Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 51/10
POSTANOWIENIE
Dnia 19 sierpnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku H. S.
przy uczestnictwie Gminy Miasta G.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 19 sierpnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w G. z dnia 17 kwietnia 2009 r., sygn. akt III Ca
(…),
odrzuca skargę kasacyjną i zasądza od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki
kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wnioskodawczyni w dniu 11 stycznia 2008 r. wystąpiła z wnioskiem o wpisanie w
dziale III księgi wieczystej Nr (...)2 ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu
administracyjnym o zwrot wywłaszczonej nieruchomości położonej w G. pomiędzy
ulicami A., B., S. i B., stanowiącej działkę nr 148 oraz część działki nr (...)/150 o łącznej
powierzchni 31 000 m2
.
W dniu 15 lipca 2008 r. referendarz sądowy Sądu Rejonowego w G. wniosek ten
oddalił. W skardze z dnia 30 lipca 2008 r. wnioskodawczyni zarzuciła, że w wypadkach
2
przewidzianych w ustawie w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być
ujawnione prawa osobiste i roszczenia, a w szczególności roszczenie o przeniesienie
własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie
ograniczonego prawa rzeczowego; dotyczy to także roszczeń przyszłych warunkowych.
Postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2008 r Sąd Rejonowy w G. wniosek
o wpisanie w dziale III księgi wieczystej nr (...)2 ostrzeżenia o toczącym się
postępowaniu administracyjnym o zwrot wywłaszczonej nieruchomości stanowiącej
działkę nr 148, oraz część działki nr (...)/ 150 o łącznej powierzchni 31 000 m2
oddalił. W
uzasadnieniu podniósł, że art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm., dalej:
„u.k.w.h.”) stanowi, że w przypadkach wskazanych w przepisach ustawowych w księdze
wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste i
roszczenia. Ze względu na to unormowanie niedopuszczalne jest dokonywanie wpisu w
księdze wieczystej, który nie ma podstawy prawnej w przepisie ustawowym.
Ustawodawca przewiduje więc wpis roszczenia tylko w ściśle określonych sytuacjach, a
taka w sprawie nie występuje
Apelację wnioskodawczyni Sąd Okręgowy w G. oddalił postanowieniem z dnia 17
kwietnia 2009 r. Podniósł, że podstawę wpisu roszczenia może stanowić odpowiedni
dokument. Fakt, że prowadzone jest postępowanie administracyjne dotyczące zwrotu
wywłaszczonych nieruchomości i zostało złożone przez wnioskodawczynię
zaświadczenie Prezydenta Miasta G. z dnia 20 października 2008 r. stwierdzające, że
sprawa o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, między innymi z wniosku skarżącej jest
w toku nie oznacza, iż jest to dokument, który stanowi podstawę wpisu roszczenia
przyszłego i warunkowego w rozumieniu art. 16 u.k.w.h. Dokument, który stanowi
podstawę wpisu roszczenia określony został w art. 32 ust. 2 u.k.w.h. Wymaganie w nim
zawarte dotyczy także wpisu roszczeń przyszłych i warunkowych. Brak jest bowiem
przepisu szczególnego wyłączającego w tym wypadku stosowanie tego przepisu.
Podstawą wpisu roszczenia przyszłego i warunkowego nie może być przekonanie
wnioskodawczyni o zasadności roszczenia wynikające z faktu toczącego się
postępowania o zwrot wywłaszczonej nieruchomości. Fakt ten nie implikuje powstania
roszczenia przyszłego w rozumieniu art. 16 u.k.w.h. Takie roszczenie musi wynikać z
dokumentu spełniającego wymagania określone w art. 32 ust. 2 u.k.w.h., nie zaś z
dokumentu stwierdzającego, że toczy się postępowanie administracyjne dotyczące
zwrotu nieruchomości.
3
Wnioskodawczyni w skardze kasacyjnej opartej na naruszeniu art. 6269
w zw. z
art. 16 ust. 2 pkt 2 u.k.w.h. i 6269
k.p.c. w zw. z art. 32 ust. 2 oraz art. 31 ust. 1 u.k.w.h.
wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podkreślić należy, że wnioskodawczyni wniosła „o wpisanie w dziale III księgi
wieczystej nr (...)2 Sądu Rejonowego w G. ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu
administracyjnym o zwrot wywłaszczonej nieruchomości położonej w G.....”.
Jednoznacznie więc żądanie dotyczyło wpisania ostrzeżenia o toczącym się
postępowaniu administracyjnym, a nie wpisu roszczenia. Skoro wniosek ten został
oddalony postanowieniem Sądu Rejonowego w G. z dnia 28 sierpnia 2008 r., to
rozstrzygnięcie to dotyczy wpisania ostrzeżenia, a nie roszczenia, co wynika także z
uzasadnienia tego orzeczenia. Apelacja wnioskodawczyni obejmowała zaskarżone
postanowienie, a więc jej zakres dotyczył istniejącego orzeczenia, a nie innego nie
będącego przedmiotem żądania, tj. wpisania roszczenia. Zaskarżonym postanowieniem
z dnia 17 kwietnia Sąd Okręgowy w G. oddalając apelację orzekł w przedmiocie żądania
wpisania ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu administracyjnym, a nie o wpisie
roszczenia.
W postępowaniu wieczystoksięgowym wpis jest dokonywany na wniosek i w jego
granicach (art. 6268
§ 1 k.p.c.), co oznacza, że sąd nie może dokonać wpisu z urzędu,
chyba, że wyraźnie przewiduje to ustawa (por. np. art. 62613
k.p.c. i art. 36 ust. 3
u.k.w.h.). Z tych ostatnich przepisów wynika, że ostrzeżenia, (a nie roszczenia)
podlegają wpisowi z urzędu, jeżeli sąd dostrzeże niezgodność stanu prawnego
ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, bądź jeżeli dla
nieruchomości albo dla tego samego prawa rzeczowego prowadzona jest więcej niż
jednaj księga wieczysta. Ostrzeżenia na wniosek są wpisywane wtedy, gdy niezgodność
stanu prawnego nie występuje, niemniej toczy się postępowanie które może do takiego
stanu doprowadzić. W takim wypadku sąd jest wnioskiem związany (por. odpowiednio
uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2010 r. III CZP 134/09
dotychczas nie publ.). Nie można jednak na skutek żądania wpisu ostrzeżenia o
toczącym się postępowaniu dokonać wpisu konkretnego roszczenia, gdyż, jak trafnie
podniesiono w literaturze, są to różne żądania mające odmienną treść. Zakaz orzekania
ponad żądanie, będący przejawem zasad dyspozycyjności i kontradyktoryjności
oznacza, że o treści orzeczenia zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym
4
decyduje żądanie strony. Sąd nie może rozstrzygać czego innego od tego, czego żądał
powód (aliud), więcej niż żądał powód (super), ani na innej podstawie faktycznej niż
wskazana przez powoda. Zakaz orzekania ponad żądanie odnosi się zatem do samego
żądania (petitum) i do jego podstawy faktycznej (causa petendi). W procesie o
uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym, podstawą wpisu ostrzeżenia może być nieprawomocne
orzeczenie sądu, lub postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia (art. 10 ust. 2 u.k.w.h.).
Żądanie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części - jeżeli stała się
zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu - na rzecz poprzedniego właściciela
lub jego następcy prawnego, jest realizowane w drodze postępowania
administracyjnego (art. 136 ust. 3 u.g.n.), a skutek rzeczowy w postaci przejścia prawa
własności wywołuje, nie złożenie wniosku i wszczęcie tego postępowania, lecz
zapadniecie ostatecznej decyzji uwzględniającej wniosek (por. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1996 r., III CZP 29/96, OSNC 1996, nr 7-8, poz. 102).
Skoro więc wszczęcie takiego postępowania nie wywołuje niezgodności stanu prawnego
nieruchomości z rzeczywistym stanem prawnym, to brak podstawy do wpisania
ostrzeżenia z urzędu, a skoro ustawodawca nie ustanowił w tym przypadku podstawy do
wpisu ostrzeżenia na wniosek, to takie żądanie nie może być uwzględnione.
W sprawach wieczystoksięgowych skarga kasacyjna przysługuje tylko
od prawomocnych postanowień co do istoty sprawy kończących postępowanie.
Orzeczenie w przedmiocie ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu sądowym,
czy administracyjnym, które może doprowadzić do innego stanu prawnego, niż
ujawniony w księdze wieczystej nie należy do tej kategorii orzeczeń. Istotą ostrzeżenia o
toczącym się postępowaniu, nie jest rozstrzygnięcie o prawidłowości wpisanego w
księdze wieczystej prawa, lecz urzędowa informacja o tym, że została zakwestionowana
zasadność tego wpisu w drodze wszczęcia postępowania. Wpisanie ostrzeżenia nie
uchybia samej mocy prawnej kwestionowanego wpisu, lecz jedynie wyłącza działanie
rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (por. postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 7 stycznia 1997 r., I CKN 31/96, OSNC 1997, nr 5, poz. 55 i z dnia 15 stycznia
1997, III CZ 1/97, OSNC 1997, nr 4, poz. 37).
Z powyższych względów należało uznać, że zarzuty kasacyjne były nieadekwatne
do przedmiotu rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym postanowieniu i skargę
kasacyjną jako niedopuszczalną odrzucić na podstawie art. 3986
§ 3 k.p.c.