresie
poniósł szkodę w większym rozmiarze niż zasądzone odszkodowanie. Powód za-
trudniony był na czas określony, do 20 czerwca 2003 r., nie mógł wykazać poniesio-
nej szkody w większym rozmiarze, skoro przedmiotowa umowa o pracę i tak rozwią-
załaby się w terminie następnych trzech miesięcy, za które powód otrzymał ekwiwa-
lent w postaci odszkodowania, zasądzonego na podstawie art. 58 k.p.
11
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł w imieniu powoda
jego pełnomocnik. Skarga kasacyjna została oparta na podstawie naruszenia prawa
materialnego, a mianowicie: 1) art. 58 k.p., poprzez niewłaściwe zastosowanie i
przyjęcie, że na jego podstawie nie jest możliwe przyznanie odszkodowania w roz-
miarze większym niż równowartość trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę, w
sytuacji gdy na podstawie tej normy prawnej istnieje możliwość zasądzenia kwoty
dochodzonej przez powoda; 2) art. 415 k.c., poprzez niewłaściwe zastosowanie i
ocenę roszczenia tylko i wyłącznie na podstawie tego przepisu bez powiązania z art.
58 k.p.; 3) art. 415 k.c., poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w sprawie
nie zachodzą przesłanki uzasadniające odpowiedzialność pozwanej na jego podsta-
wie, gdy ze stanu faktycznego jednoznacznie wynika, że spełnione są wszystkie
elementy uzasadniające taką odpowiedzialność, tj. bezprawność działania, szkoda i
związek przyczynowy pomiędzy działaniem pozwanej a powstaniem szkody; 4) art.
471 k.c., przez jego niezastosowanie, choć powinien być zastosowany ze względu
na to, że szkoda ma źródło w zobowiązaniu umownym łączącym strony, tj. umowie o
pracę; 5) art. 251
§ 1 k.p., przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że powód był
zatrudniony u strony pozwanej na podstawie umowy o pracę zawartej na czas okre-
ślony, gdy w rzeczywistości strony łączyła umowa na czas nieokreślony.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty
sprawy, poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 331.700 zł z od-
setkami.
Konieczność przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący uzasadnił
tym, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, ponieważ opisane narusze-
nia przepisów prawa cywilnego i prawa pracy są rażące, co powoduje konieczność
zreformowania wadliwego rozstrzygnięcia.
Odpowiedź na skargę kasacyjną wniosła strona pozwana, domagając się jej
oddalenia i zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyj-
nym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Spór w niniejszej spra-
wie dotyczył odszkodowania, należnego pracownikowi w związku z rozwiązaniem z
nim umowy o pracę z naruszeniem art. 52 § 1 pkt 1 k.p., wykraczającego poza limit
12
określony art. 58 k.p. Przed wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 27
listopada 2007 r., SK 18/05 (OTK-A 2007 nr 10, poz. 128), w orzecznictwie Sądu
Najwyższego oraz w piśmiennictwie prawa pracy przyjmowano, że wysokość od-
szkodowania z tytułu sprzecznego z prawem rozwiązania umowy o pracę za wypo-
wiedzeniem i bez wypowiedzenia określają przepisy Kodeksu pracy, które limitują
maksymalną wysokość tego odszkodowania. Skoro jest to sprawa uregulowana wy-
czerpująco w prawie pracy, to nie ma podstaw do stosowania w tym zakresie w sto-
sunku do pracodawcy przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących odpowiedzialności
odszkodowawczej. Tymczasem w wyroku z 27 listopada 2007 r., SK 18/05, Trybunał
Konstytucyjny stwierdził, że art. 58 w związku z art. 300 k.p. rozumiany w ten sposób,
że wyłącza dochodzenie innych, niż określone w art. 58 k.p., roszczeń odszkodo-
wawczych, związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowie-
dzenia, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP oraz nie jest
niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Wyrok ten oznaczał całkowite
odejście od utrwalonego orzecznictwa i zgodnych z nim poglądów doktryny prawa
pracy. Spór co do charakteru tego wyroku - czy jest on wiążący dla wszystkich sądów
pracy (jak przyjęto w uchwale Sądu Najwyższego z 9 czerwca 2009 r., II PZP 6/09,
OSNP 2009 nr 21-22, poz. 275), czy też jako orzeczenie wyłącznie interpretacyjne
nie powoduje utraty mocy obowiązującej przepisu i nie może stanowić podstawy
wznowienia postępowania cywilnego (jak przyjęto w uchwale Sądu Najwyższego z
17 grudnia 2009 r., III PZP 2/09, OSNP 2010 nr 7-8, poz. 97) - nie ma istotnego zna-
czenia na etapie postępowania kasacyjnego, ponieważ skargi nie oparto na zarzucie
naruszenia art. 4011
k.p.c. Z twierdzeniem o braku podstaw do wznowienia postępo-
wania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z 27
lutego 2007 r. [...], którym oddalono powództwo Mariana O. przeciwko I.P. Spółce z
o.o. w P. o zapłatę odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku
pracy, występowała strona pozwana. Twierdzenie to nie może jednak podlegać oce-
nie Sądu Najwyższego, skoro skargę kasacyjną wniósł powód.
Niezależnie od tego, jakie znaczenie przypisze się wyrokowi Trybunału
Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05, jedno nie ulega wątpliwości -
orzeczenie to nie wyjaśnia szeregu skomplikowanych zagadnień, jakie wyłaniają się
w praktyce w związku z przyjętym przez Trybunał kierunkiem wykładni art. 58 k.p. W
odniesieniu do podstaw prawnych uzupełniającego odszkodowania dochodzonego
przez pracownika na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego Trybunał w uzasad-
13
nieniu tego orzeczenia podniósł jedynie - nie zajmując się bliżej tą kwestią - że po-
nieważ sprawa naprawienia szkody wyrządzonej pracownikowi przez sprzeczne z
prawem rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia nie została w art. 58 k.p. ani w in-
nych przepisach prawa pracy wyczerpująco uregulowana, na podstawie art. 300 k.p.,
„należy w tym zakresie stosować właściwe przepisy Kodeksu cywilnego, w szczegól-
ności art. 415 k.c. i n. lub art. 471 k.c. i n.”. W związku z omawianym orzeczeniem
Trybunału Konstytucyjnego w piśmiennictwie zwrócono uwagę, że jako podstawową
(nie wykluczając całkowicie odpowiedzialności deliktowej) należy przyjąć odpowie-
dzialność kontraktową. Sprzeczne z prawem rozwiązanie umowy o pracę jest naru-
szeniem obowiązku wynikającego z umowy i będącego elementem stosunku pracy,
którego treść jest kształtowana nie tylko przez same oświadczenia woli, ale także
przez ustawę (art. 56 k.c. w związku z art. 300 k.p.), a mianowicie przepisy regulują-
ce dopuszczalność rozwiązania umowy (por. K. Jaśkowski: Wpływ wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r. na odpowiedzialność pracodawcy za rozwią-
zanie umowy o pracę, PiZS 2009 nr 2; T. Liszcz: Odpowiedzialność odszkodowaw-
cza pracodawcy wobec pracownika, PiZS 2008 nr 12, według której pracodawca
rozwiązując bezprawnie stosunek pracy narusza swój podstawowy obowiązek - rze-
czywistego zatrudniania pracownika do czasu nadejścia ustalonego z góry terminu
lub jego rozwiązania w drodze zgodnej z prawem czynności rozwiązującej). Sformu-
łowane zostało również stanowisko, że podstawą dochodzenia roszczeń odszkodo-
wawczych może być jedynie art. 415 k.c., ponieważ odpowiedzialność kontraktowa
została unormowana przez Kodeks pracy (M. Gersdorf: Otwarte drzwi dla odpowie-
dzialności cywilnej pracodawcy za wadliwe zwolnienie pracownika - i co dalej, PiZS
2008 nr 1).
W ocenie Sądu Najwyższego, w składzie rozpoznającym niniejszą skargę ka-
sacyjną, należy przyjąć, że właściwą podstawą cywilnej uzupełniającej odpowiedzial-
ności odszkodowawczej pracodawcy jest odpowiedzialność deliktowa. Nie przeko-
nuje bowiem uzasadnienie odpowiedzialności kontraktowej oparte na założeniu, że
istnieje odrębny obowiązek pracodawcy wynikający ze stosunku pracy w postaci nie-
rozwiązywania umów o pracę sprzecznie z prawem. Rodzaj odpowiedzialności cywil-
nej, która poprzez art. 300 k.p. może znaleźć zastosowanie w tym przypadku, wynika
z charakteru przepisów regulujących rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia
przez pracodawcę. Przepisy te mają charakter iuris cogentis i ustalają określony po-
rządek prawny w zakresie rozwiązywania stosunków pracy bez wypowiedzenia.
14
Działanie pracodawcy godzące w ten porządek prawny stanowi czyn niedozwolony w
rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. W razie spełnienia przewidzianych pra-
wem przesłanek rodzi ono odpowiedzialność odszkodowawczą. Z tych przyczyn nie-
uzasadniony jest kasacyjny zarzut naruszenia art. 471 k.c. poprzez jego niezastoso-
wanie. Prawidłowo przyjął Sąd Apelacyjny, że ewentualna szkoda powoda wynikają-
ca z niezgodnego z prawem rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia
mogłaby mieć swoje źródło w czynie niedozwolonym pracodawcy, nie zaś w zobo-
wiązaniu umownym łączącym strony umowy o pracę.
W ramach odpowiedzialności odszkodowawczej Kodeks cywilny przewiduje
różne jej podstawy i związane z nimi zróżnicowane przesłanki. Odpowiedzialność
pozwanej spółki mogłaby się opierać na podstawie art. 415 k.c., czyli na zasadzie
winy. Przyjęcie odpowiedzialności deliktowej strony pozwanej wymagało wykazania
przez powoda wszystkich przesłanek cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej,
w szczególności szkody, zawinionego i bezprawnego działania lub zaniechania
osoby odpowiedzialnej za szkodę oraz normalnego związku przyczynowego pomię-
dzy tym działaniem lub zaniechaniem a powstaniem szkody.
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego wynika, że w rozpo-
znawanej sprawie nie zostały spełnione przesłanki odpowiedzialności deliktowej z
art. 415 k.c., a w każdym razie powód ich nie wykazał (nie udowodnił). Kwestionowa-
nie przez skarżącego tej oceny opiera się na zarzucie nierozważenia w sposób
wszechstronny zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz pominięcia istot-
nych okoliczności faktycznych. Tego rodzaju zarzuty uchylają się spod oceny Sądu
Najwyższego, nie tylko dlatego, że skarga kasacyjna nie została oparta na podstawie
naruszenia przepisów postępowania odnoszących się do ustaleń faktycznych i oceny
dowodów, ale przede wszystkim dlatego, że podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Za-
rzut naruszenia art. 415 k.c. jest w istocie polemiką z poczynionymi przez Sąd Apela-
cyjny ustaleniami faktycznymi i oceną dowodów, a zatem nie może być uwzględnio-
ny.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że w odniesieniu do prze-
słanki winy, w zakresie jej elementu określanego jako wina subiektywna, art. 415 k.c.
nie różnicuje wprawdzie odpowiedzialności w zależności od rodzaju (stopnia) winy
(odpowiedzialność tę uzasadnia nawet brak należytej staranności), jednak w przy-
padku odpowiedzialności pracodawcy z tytułu wyrządzenia szkody przez sprzeczne z
15
prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia odpowiedzialność tę uza-
sadnia (przy spełnieniu pozostałych przesłanek) jedynie działanie pracodawcy pole-
gające na zamierzonym (umyślnym) naruszeniu przepisów o rozwiązaniu umowy o
pracę bez wypowiedzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2009 r., I PK
135/08, OSNP 2010 nr 15-16, poz. 188). Wydaje się, że taki kierunek interpretacji
podziela także Trybunał Konstytucyjny, który w uzasadnieniu wyroku z 27 listopada
2007 r., SK 18/05, stwierdził, że: „rozwiązanie to (tj. ustawowe ograniczenie w art. 58
k.p. wysokości odszkodowania) jest niesprawiedliwe zwłaszcza w sytuacji, gdy pra-
codawca przy rozwiązaniu stosunku pracy rażąco naruszył przepisy prawa w taki
sposób, że można mu przypisać winę umyślną w postaci zamiaru bezpośredniego
kierunkowego (gdy miał pełną tego świadomość) lub ewentualnego”.
Przyjęcie ograniczenia postaci winy pracodawcy do winy umyślnej mieści się
w określonych w art. 300 k.p. zasadach stosowania do stosunku pracy w sprawach
nieunormowanych przepisami prawa pracy przepisów Kodeksu cywilnego. W
orzecznictwie i piśmiennictwie prawa pracy powszechnie przyjmuje się, że odpo-
wiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego oznacza, między innymi, dopusz-
czalność ich modyfikowania ze względu na szczególne właściwości stosunku pracy.
W kontekście rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia przez pracodawcę
należy mieć na uwadze, że takie rozwiązanie stosunku pracy, w odróżnieniu od wy-
powiedzenia, stanowi sposób ustania stosunku pracy, który podlega daleko idącej
reglamentacji w obowiązującym prawie pracy. Prawne ukształtowanie tego sposobu
rozwiązania stosunku pracy uwzględnia z jednej strony interes pracownika, dla któ-
rego niezwłoczna utrata zatrudnienia komplikuje zasadniczo jego (a z reguły także
jego rodziny) sytuację życiową, a z drugiej strony usprawiedliwiony interes praco-
dawcy, wynikający z faktu ponoszenia przez niego ryzyka prowadzenia zakładu
pracy, co wymaga stworzenia mu możliwości niezwłocznego rozwiązania stosunku
pracy z pracownikiem. Nie jest bez znaczenia, że w związku ze sprzecznym z pra-
wem rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia pracownikowi przysługuje
odszkodowanie według przepisów Kodeksu pracy, które jest niezależne od rodzaju i
stopnia winy, a zatem odszkodowanie w ramach swego rodzaju odpowiedzialności
obiektywnej pracodawcy. Pomijając zróżnicowanie funkcji odszkodowania z Kodeksu
pracy, na co zwraca uwagę Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyroku z 27 listo-
pada 2007 r., SK 18/05, odszkodowanie to zawiera w sobie również elementy kom-
pensaty szkody poniesionej przez pracownika w związku z utratą pracy. Skoro tak, to
16
odpowiedzialność wykraczająca poza tę granicę musi znajdować uzasadnienie w
szczególnie nagannym zachowaniu pracodawcy, polegającym na rozmyślnym naru-
szeniu przez niego norm określających przesłanki rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia. Trybunał Konstytucyjny, podkreślając racje przemawiające za do-
puszczeniem odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy na zasadach prawa
cywilnego, zwrócił uwagę na istotną okoliczność wiążącą się z zasadą sprawiedliwo-
ści społecznej, wyrażoną w art. 2 Konstytucji, mianowicie, że w sytuacji, gdy pracow-
nik wyrządzi szkodę pracodawcy przez nienależyte wywiązywanie się z obowiązków
pracowniczych, przepisy prawa pracy (art. 114-121 k.p.) ograniczają jego odpowie-
dzialność tylko do przypadków, gdy wyrządził szkodę nieumyślnie. W razie umyślne-
go wyrządzenia szkody pracownik jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wy-
sokości (art. 122 k.p.), zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosowanymi w
związku z art. 300 k.p. Argumentację tę można odpowiednio odnieść do odpowie-
dzialności pracodawcy za szkodę wyrządzoną pracownikowi.
W zarysowanym kontekście normatywnym Sąd Apelacyjny przyjął, oceniając
ustalone okoliczności faktyczne towarzyszące rozwiązaniu umowy z powodem, że
stronie pozwanej, dokonującej rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, nie
można postawić zarzutu umyślnego naruszenia art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Powód nie wy-
kazał bowiem umyślności w działaniu pozwanego pracodawcy.
Zgodnie z ogólnymi regułami rozkładu ciężaru dowodu, w przypadku odpowie-
dzialności deliktowej, opartej na art. 415 k.c., to na pracowniku ciąży obowiązek wy-
kazania okoliczności uzasadniających odpowiedzialność odszkodowawczą praco-
dawcy z tytułu wyrządzenia szkody przez sprzeczne z prawem rozwiązanie umowy o
pracę bez wypowiedzenia, a więc poza przesłanką winy, również szkody i związku
przyczynowego między zachowaniem pracodawcy a szkodą. Przyjmując ogólnie ak-
ceptowane pojęcie szkody jako różnicy między aktualnym stanem majątku poszko-
dowanego a stanem hipotetycznym, który by istniał, gdyby zobowiązanie zostało
prawidłowo wykonane, szkodą jest zasadniczo utrata zarobku, który pracownik uzy-
skałby, gdyby umowa nie została rozwiązana. Na pracowniku ciąży obowiązek prze-
ciwdziałania powiększeniu szkody, co oznacza, że powinien po rozwiązaniu stosunku
pracy wykazać aktywność w poszukiwaniu nowego zatrudnienia. Brak takiej aktyw-
ności podlega uwzględnieniu jako przyczynienie się pracownika do powstania
szkody. Nie stanowi usprawiedliwienia dla braku aktywności w poszukiwaniu nowego
zatrudnienia oczekiwanie na korzystny dla pracownika wyrok sądu pracy przywraca-
17
jący go do pracy, zwłaszcza że sąd pracy może z urzędu uwzględnić roszczenie al-
ternatywne - o zasądzenie odszkodowania (art. 4771
k.p.c.). Nie można w tej sytuacji
podzielić stanowiska pełnomocnika skarżącego, że skoro powód miał świadomość
bezprawności zachowania strony pozwanej, pozostawał w gotowości do świadczenia
pracy i miał uzasadnione podstawy, aby przypuszczać, że będzie kontynuował za-
trudnienie u strony pozwanej (zwłaszcza po wyroku Sądu Rejonowego przywracają-
cego do pracy, który utwierdził go w przekonaniu, że powróci do pracy), to nie miał
obowiązku poszukiwania innego zatrudnienia.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że nie są usprawiedliwione ka-
sacyjne zarzuty naruszenia art. 415 k.c. i art. 58 k.p. w powiązaniu z art. 415 k.c.
Wbrew zarzutom skarżącego, Sąd Apelacyjny uwzględnił wyrok Trybunału Konstytu-
cyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05 i wynikające z niego wnioski. Podsumowu-
jąc ten wątek rozważań należy podkreślić, że podstawą prawną uzupełniającej od-
powiedzialności odszkodowawczej pracodawcy w razie rozwiązania umowy o pracę
bez wypowiedzenia są przepisy Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności deliktowej
(art. 415 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Odpowiedzialność taką uzasadnia (przy
spełnieniu pozostałych przesłanek) działanie pracodawcy polegające na zamierzo-
nym (umyślnym) naruszeniu przepisów o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowie-
dzenia. Pracownik obowiązany jest wykazać wszystkie przesłanki odpowiedzialności
pracodawcy wynikające z art. 415 k.c., w tym umyślność jego działania (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2009 r., I PK 135/08).
Nie jest również uzasadniony zarzut naruszenia art. 251
§ 1 k.p. poprzez jego
niezastosowanie i w konsekwencji błędne przyjęcie, że powód był zatrudniony u
strony pozwanej na podstawie umowy na czas określony, chociaż strony łączyła
piąta z kolei umowa na czas określony, co jest równoznaczne z zawarciem umowy
na czas nieokreślony. Niezastosowanie przez Sąd Apelacyjny art. 251
§ 1 k.p. było
usprawiedliwione. Powód jako obywatel francuski obowiązany był - do czasu wstą-
pienia Polski do Unii Europejskiej, co nastąpiło 1 maja 2004 r. - uzyskać zezwolenie
na pracę zgodnie z art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnianiu i
przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56 ze zm.).
Zgodnie z tym przepisem (w brzmieniu obowiązującym do 30 kwietnia 2004 r.), cu-
dzoziemiec mógł wykonywać pracę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli
posiadał zezwolenie na pracę wydane przez wojewodę właściwego ze względu na
siedzibę pracodawcy. Z obowiązku tego byli zwolnieni cudzoziemcy posiadający ze-
18
zwolenie na osiedlenie się, zgodę na pobyt tolerowany, status uchodźcy nadany w
Rzeczypospolitej Polskiej lub korzystający z ochrony czasowej na jej terytorium. We-
dług art. 50 ust. 2 tej ustawy, warunkiem wydania cudzoziemcowi zezwolenia na
pracę było wcześniejsze uzyskanie przez pracodawcę przyrzeczenia i uzyskanie
przez cudzoziemca odpowiedniej wizy lub zezwolenia na zamieszkanie na czas
oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Z kolei jej art. 50 ust. 8 stanowił,
że przyrzeczenie wydaje pracodawcy wojewoda, uwzględniając sytuację na lokalnym
rynku pracy (...); przyrzeczenie i zezwolenie na pracę są wydawane na czas ozna-
czony dla określonego cudzoziemca i pracodawcy, na określone stanowisko lub ro-
dzaj wykonywanej pracy. Zgodnie z art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o
zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu, minister właściwy do spraw pracy miał
określić, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i tryb wydawania przyrze-
czeń i zezwoleń na pracę cudzoziemców, wzory wniosków o przyrzeczenie i innych
dokumentów, z uwzględnieniem, że: 1) przyrzeczenie wydawane jest na wniosek
pracodawcy na czas określony; 2) zezwolenie na pracę jest wydawane na czas okre-
ślony w przyrzeczeniu, na okres nie dłuższy niż czas pobytu określony w odpowied-
niej wizie lub okres ważności zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
W okresie poddawanym ocenom prawnym w rozpoznawanej sprawie (rozwią-
zanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nastąpiło w lutym 2003 r.) wykonywanie
przez powoda jako cudzoziemca pracy na terytorium Polski podlegało przepisom
ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2001 r. w
sprawie szczegółowych zasad i trybu wydawania przyrzeczeń i zezwoleń na pracę
cudzoziemców (Dz.U. Nr 153, poz. 1766), wydanego na podstawie art. 51 ust. 1 tej
ustawy. W świetle powołanych przepisów ustawowych i wykonawczych powód jako
cudzoziemiec (chociaż obywatel państwa członkowskiego Unii Europejskiej) był
obowiązany, aż do 30 kwietnia 2004 r., każdorazowo przed podjęciem zatrudnienia
do uzyskania zezwolenia właściwego wojewody na wykonywanie pracy na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Po rozwiązaniu z dniem 20 czerwca 2003 r. kolejnej
umowy o pracę zawartej na czas określony powód byłby ponownie zobowiązany do
uzyskania takiego zezwolenia. Zezwolenie to byłoby czasowe i kolejna umowa o
pracę też zostałaby z powodem zawarta na czas określony. Pozwana spółka jako
pracodawca mogła zawierać z powodem jedynie umowy o pracę na czas określony,
19
mając na względzie okres, na jaki były wydawane kolejne zezwolenia na pracę dla
powoda. Nie było dopuszczalne zawarcie z powodem jako cudzoziemcem w 2003 r.
umowy o pracę na okres wykraczający poza wskazany w zezwoleniu na pracę, a
więc tym bardziej umowy o pracę na czas nieokreślony. Biorąc pod uwagę stan
prawny obowiązujący w 2003 r., nie sposób podzielić stanowiska powoda, że w re-
zultacie zawarcia kolejnej umowy o pracę na czas określony umowa ta przekształciła
się - na podstawie art. 251
§ 1 k.p. - w umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony.
Stosowanie art. 251
§ 1 k.p. było wyłączone w stosunku do powoda przez koniecz-
ność stosowania do niego jako cudzoziemca art. 50 ust. 1, 2 i 8 oraz art. 51 ust. 1
ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39814
k.p.c.; o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 § 1
k.p.c.
========================================