Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 82/10
POSTANOWIENIE
Dnia 24 września 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Nadleśnictwa N. w P.
przy uczestnictwie Agencji Nieruchomości Rolnych w W., Skarbu
Państwa - Starosty C. i Gminy K.
o wpis do księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 września 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 7 sierpnia 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 7 sierpnia 2009 r. Sąd Okręgowy
oddalił apelację wnioskodawcy: Skarbu Państwa Nadleśnictwa N. w P. od
postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 24 czerwca 2009r. oddalającego skargę
wnioskodawcy na orzeczenie referendarza sądowego z dnia 9 kwietnia 2009 r., w
którym zgodnie z wnioskiem wyłączono z księgi wieczystej Kw […] działkę 123/3 i
wpisano ją do księgi wieczystej Kw […]. Jednocześnie, odwołując się do treści
programu komputerowego opracowanego dla prowadzenia ksiąg wieczystych,
referendarz wpisał w podrubryce 2.2.2.5 dotyczącej „roli instytucji" przy ujawnianiu
wpisów własności Skarbu Państwa: „Państwowa Jednostka Organizacyjna nie
posiadająca osobowości prawnej, której oddano nieruchomość w trwały zarząd".
Sądy obu instancji, odnosząc się do zarzutu wnioskodawcy, iż dokonany
wpis nie odpowiada prawu, bowiem wnioskodawcy przysługuje zarząd, a nie trwały
zarząd nieruchomością Skarbu Państwa stwierdziły, że księga wieczysta jest
prowadzona w systemie elektronicznym, zgodnie z art. 251
u.k.w.h i wydanym na
jego podstawie rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 sierpnia
2003 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie
informatycznym (Dz. U. Nr 162, poz. 1575 ze zm. - dalej „rozp. z dnia 20 sierpnia
2003 r."), którego § 34 ust. 2b pozwala na dokonanie w zaskarżonej przez
wnioskodawcę podrubryce jedynie jednego z trzech przewidzianych przez słownik
wpisów, a w sytuacji, gdy wnioskodawca jest państwową jednostką organizacyjną
nie posiadającą osobowości prawnej możliwe jest dokonanie tylko wpisu
o zakwestionowanej treści, bowiem taką definicję w tym przedmiocie zawiera
słownik. Sąd nie ma możliwości korekty wpisu przewidzianego programem
informatycznym, wobec czego nie mógł z przewidzianego programem
sformułowania usunąć słowa „trwały". Dokonał zatem wpisu o treści najbardziej
zbliżonej do sytuacji prawnej wnioskodawcy.
Sąd drugiej instancji wskazał ponadto, że zgodnie z art. 6268
§ 8 k.p.c. wpis
w elektronicznej księdze wieczystej uważa się za dokonany dopiero z chwilą jego
zapisania w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych, co może nastąpić jedynie
wtedy, gdy wpis jest prawidłowy, odpowiadający wymaganiom systemu
3
informatycznego. Wpis zaś odpowiada takim wymaganiom tylko wówczas,
gdy pole, którego wypełnienie jest obowiązkowe, zostało wypełnione treścią
odpowiadającą systemowi informatycznemu, tj. dokonano wpisu zgodnego z treścią
wpisu przewidzianą w słownikach przypisanych do poszczególnych pól.
Nie ma zatem możliwości dokonania wpisu nie odpowiadającego definicjom
zawartym w słowniku, czy też skrócenia treści wpisu. Wypełnienie w dziale
II podrubryki 2.2.2.5 jest obowiązkowe, a wpis wymuszony treścią słownika
przypisanego do pola 5.
Sąd Okręgowy stwierdził, że choć niewątpliwie wnioskodawcy przysługuje
zarząd nieruchomością Skarbu Państwa, który nie jest tożsamy z trwałym
zarządem, to jednak skuteczność wpisu w systemie informatycznym uzależniona
jest od wypełnienia obowiązkowych rubryk treścią przewidzianą przez system
informatyczny, który w przypadku państwowej jednostki organizacyjnej nie
posiadającej osobowości prawnej przewiduje wpis zawierający drugi człon,
o przekazaniu nieruchomości w trwały zarząd, bez którego ujawnienia wpis nie
mógłby być dokonany. Nie powoduje to jednak zmiany sposobu władania
nieruchomością, a cała treść wpisu, zwłaszcza powołanie się na podstawę nabycia
oraz ujawniony dotychczasowy sposób władania przez wnioskodawcę
nieruchomością, do której została przyłączona działka, pozwalają na ustalenie
zakresu i sposobu władania nieruchomością.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach, w ramach pierwszej
podstawy wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 4 ust. 1 i art. 32 ust. 1 ustawy
z dnia 28 września 1991 r. o lasach (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435
ze zm. - dalej: „ustawa o lasach") w zw. z art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz.
2603 ze zm. - dalej: „u.g.n.") oraz art. 1 ust. 1 i art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 121, poz.
1361 ze zm. - dalej: „u.k.w.h.") przez ich niezastosowanie i dokonanie w księdze
wieczystej wpisu niezgodnego z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości.
W ramach drugiej podstawy skarżący zarzucił naruszenie art. 1 ust. 1
u.k.w.h. w zw. z art. 6288
§ 2 k.p.c. przez wpisanie do księgi wieczystej prawa
nieistniejącego, a przynajmniej umieszczenie błędnego wpisu o roli instytucji,
4
niezgodnego ze złożonym wnioskiem i dołączonymi do niego dokumentami oraz
naruszenie art. 178 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 1 ust. 1 u.k.w.h. przez oparcie
rozstrzygnięcia w sprawie o przepis rangi pozaustawowej, sprzeczny z normą
prawną rangi ustawowej.
Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i zmianę postanowienia
Sądu pierwszej instancji przez wykreślenie z rubryki 2.2.2.5 księgi wieczystej Kw nr
[…] Sądu Rejonowego słowa „trwały", ewentualnie uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.k.w.h księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia
stanu prawnego nieruchomości, co oznacza, że wpis do księgi wieczystej danych
dotyczących nieruchomości i jej właściciela musi odpowiadać rzeczywistemu
stanowi rzeczy, zarówno faktycznemu jak i prawnemu. Niedopuszczalne jest zatem
świadome dokonanie przez Sąd wpisu niezgodnego ze stanem prawnym
nieruchomości oraz niezgodnego z wnioskiem o wpis. Takie działanie narusza
także art. 6268
§ 2 k.p.c., który przewiduje związanie Sądu wieczystoksięgowego
wnioskiem oraz treścią dołączonych do wniosku dokumentów. Nie ulega
wątpliwości, że „zarząd nieruchomością" przewidziany w ustawie o lasach,
przysługujący jedynie Lasom Państwowym, jest instytucją inną niż „trwały zarząd"
nieruchomością, przewidziany w art. 43-50 u.g.n. jako forma władania
nieruchomością przez inne jednostki organizacyjne. Zgodnie z art. 2 ust. 3 u.g.n. do
zarządu, jaki przysługuje Lasom Państwowym nad oddanymi im nieruchomościami
Skarbu Państwa, nie stosuje się przepisów o trwałym zarządzie, zawartych w u.g.n.
Zarząd przysługujący Lasom Państwowym nad nieruchomościami Skarbu Państwa
jest zatem innym prawem, niż trwały zarząd przysługujący innym jednostkom
organizacyjnym nad nieruchomościami Skarbu Państwa, a status prawny zarządcy
jest inny niż trwałego zarządcy takimi nieruchomościami.
Wnioskodawca, będący jednostką organizacyjną Lasów Państwowych,
wniósł o dokonanie w księdze wieczystej wpisu określonej treści, wskazując między
innymi, że przysługuje mu prawo zarządu nad nieruchomością Skarbu Państwa
5
objętą wnioskiem, co wynikało też z załączonych do wniosku dokumentów.
Obowiązkiem Sądu, zgodnie z art. 1 ust. 1 u.k.w.h oraz art. 6268
§ 2 k.p.c., było
dokonanie wpisu, który właściwie, zgodnie z wnioskiem i obowiązującymi
przepisami prawa, określa status nieruchomości i zarządzającej nią jednostki
organizacyjnej Skarbu Państwa, nieposiadającej osobowości prawnej. Świadome
dokonanie przez Sąd wpisu oczywiście sprzecznego ze statusem prawnym
nieruchomości i zarządzającej nią jednostki organizacyjnej, a więc wpisu
wprowadzającego w błąd co do rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości
i uzasadnienie takiego wpisu powołaniem się na treść i możliwości programu
informatycznego, nie tylko rażąco narusza wskazane wyżej przepisy, lecz także art.
178 ust. 1 Konstytucji RP, co słusznie zarzuca skarżący.
Zgodnie z art. 178 ust. 1 Konstytucji sędziowie w sprawowaniu swego
urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Nie są związani
przepisami niższego rzędu, sprzecznymi z ustawą, ani utworzonymi na ich
podstawie technicznymi formami zapisów orzeczeń sądowych.
Zakładanie i prowadzenie ksiąg wieczystych w systemie informatycznym,
jest, zgodnie z art. 251
u.k.w.h., jedynie jedną z technicznych form zapisu orzeczeń
sądowych odnoszących się do stanu prawnego nieruchomości.
System informatyczny prowadzenia ksiąg wieczystych określają przepisy rozp.
z dnia 20 sierpnia 2003 r., wydanego na podstawie art. 251
ust. 2 u.k.w.h., zgodnie
z którym, Minister Sprawiedliwości, określając szczegółowo sposób zakładania
i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym, musi zachować
w takim systemie wszystkie cechy ksiąg wieczystych prowadzonych w systemie
tradycyjnym, przewidzianym w art. 25 u.k.w.h. Przede wszystkim zatem
opracowany system i program informatyczny musi umożliwiać dokonanie wpisu
ustalającego stan prawny nieruchomości zgodnie z rzeczywistym stanem
faktycznym i prawnym, co jest celem prowadzenia księgi wieczystej w każdym
systemie, zarówno tradycyjnym, jak i informatycznym.
Jeżeli opracowany w rozporządzeniu, wydanym na podstawie art. 251
ust. 2
u.k.w.h., system informatyczny zawiera braki lub błędy, prowadzące w określonych
sytuacjach do wpisów niezgodnych z prawem, obowiązkiem Sądu jest odmowa
zastosowania takiego przepisu niższego rzędu, jako oczywiście sprzecznego
6
z ustawą. Za taki przepis należało uznać § 34 ust. 2 wskazanego wyżej rozp. z dnia
20 sierpnia 2003 r. w zakresie, w jakim przewiduje w podrubryce 2.2.2. „Skarb
Państwa" pole pozwalające wpisać tylko organ reprezentujący Skarb Państwa,
osobę prawną, której powierzono wykonywanie praw Skarbu Państwa, lub
państwową jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której
oddano nieruchomość w trwały zarząd, a nie przewiduje możliwości wpisania
państwowej jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, której
oddano nieruchomość w zarząd. Przepis ten, prowadzący w rozpoznawanej
sprawie do wpisu niezgodnego z prawem, nie powinien być zastosowany przez
Sądy, jako sprzeczny z art. 25 i art. 1 ust. 1 u.k.w.h., a więc wydany z naruszeniem
art. 251
§ 2 tej ustawy. Przedmiotem wpisu w księdze wieczystej ma być bowiem
prawo do nieruchomości, które rzeczywiście przysługuje jednostce organizacyjnej
Skarbu Państwa nieposiadającej osobowości prawnej, a nie prawo „zbliżone",
przewidziane w programie informatycznym. Nie jest przy tym istotne, jak zdaje się
wywodzić Sąd Okręgowy, że błędny wpis nie kreuje prawa i że to jakie prawo
rzeczywiście przysługuje można ustalić na podstawie całej treści wpisu. Po to by
księga wieczysta spełniała cel jakiemu służy, musi być w niej wpisane prawo
rzeczywiście przysługujące do nieruchomości. Wpisanie prawa, które nie
przysługuje, gdy jednocześnie z treści wpisu można wywieść, że w rzeczywistości
przysługuje inne, nie wpisane prawo, wprowadza w błąd i podważa wiarygodność
księgi wieczystej (art. 3 u.k.w.h.). Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
4 czerwca 2009 r. III CZP 33/09 (OSNC 2010/2/12), dotyczącej zbliżonej
problematyki wpisów orzeczeń sądowych do Krajowego Rejestru Sądowego
Dłużników Niewypłacalnych, prowadzonego także w systemie informatycznym, sąd
rejestrowy dokonuje wpisu do tego rejestru zgodnie z treścią prawomocnego
orzeczenia sądowego będącego podstawą wpisu, także wtedy, gdy treść tego
orzeczenia nie jest zgodna z systemem informatycznym Krajowego Rejestru
Sądowego. Sąd Najwyższy stwierdził, że okoliczność, iż opracowany zgodnie
z rozporządzeniem wykonawczym do ustawy o KRS system informatyczny nie
przewiduje możliwości dokonania wpisu określonej treści, zawartej
w prawomocnym wyroku będącym podstawą wpisu, jest wyłącznie problemem
technicznym, nie zaś prawnym i nie uzasadnia dokonania przez sąd rejestrowy
7
wpisu dopuszczonego przez system informatyczny lecz nieodpowiadąjącego treści
orzeczenia sądowego. Także w wyroku z dnia 6 grudnia 2007 r. IV CSK 323/07
(nie publ.) Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że odmowa dokonania wpisu
w księdze wieczystej nie może wynikać z niedostosowania systemu
informatycznego, w jakim księga jest prowadzona, do odnotowywania stanów
prawnych zgodnych z obowiązującymi przepisami.
Jak słusznie wskazano w literaturze, systemy informatyczne tworzone dla
potrzeb wymiaru sprawiedliwości są niekiedy niewystarczająco elastyczne, bazują
na ściśle określonych schematach i nie przewidują możliwości wpisu danych, które
nie są modelowe albo które system pominął. Mogą być w pewnym zakresie
skonstruowane wbrew brzmieniu obowiązujących przepisów prawa. Oczywiste jest
jednak, że taki, błędnie skonstruowany system informatyczny, nie może wyznaczać
ram stosowania prawa i stanowić podstawy błędnego wpisu lub odmowy dokonania
wpisu. Podstawą wpisu są bowiem przepisy ustawy, a nie dane przyjęte przez
system informatyczny niezgodnie z tymi przepisami.
W sytuacji istnienia błędów w systemie informatycznym, uniemożliwiających
dokonanie wpisu zgodnego z prawem, Sąd nie może odmówić wpisu ani dokonać
wpisu niezgodnego z prawem a zgodnego z programem informatycznym.
Powinien doprowadzić do bezzwłocznej zmiany błędnego programu i dokonać
wpisu zgodnego z prawem. W praworządnym państwie niedopuszczalna jest
sytuacja, gdy Sąd odmawia wpisu lub dokonuje wpisu niezgodnego z prawem tylko
dlatego, że z powodu błędnego programu informatycznego nie ma możliwości
technicznych dokonania wpisu zgodnego z prawem i ze złożonym wnioskiem
Biorąc wszystko to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.