Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 637/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa Jana T., Marii K.,
Gabryeli T., Artura T., Michała T., Tomasza T. i Pawła T.
przeciwko Skarbowi Państwa: Archiwum Państwowemu w K. i Naczelnemu
Dyrektorowi Archiwów Państwowych
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 29 października 2010 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego Skarbu Państwa
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 19 maja 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od Skarbu Państwa
- Archiwum Państwowego w K. na rzecz powodów kwotę
1.800 zł (jeden tysiąc osiemset) tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 19 maja 2009 r. oddalił apelację
pozwanego Skarbu Państwa – Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych oraz
Archiwum Państwowego w K. od wyroku Sądu Rejonowego w W. z dnia 13
października 2008 r., którym ustalono, że znajdujące się w posiadaniu Archiwum
Państwowego w K. Oddział I materiały archiwalne, przejęte z D. przy okazji
przeprowadzenia reformy rolnej, bliżej określone w piśmie z dnia 22 lutego 2005 r.,
stanowią własność powodów. Sąd ustalił, że w momencie przejęcia tych
materiałów, wraz z całą zawartością pałacu w D., były one własnością Artura T.,
poprzednika prawnego powodów. Na gruncie tego ustalenia wyraził stanowisko, że
materiały te nie podlegały przepisom dekretu o reformie rolnej, i że Skarb Państwa
nie nabył ich własności.
Skarga kasacyjna pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego – oparta na obu
podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 227, 328§2 k.p.c.,
art. 7, 16 dekretu z dnia 8 lutego 1919 r. o organizacji archiwów państwowych
i opiece nad archiwaljami (Dz. Praw. Nr 14, poz. 182), §3 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 26 kwietnia 1952 r. w sprawie państwowego zasobu archiwalnego
(Dz. U. Nr 24, poz. 165), §312, 314 i 326 kodeksu cywilnego austriackiego, art. 2, 6
dekretu z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 4, poz.
17; jedn. tekst: Dz. U. 1945, Nr 3, poz. 13), art. 52 dekretu z dnia 11 października
1946 r. – Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319), a także art. 189 k.p.c.,
i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Strona powodowa, wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego, ma interes
prawny w ustaleniu prawidłowej sytuacji prawnej określonych w pozwie
archiwaliów. Stosownie bowiem do treści art. 189 k.p.c. strona powodowa może
żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa
także wówczas, gdy ma interes prawny w ustaleniu, czy jej poprzednik prawny
utracił tytuł własności tych archiwaliów czy też nie. Oczywiście niepewność taka
musi być obiektywna, nie tylko subiektywna, na co zwraca uwagę literatura
prawnicza. Obiektywność taka zachodzi wówczas, gdy jest rezultatem rozumnej
3
oceny sytuacji, tak jak to jest w niniejszej sprawie, w której pozwana twierdzi, że
tytuł ten poprzednik prawny strony powodowej utracił.
Niepodobna podzielić zarzutu pogwałcenia przez Sąd Okręgowy art. 7, 16
dekretu z dnia 8 lutego 1919 r. o organizacji archiwów państwowych i opiece nad
archiwaljami oraz §3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia 1952 r.
w sprawie państwowego zasobu archiwalnego, a to już tylko z tej przyczyny, iż
powołane przepisy nie stanowiły, jak chce tego skarżący, podstawy do przejęcia na
własność Państwa określonych archiwaliów. W pierwszym z tych aktów zapisano
jedynie, w szczególności w art. 16, że wydział archiwów państwowych gromadzi
wiadomości dotyczące pozostających bez opieki zabytków archiwalnych, otacza je
opieką i włącza, jeśli warunki na to pozwalają, do archiwów państwowych; w razie
niemożności dokonania tego przyczynia się do utworzenia odpowiedniej opieki
stałej. Z kolei z § 3 rozporządzenia (pomijając rangę tego aktu prawnego) nie
wynika, aby zabytki (materiały) archiwalne podlegały przejęciu na własność
Państwa.
Bezzasadnie też skarżący zarzuca naruszenie art. 52 prawa rzeczowego.
Przepis ten bowiem jedynie posiadaczowi w dobrej wierze dawał możność nabycia
na własność posiadanej rzeczy po upływie trzech lat. Takiej natomiast możności nie
dawał posiadaczowi ruchomości w złej wierze. Nie sposób zaś z tego przepisu
wywieźć jakichkolwiek argumentów przemawiających za poglądem, że wskutek
przedawnienia gasną roszczenia wynikające z prawa własności albo samo prawo
własności, jak również w żadnym razie nie da się uzasadnić twierdzenia, że prawo
to z chwilą upływu okresu przedawnienia przechodzi na nabywcę rzeczy w złej
wierze.
Na koniec, nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 2 ust. L
pkt. e oraz art. 6 dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy
rolnej przez pominięcie, że przepisy te stanowiły podstawą przejęcia tej części
archiwaliów, która dotyczyła majątku przejętego na cele reformy. Stosownie do
brzmienia art. 2 ust. L pkt. e dekretu na własność Skarbu Państwa przeszły
nieruchomości ziemskie stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych
lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekraczał bądź 100 ha powierzchni
ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, a na terenie województw poznańskiego,
4
pomorskiego i śląskiego - jeśli ich rozmiar łączny przekraczał 100 ha powierzchni
ogólnej niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni. Podług zaś art. 6
dekretu Kierownik Resortu Rolnictwa i Reform Rolnych (Minister Rolnictwa i Reform
Rolnych) zobligowany był do niezwłocznego objęcia zarządu państwowego nad
nieruchomości ziemskimi wymienionymi w art. 2 wraz z budynkami i całym
inwentarzem żywym i martwym oraz znajdującymi się na tych nieruchomościach
przedsiębiorstwami przemysłu rolnego. Treść obu przytoczonych przepisów
pozwala stwierdzić, że poza działaniem dekretu pozostały rzeczy ruchome nie
będące składnikami inwentarza żywego i martwego, a także nie wchodzące w skład
przedsiębiorstw przemysłu rolnego. Nie podlegały zatem przepisom dekretu
o reformie rolnej i nie przechodziły na własność Skarbu Państwa archiwalia
przejęte z D. oznaczone jako inwentura ogółu dóbr, inwentura budynków, ogólny
inwentarz dóbr d., czy pomiary dóbr, ich szacunki, opisy i dane statystyczne
(opisane pod nr: […]). Sugestia skarżącego, że te materiały były składnikami
przedsiębiorstwa przemysłu rolnego nie znajduje oparcia w poczynionych
ustaleniach.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.