Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 64/10
POSTANOWIENIE
Dnia 15 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie nieletniej Sandry K. urodzonej 6 października 1992 r.
o czyn karalny przewidziany w art. 190 § 1 k.k. oraz art. 280 § 1 k.k.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 października 2010 r.,
zażalenia nieletniej na postanowienie Sądu Okręgowego
z dnia 7 kwietnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w pkt II i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania
zażaleniowego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z 7 kwietnia 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację od
wyroku Sądu Rejonowego w sprawie nieletniej Sandry K., a w punkcie II tego
orzeczenia zasądził od matki nieletniej na rzecz adwokata z urzędu kwotę 219,60
zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej nieletniej z urzędu.
Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania zawarte
w postanowieniu z 7 kwietnia 2010 r. zaskarżył obrońca nieletniej i zarzucił, że
zostało ono wydane z naruszeniem: - art. 316 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez
pominięcie dowodów przedstawionych w postępowaniu międzyinstancyjnym,
a świadczących o tym, że matka nieletniej nie jest w stanie ponieść kosztów
adwokata bez uszczerbku w utrzymaniu koniecznym dla siebie i rodziny; - art. 328
§ 2 w zw. z art. 233 § 1 i art. 382 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej
oceny dowodów i niewskazanie w uzasadnieniu motywów, dla których matka
nieletniej została obciążona kosztami postępowania, mimo braku zmian
w materiale dowodowym, na podstawie którego Sąd Rejonowy odstąpił od
obciążania jej kosztami postępowania pierwszoinstancyjnego; - art. 32 § 1 ustawy
z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, Dz. U. z 2010 r.,
Nr 33, poz. 178, (dalej: u.p.n.) w zw. z art. 29 ust. 1 ustawy z 26 maja 1982 r. –
Prawo o adwokaturze, Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, ze zm. (dalej jako: u.p.a.)
przez obciążenie matki nieletniej kosztami nieopłaconej obrony z urzędu, mimo
braku prawnej postawy dla takiego rozstrzygnięcia. Obrońca nieletniej zarzucił
nadto, że Sąd Okręgowy niewłaściwie zastosował § 14 ust. 2 pkt 1 w zw. z § 13
ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Dz. U. Nr 163,
poz. 1348.
Z powołaniem się na zarzuty streszczone wyżej, obrońca nieletniej wniósł
o uchylenie postanowienia w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie II
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu we
3
Wrocławiu oraz przyznanie mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
nieletniej z urzędu w postępowaniu zażaleniowym według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Postępowanie w sprawie toczyło się na podstawie przepisów ustawy
o postępowaniu w sprawach nieletnich. Postanowieniem z 25 listopada 2009 r.
Sąd Rejonowy zastosował wobec nieletniej środek przewidziany w art. 6 pkt 9
u.p.n. i w pkt III odstąpił od obciążania jej rodziców kosztami postępowania w
sprawie. Apelację od tego postanowienia wniosła matka nieletniej i równocześnie
wystąpiła o ustanowienie dla nieletniej pełnomocnika z urzędu. Postanowieniem z
1 lutego 2010 r. Sąd ustanowił dla nieletniej obrońcę z urzędu, którego wyznaczyć
miała Okręgowa Rada Adwokacka w W. Wyznaczony obrońca zgłosił się na
rozprawę przed Sądem Okręgowym i popierając apelację matki nieletniej, wniósł o
zasądzenie na swoją rzecz kosztów pomocy prawnej udzielonej nieletniej z urzędu.
2. Według art. 32 § 1 u.p.n., kosztami postępowania w sprawie nieletniego
sąd obciąża rodziców lub inne osoby zobowiązane do jego alimentacji, a zgodnie
ze zd. 2 tego przepisu, sąd może odstąpić od obciążania tych osób kosztami
postępowania w całości lub w części, jeżeli uzna to za celowe ze względu na ich
warunki materialne i osobiste. Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów
postępowania w niniejszej sprawie powinno zostać wydane w oparciu o regulację
kodeksu postępowania karnego, co znajduje podstawę w art. 20 u.p.n. Zgodnie
z tym przepisem, w postępowaniu w sprawach nieletnich z zasady stosuje się
odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego, jednakże w zakresie
określonych instytucji, w tym powoływania i działania obrońcy, należy stosować
kodeks postępowania karnego. Funkcjonalna wykładnia tego przepisu wymaga, by
przepisy kodeksu postępowania karnego były stosowane także do kosztów
działania obrońcy, w tym również w wypadku ustanowienia go z urzędu, na
podstawie art. 78 § 1 k.p.k. Nie można zatem zaakceptować stanowiska
zaprezentowanego w zażaleniu, jakoby wydanie rozstrzygnięcia o kosztach
działania obrońcy z urzędu miało nastąpić według przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego o postępowaniu w trybie nieprocesowym, według których
toczyło się postępowanie w sprawie. Dostatecznej podstawy dla takiego poglądu
4
nie stanowi w szczególności powołany w uzasadnieniu zażalenia § 9
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 14 sierpnia 2001 r. w sprawie wysokości
i szczegółowych zasad ustalania kosztów postępowania w sprawach nieletnich,
nakazujący odpowiednie stosowanie w tym postępowaniu przepisów o kosztach
sądowych w postępowaniu cywilnym lub w postępowaniu karnym. Według wyraźnej
regulacji art. 20 u.p.n., czynności w zakresie ustanawiania i działania obrońcy,
a w konsekwencji również kosztów jego działania, mają charakter autonomiczny
i pozostają niezależnie od regulacji proceduralnej, według której prowadzone jest
zasadnicze postępowanie w sprawie.
Zgodnie z art. 627 k.p.k., w razie skazania oskarżonego z oskarżenia
publicznego sąd zasądza od niego koszty sądowe na rzecz Skarbu Państwa. Na te
koszty składają się opłaty oraz wydatki poniesione przez Skarb Państwa od chwili
wszczęcia postępowania (art. 616 § 2 k.p.k.). Do wydatków ustawodawca zalicza
m.in wypłaty dokonane z tytułu nieopłaconej przez strony pomocy prawnej
udzielonej z urzędu przez adwokatów (art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k.). W konsekwencji
uznać należy, że w sprawach prowadzonych z oskarżenia publicznego koszty
działania obrońcy z urzędu stanowią składnik kosztów sądowych obciążających
stronę, na rzecz której pomoc prawna była świadczona (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z 6 marca 2002 r., WZ 3/02, OSNKW 2002, nr 7-8, poz. 64).
Bezpodstawny jest także zarzut naruszenia art. 32 § 1 u.p.n. w zw. z art. 29
§ 1 u.p.n. oraz § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Wprawdzie zgodnie z
tymi przepisami koszty nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu ponosi Skarb
Państwa, jednak sformułowanie to określa jedynie stosunek, jaki zachodzi między
Skarbem Państwa a instytucją adwokatury po wyznaczeniu przez sąd adwokata do
udzielenia pomocy prawnej z urzędu, i tylko w tym zakresie należy rozumieć użyte
w tym przepisie określenie „ponosi”. Z kolei rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości określa zasady, na podstawie których sąd ustala te koszty i sposób
ich realizacji (tak SN w uchwale z 25 lutego 1986 r., VI KZP 49/85, OSNKW 1986,
nr 9-10, poz. 65). Koszty działania obrońcy z urzędu są więc jedynie tymczasowo
wyłożone przez Skarb Państwa, zaś w wypadku skazania oskarżonego zostaje
5
nałożony na niego obowiązek ich zwrotu (por. P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek,
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, Warszawa 2004, s. 484 i n.).
3. Orzeczenie Sądu Okręgowego w zaskarżanej części dotyczy kosztów
postępowania apelacyjnego i nie odnosi się do rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego
w przedmiocie kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego. Ocena materiału
dowodowego w zakresie przesłanek odstąpienia od obciążania matki nieletniej
kosztami postępowania dokonana przez Sąd Rejonowy oraz przesłanek
ustanowienia dla nieletniej obrońcy z urzędu nie wiązała Sądu Okręgowego, który
mógł dokonać w tym zakresie własnych ustaleń i ocen, stosownie do innej
wysokości kosztów sądowych w postępowaniu w drugiej instancji, z zastrzeżeniem
jednak, że ocena przesłanek zastosowania art. 32 § 1 zd. 2 u.p.n. powinna być
odniesiona do kosztów powstałych w postępowaniu odwoławczym ustalonych
w prawidłowej wysokości. Sąd Okręgowy nie miał obowiązku ustosunkowania się
do całości materiału dowodowego dotyczącego sytuacji materialnej matki nieletniej,
natomiast powinien odnieść się do niej w takim zakresie, w jakim uzasadniałby on
odstępstwo od zasad ogólnych na rzecz przewidzianego przez ustawodawcę
wyjątku.
Zgodnie z dyspozycją art. 20 u.p.n., do określenia wysokości wynagrodzenia
obrońcy z urzędu należy stosować przepisy rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu dotyczące spraw karnych i o wykroczenia, nie zaś spraw
cywilnych oraz ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jak uczynił Sąd
Okręgowy (por. uchwałę SN z 7 września 1984 r., III CZP 34/84, OSNC 1985, nr 4,
poz. 43). W konsekwencji, jak słusznie podnosi się w zażaleniu, wynagrodzenie
obrońcy z urzędu powinno zostać ustalone w kwocie stawki minimalnej określonej
w § 14 ust. 2 pkt 4, powiększonej o wartość podatku od towarów i usług a nie
w § 14 ust. 2 pkt 1 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia. Stawka
wynagrodzenia pełnomocnika obliczona na podstawie § 14 ust. 2 pkt 4
rozporządzenia jest wyższa niż stawka wynagrodzenia ustalona na podstawie § 14
ust. 2 pkt 1 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia. W tych okolicznościach
wskazać trzeba, że o ile nawet Sąd Okręgowy rozważał przesłanki zastosowania
6
w sprawie art. 32 § 1 zd. 2 u.p.n. i uznał, że brak jest podstaw do zastosowania
tego przepisu, to rozważania te nie zostały przeprowadzone przy uwzględnieniu
prawidłowo oznaczonej (a zatem wyżej niż przyjęta przez Sąd) wysokości
wynagrodzenia pełnomocnika.
Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 39815
§ 1 zd. 1 w zw. z art. 3941
§ 3
k.p.c. orzeczono jak w postanowieniu, zaś o kosztach postępowania zażaleniowego
na podstawie art. 108 § 2 w zw. z art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c.