Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 68/10
POSTANOWIENIE
Dnia 15 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Czesławy P.
przeciwko Spółce Restrukturyzacji Kopalń Spółce Akcyjnej w B.
o naprawienie szkody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 października 2010 r.,
zażalenia powódki na orzeczenie o kosztach, zawarte w wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 29 kwietnia 2010 r.,
oddala zażalenie i zasądza od powódki na rzecz pozwanej 120
(sto dwadzieścia) zł tytułem kosztów postępowania
zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z 29 kwietnia 2010 r. Sąd Okręgowy w uwzględnieniu apelacji
Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A. w B. od wyroku Sądu Rejonowego w B. z 15
grudnia 2009 r., oddalił powództwo Czesławy P. o naprawienie szkody wywołanej
ruchem zakładu górniczego i w punkcie III sentencji wyroku zasądził od powódki na
rzecz pozwanej kwotę 2.634 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania
apelacyjnego. Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania Sąd
Okręgowy wskazał art. 102 k.p.c. i odwołując się do zasad współżycia społecznego
stwierdził, że w budynku powódki wystąpiła szkoda górnicza, a powódka była
subiektywnie przekonana o słuszności roszczenia o jej naprawienie. Powództwo
zostało oddalone wskutek podniesienia przez pozwaną zarzutu przedawnienia.
Powódka zaskarżyła zażaleniem rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów
postępowania zawarte w pkt III wyroku z 29 kwietnia 2010 r. i zarzuciła, że zostało
ono wydane z naruszeniem: - art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. poprzez jego
niezastosowanie i przyjęcie, że w sprawie nie zostały spełnione przesłanki do
nieobciążania jej kosztami procesu na zasadzie słuszności; - art. 328 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 391 k.p.c. przez zaniechanie uzasadnienia rozstrzygnięcia
w przedmiocie obciążenia jej kosztami postępowania przed sądem drugiej
instancji. Twierdziła, że do oddalenia powództwa doszło w związku
z wykorzystaniem przez pozwaną braku profesjonalnej wiedzy po stronie powódki
i na skutek wprowadzenia jej w błąd co do przesłanek odpowiedzialności
za szkodę, czego konsekwencją było przedawnienie roszczenia. Powódka powołała
się również na złą sytuację materialną, która nie pozwala jej na poniesienie
zasądzonych kosztów postępowania. Utrzymywała, że Sąd Okręgowy nie wyjaśnił
w sposób dostateczny przyczyn jedynie częściowego, nie zaś całkowitego,
zwolnienia jej od ponoszenia kosztów sądowych w oparciu o art. 102 k.p.c.
Z powołaniem się na zarzuty streszczone wyżej, powódka wniosła o zmianę
zaskarżonego postanowienia i odstąpienie od obciążania jej kosztami
postępowania apelacyjnego.
Pozwana wniosła o oddalenie zażalenia w całości i zasądzenie na jej rzecz
kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.
3
Wskazała, że przedawnienie roszczenia wynikło jedynie z okoliczności leżących po
stronie powódki, która na długo przed upływem terminu przedawnienia miała
świadomość powstania szkody i osoby zobowiązanej do jej naprawienia.
Tryb postępowania ugodowego został wyczerpany na tyle wcześnie, że powódka
mogła dochodzić naprawienia szkody na drodze sądowej przed upływem terminu
przedawnienia roszczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powódka niezasadnie podnosi zarzut naruszenia przez sąd drugiej instancji
art. 102 k.p.c. przez niezastosowanie tego przepisu. Wskazać bowiem należy,
że Sąd Okręgowy zastosował art. 102 k.p.c. przy dokonywaniu rozliczenia kosztów
postępowania pomiędzy stronami i na podstawie tego przepisu zasądził od powódki
jedynie część kosztów postępowania apelacyjnego, z powołaniem się na względy
słuszności, które jasno wyłożył w uzasadnieniu. Z tej przyczyny zarzut
naruszenia art. 102 k.p.c. można odnosić jedynie do tej części przepisu, w której
ustawodawca przewidział możliwość całkowitego odstąpienia od obciążania strony
przegrywającej kosztami postępowania.
Zgodnie z art. 102 k.p.c. sąd może odstąpić od obciążania strony
przegrywającej kosztami postępowania jedynie w wypadkach szczególnie
uzasadnionych, a przesłanka ta nie może podlegać wykładni rozszerzającej
(tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 października 1976 r., IV PZ 61/76,
niepubl.). Okoliczności uzasadniające zastosowanie tego przepisu dotyczyć mogą
zarówno samego przebiegu postępowania, jak i faktów o charakterze zewnętrznym,
w szczególności związanych z sytuacją majątkową strony przegrywającej
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z 14 stycznia 1974 r., II CZ 223/73, niepubl.
oraz z 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09, niepubl.). Okoliczności te muszą mieć jednak
charakter na tyle nadzwyczajny, że ich wystąpienie czyniłoby zasądzenie kosztów
postępowania sprzecznym z zasadami słuszności.
Zaprzeczenie przez pozwaną roszczeniom powódki, które mogło skłonić ją
do niewystępowania z powództwem o naprawienie szkody i w konsekwencji
doprowadzić do przedawnienia roszczenia, nie może stanowić wystarczającej
przesłanki dla odstąpienia od zasądzenia kosztów sądowych. Oddalając
4
powództwo Sąd Okręgowy stwierdził, że podniesienie przez pozwaną zarzutu
przedawnienia było zgodne z zasadami współżycia społecznego i nie stanowi
nadużycia prawa podmiotowego. Przesłanka naruszenia zasad współżycia
społecznego, oceniana z punktu widzenia art. 102 k.p.c., nie musi pokrywać się
z przesłanką naruszenia tych zasad, uzasadniającą zastosowanie art. 5 k.c. przy
ocenie merytorycznej zasadności roszczenia. Trzeba jedna zgodzić się
ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, że w ustalonych okolicznościach faktycznych
działanie pozwanej polegające na podniesieniu zarzutu przedawnienia roszczenia
nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego także dla
potrzeby rozliczenia pomiędzy stronami kosztów postępowania. Powódka była
świadoma istnienia szkody oraz podmiotu zobowiązanego do jej naprawienia co
najmniej od 2001 r., kiedy skierowała do pozwanej pierwsze pismo z żądaniem
naprawienia szkody górniczej. Trudno uznać, by zaprzeczenie przez pozwaną
zasadności tego roszczenia stało w sprzeczności z zasadami współżycia
społecznego. To działanie było formą obrony przez pozwaną jej interesów
majątkowych. Abstrahując od zasadności twierdzeń pozwanej, przyjęcie
przeciwnego zapatrywania prowadziłoby w istocie do odmówienia jej prawnej
możliwości przeciwstawienia się żądaniom zgłoszonym przez powódkę.
Także sytuacja materialna powódki nie wskazuje na możliwość uznania,
że w sprawie zaistniał wypadek szczególnie uzasadniony, umożliwiający
odstąpienie w całości od obciążania jej kosztami przegranego procesu na mocy art.
102 k.p.c. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą, strona wszczynająca spór sądowy
powinna liczyć się z koniecznością poniesienia koszów postępowania i poczynić
stosowne oszczędności lub podjąć inne starania w celu uzyskania środków
finansowych pozwalających na pokrycie kosztów dochodzenia jej praw (tak m.in.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24 lipca 1980 r., I CZ 99/80, niepubl.
i z 24 września 1984 r., II CZ 104/84, niepubl.). Odstąpienie od obciążania jednej ze
stron kosztami nie może prowadzić do kredytowania w ten sposób jej działań
w postępowaniu. Z okoliczności ujawnionych w sprawie wynika, że powódka
posiada majątek pozwalający jej na przynajmniej częściowe pokrycie kosztów
postępowania. Co więcej, okoliczności przytoczone w zażaleniu dla uzasadnienia
odstąpienia od obciążenia powódki kosztami postępowania zostały już wcześniej
5
podniesione we wniosku z 12 czerwca 2008 r. o ustanowienie dla powódki
pełnomocnika z urzędu, oddalonym z powodu braku dostatecznego uzasadnienia
w sytuacji majątkowej powódki (postanowienie Sądu Rejonowego z 28 lipca
2008 r.). Stan majątkowy, który zgodnie z prawomocnym orzeczeniem sądu
pierwszej instancji nie stanowił dostatecznego uzasadnienia dla zwolnienia powódki
od kosztów sądowych, nie może stanowić uzasadnienia dla znacznie dalej idącego
wniosku, jakim jest wniosek o odstąpienie od obciążenia strony przegrywającej
obowiązkiem zwrócenia przeciwnikowi kosztów postępowania z powołaniem się na
„wypadek szczególnie uzasadniony" w rozumieniu art. 102 k.p.c.
Niezasadny jest także zarzut braku stosownego wyjaśnienia przez Sąd
Apelacyjny motywów częściowego obciążenia powódki kosztami postępowania
odwoławczego z punktu widzenia zasad słuszności, do których odwołuje się art.
102 k.p.c. W uzasadnieniu zaskarżanego orzeczenia wskazano, jakiego rodzaju
okoliczności mogą być uznane za wypadek szczególnie uzasadniony,
przemawiający za koniecznością zasądzenia od powódki kosztów postępowania
jedynie w części. Wyjaśnienie to nie narusza art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1
k.p.c., zawiera bowiem podstawę prawną i motywy rozstrzygnięcia odnoszącego
się do kosztów postępowania (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25 lutego
2010 r., V CZ 7/10, niepubl.). Szczególny charakter art. 102 k.p.c.,
wprowadzającego wyjątek od zasady obciążenia kosztami postępowania strony
przegrywającej (art. 98 § 1 k.p.c.), wymaga jedynie wskazania przez sąd powodów,
dla których nie zastosował regulacji ogólnej. W zakresie, w jakim doszło do
zastosowania regulacji ogólnej, nie jest konieczne wyjaśnienie przyczyn,
dla których sąd nie oparł rozstrzygnięcia na rozwiązaniach szczególnych,
co mogłoby nastąpić jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Po stronie Sądu
Apelacyjnego można by dostrzegać obowiązek uzasadnienia przyczyn
niezastosowania art. 102 k.p.c. w formie odstąpienia od obciążania strony
przegrywającej proces kosztami postępowania jedynie wówczas, gdyby któraś ze
stron postępowania apelacyjnego zgłosiła przed zamknięciem rozprawy taki
wniosek, co jednak w sprawie nie miało miejsca.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 3941
k.p.c. i art. 39814
k.p.c.,
Sąd Najwyższy zażalenie powódki oddalił. O kosztach postępowania
6
zażaleniowego, Sąd Najwyższy orzekł w uwzględnieniu wniosku zgłoszonego
w odpowiedzi na zażalenie, na podstawie art. 98 i art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 13 ust.
2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Dz. U. 2002, nr 163, poz. 1348
ze zm., przy przyjęciu, że wartość przedmiotu zaskarżenia odpowiada kwocie
zasądzonych od powódki, a kwestionowanych w postępowaniu zażaleniowym,
kosztów postępowania odwoławczego.