Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 44/10
UCHWAŁA
Dnia 16 września 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. Polska sp. z o.o. we W.
przeciwko Miejskiemu Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej sp. z o.o. we W.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 16 września 2010 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 1 marca 2010 r.,
„Czy roszczenie przedsiębiorcy, będącego spółką
z ograniczoną odpowiedzialnością o wynagrodzenie za bezumowne
korzystanie z jej nieruchomości w związku z przebiegiem linii
przesyłowych należących do innego podmiotu, przedawnia się
w terminie trzech czy dziesięciu lat?”
podjął uchwałę:
Roszczenie przedsiębiorcy, który jest spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością, o wynagrodzenie za bezumowne
korzystanie z jego nieruchomości przez inny podmiot
przedawnia się w terminie trzech lat.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy, rozpoznając apelację powoda A. Polska sp. z o.o. we W.
oraz pozwanego Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej sp. z o.o. we W. od
wyroku Sądu Rejonowego z dnia 18 listopada 2009 r., powziął istotne wątpliwości i
na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia zagadnienie prawne sformułowane w sentencji swojego
postanowienia z dnia 1 marca 2010 r. Zagadnienie to powstało na tle
następującego stanu faktycznego.
Powód na podstawie umowy sprzedaży zawartej w 2002 r. nabył prawo
użytkowania wieczystego nieruchomości, na której przebiega naziemny ciepłociąg
ograniczający możliwość korzystania z nieruchomości. Ciepłociąg został
pobudowany w latach 80 ubiegłego wieku i stanowi własność pozwanego. Powód
w procesie dochodził wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu za okres
od 1 stycznia 2003 r. do dnia grudnia 2007 r. z wyłączeniem miesiąca grudnia
2004 r.
Wyrokiem z dnia 18 listopada 2009 r. Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego
Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej sp. z o.o. we W. na rzecz powoda
A. Polska sp. z o.o. we W. kwotę 43 128 zł wraz z ustawowymi odsetkami i oddalił
powództwo w pozostałej części.
Jak zauważył Sąd Okręgowy do rozstrzygnięcia sprawy kluczowe jest
ustalenie terminu przedawnienia dla roszczenia powoda, jako niezwiązanego
z działalnością gospodarczą.
Dla zastosowania trzyletniego terminu przedawnienia z art.118 k.c.
wystarczy, że działalność gospodarczą prowadzi tylko strona dochodząca
roszczenia, które wiąże się z tą działalnością (por. wyrok SN z 2 kwietnia 2008 r.,
III CSK 302/07). Nie ulega wątpliwości, że powodowa spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością jest przedsiębiorcą. Spór w sprawie dotyczył natomiast tego,
czy roszczenie takiego przedsiębiorcy o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie
z jej nieruchomości w związku z przebiegiem linii przesyłowych należących do
innego podmiotu, przedawnia się w terminie trzech czy dziesięciu lat.
3
Dla kwalifikacji roszczenia jako związanego z prowadzeniem działalności
gospodarczej w rozumieniu art.118 k.c. nie ma znaczenia prawny charakter
leżącego u jego podstaw zdarzenia - może ono być czynnością prawną, czynem
niedozwolonym lub jakimkolwiek innym zdarzeniem, nie wyłączając
bezpodstawnego wzbogacenia czy korzystania z cudzej rzeczy bez podstawy
prawnej - lecz jego związek z działalnością gospodarczą.
Sąd Najwyższy w uchwale powiększonego składu sędziów z 14 maja 1998 r.
(III CZP 12/98) stwierdził, że o działalności gospodarczej przedsiębiorcy można
mówić wtedy, gdy dokonuje on czynności wchodzących w zakres jego działalności
gospodarczej, tj. takich czynności, które powstają w funkcjonalnym związku z tą
działalnością i są realizacją zadań danego przedsiębiorstwa w celu osiągnięcia
określonej korzyści.
W ocenie Sądu Okręgowego istnieją uzasadnione wątpliwości, czy
roszczenie przedsiębiorcy o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z jego
nieruchomości jest związane z działalnością gospodarczą. Aktywność gospodarcza
użytkownika wieczystego nieruchomości nie ma związku z przebiegiem przez jej
teren linii ciepłowniczej należącej do pozwanego. Można bronić poglądu, że tego
typu roszczenia, są co najwyżej związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa - co
obejmuje szerszy zakres niż pojęcie „prowadzenie działalności gospodarczej",
istotnego dla ustalenia terminu przedawnienia.
Z drugiej jednak strony istnieją podstawy do konstruowania domniemania
faktycznego, zgodnie z którym wszelkie czynności podejmowane przez
przedsiębiorców są związane z prowadzeniem przez nich działalności
gospodarczej. Możliwość obalenia tego domniemania istnieje przede wszystkim
w zakresie podmiotów, które w obrocie prawnych występują w dwóch rolach
społecznych, tj. jako przedsiębiorcy i nie-przedsiębiorcy (np. osoby fizyczne).
Oprócz tego w obrocie występują jednak podmioty, których przedmiotem
aktywności jest wyłącznie działalność gospodarcza. Takim podmiotem jest powód
jako spółka kapitałowa - przedsiębiorca.
Jak zauważył Sąd Okręgowy przy ustaleniu niegospodarczego charakteru
roszczenia z jakim występuje taki podmiot, nie wystarczy powołać się na to, że
stosunek prawny pozostaje poza zakresem jego działalności gospodarczej.
4
Podmiot taki, co do zasady, nie podejmuje bowiem innej działalności niż w sferze
gospodarczej. Wtedy dla przełamania domniemania o istnieniu związku roszczenia
z prowadzoną działalnością gospodarczą trzeba dodatkowo wykazać jakiej
niegospodarczej dzielności to dotyczy (np. ekologicznej, filantropijnej czy
oświatowej).
Niewątpliwie spółka chce osiągnąć korzyści majątkowe z faktu, że na jej
terenie znajduje się urządzenie przesyłowe. Tego typu należności będą stanowić
bieżące zyski spółki, których osiągnięcie jest podstawowym celem przedsiębiorcy.
Do obrony jest zatem stanowisko, że tak jak roszczenie z tytułu umowy dotyczącej
korzystania z działki miałoby związek z działalnością gospodarczą spółki, tak samo
roszczenie za bezumowne korzystanie z rzeczy jest związane z taką sferą jej
aktywności. Z tych względów roszczenie przedawniałoby się w okresie 3, a nie
10 lat.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Z roszczeniem o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu
występuje spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, której przysługuje prawo
użytkowania wieczystego tego gruntu. Za ugruntowany w orzecznictwie Sądu
Najwyższego można uznać pogląd, że roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne
korzystanie z gruntu nie jest roszczeniem okresowym (orzeczenia SN z dnia 17 VI.
1957 r., II CR 202/56, OSNCP 1959, poz. 11, oraz uchwała z dnia 24 października
1972 r., III CZP 70/72, OSNC 1973, z. 6, poz. 102). Roszczenie powódki może się
więc przedawnić po 10 lub trzech latach. Zgodnie z art. 118 k.c. roszczenia
związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przedawniają się z upływem
trzech lat. Nie ulega wątpliwości, że powodowa spółka prowadzi działalność
gospodarczą i jest przedsiębiorcą. Wątpliwości Sądu Okręgowego wiążą się
z pytaniem, czy roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystnie
z należącego do niej gruntu jest roszczeniem związanym z prowadzoną przez nią
działalnością gospodarczą. To, że powodowej spółce takie roszczenie przysługuje
jest bezsporne.
Poszukując odpowiedzi na pytanie czy konkretne roszczenie przedsiębiorcy
jest związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą przyjąć należy,
że będzie tak zawsze wtedy, gdy wykazuje ono związek funkcjonalny z tą
5
działalnością. Kodeks cywilny nie zawiera ustawowej definicji działalności
gospodarczej. Definicja tej działalności zawarta w art. 2- 4 ustawy z dnia 2 lipca
2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jedn. tekst Dz. U. z 2007 r., Nr 155,
poz. 1095 ze zm.) nie może być stosowana wprost na gruncie k.c., zważywszy, że
jest ona definicją w rozumieniu tej ustawy. Doktrynie i orzecznictwu pozostawił więc
ustawodawca ustalenie jak na tle k.c. rozumieć prowadzenie działalności
gospodarczej. W doktrynie podkreśla się, że na działalność gospodarczą składają
się czynności faktyczne i prawne. O tym czy konkretną czynność przedsiębiorcy
można zaliczyć do działalności gospodarczej ocenić należy na tle konkretnego
stanu faktycznego, biorąc pod uwagę jej funkcjonalny związek z działalnością
gospodarczą.
Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że z działalnością
gospodarczą mamy do czynienia gdy działalność taką cechuje: fachowość,
podporządkowanie regułom opłacalności i zysku lub przynajmniej zasadzie
racjonalnego gospodarowania, działanie na własny rachunek, powtarzalność oraz
uczestnictwo w obrocie gospodarczym. To czy danej działalności można przypisać
cechy działalności gospodarczej, zależy od konkretnych okoliczności
rozpoznawanej sprawy, także kontekstu prawnego (uchwała SN z dnia 18 czerwca
1991 r., III CZP 40/91, OSNCP 1992, z. 2, poz. 17, uchwała SN z dnia 6 grudnia
1991 r., III CZP 117/91, OSNCP 1992, z. 5, poz. 65, uchwała SN z dnia 14 marca
1995 r., III CZP, 6/95, OSNC 1995, z. poz. 72, wyrok SN z dnia 30 stycznia 2008 r.,
III CSK 260/07, OSP 2009, z. 2, poz. 21). Mając na uwadze, że przedsiębiorcą jest
osoba, która we własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą (art. 431
k.c.)
należy uznać, że jeżeli czynności dokonuje przedsiębiorca, to przemawia za tym
domniemanie, że wchodzi ona w zakres działalności gospodarczej. Konsekwentnie
należy też domniemywać, że jeżeli z roszczeniem występuje przedsiębiorca, to jest
to roszczenie związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.
Tylko gdyby dokonanie czynności lub dochodzenie roszczenia nie pozostawały
w żadnym funkcjonalnym związku z przedmiotem prowadzonej przez
przedsiębiorcę działalności, to należałoby uznać, że nie jest to czynność
o charakterze gospodarczym, ani roszczenie związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej. Dodatkowo należy podkreślić, że o pozostawaniu
6
czynności, czy roszczenia w funkcjonalnym związku z prowadzeniem działalności
gospodarczej nie decyduje stałość lub typowość określonych czynności lub
roszczeń, ani to, czy należą one do zakresu podstawowej działalności
przedsiębiorcy.
Jeżeli przedsiębiorca dochodzi wynagrodzenia naprawienia wyrządzonej mu
szkody, albo roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, czy jak
w rozważnym stanie faktycznym wynagrodzenia za bezumowne korzystanie
z należącej do niego nieruchomości, to roszczenia te będą związane z prowadzoną
przez niego działalnością, jeżeli uzyskane w ten sposób środki przeznaczy na
prowadzenie działalności gospodarczej. Tylko gdyby w konkretnym stanie
faktycznym wykazano, że uzyskane w ten sposób przychody przedsiębiorca
przeznacza na inne cele niż związane z prowadzeniem działalności gospodarczej,
można by uznać, że w takiej sytuacji jego roszczenie nie jest związane
z prowadzeniem działalności gospodarczej. Dowód taki może być stosunkowo
łatwy w przypadku przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, która przeznaczy
uzyskane z realizacji opisanych wyżej roszczeń środki na zaspokojenie własnych
potrzeb lub potrzeb bliskich, a nie na działalność gospodarczą. Natomiast
w przypadku przedsiębiorców, których zakres działania obejmuje wyłącznie
prowadzenie działalności gospodarczej, tak jak w przypadku powodowej spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością, dowód taki będzie z reguły napotykał na trudne
do przezwyciężenia przeszkody. W konkluzji należy jednak stwierdzić, że o tym,
czy roszczenie przedsiębiorcy o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie
z należącego do niego gruntu będzie roszczeniem związanym z prowadzeniem
działalności gospodarczej można przesądzić tylko po rozważeniu całości
okoliczności sprawy, w szczególności tego na co przeznaczone zostaną uzyskane
z tego tytułu środki.
Mając na uwadze, powyższe względy Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390
k.p.c., orzekł jak w sentencji uchwały.