Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 25 listopada 2010 r., III CZP 81/10
Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca)
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Urszuli Ł. przeciwko "Z.W.K.", sp. z
o.o. w S. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 25 listopada 2010 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie postanowieniem z dnia 22
kwietnia 2010 r.:
"Czy użytkownikowi wieczystemu nieruchomości przysługuje roszczenie z art.
124 ust. 5 u.g.n. w sytuacji, gdy tylko część oddanego w użytkowanie gruntu została
zajęta pod budowę infrastruktury technicznej, wykluczającej dotychczasowe
użytkowanie nieruchomości, a w przypadku odpowiedzi pozytywnej czy Skarb
Państwa jest uczestnikiem koniecznym takiego postępowania ze względu na fakt,
że na jego rzecz następuje nabycie prawa, nawet wówczas, gdy jest on
właścicielem nieruchomości?"
podjął uchwałę:
Roszczenie przewidziane w art. 124 ust. 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997
r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz.
651 ze zm.) przysługuje użytkownikowi wieczystemu także wtedy, gdy tylko
część oddanego w użytkowanie gruntu została zajęta pod budowę
infrastruktury technicznej, wykluczającej jego dotychczasowe użytkowanie;
roszczenie to może być dochodzone jedynie przeciwko Skarbowi Państwa.
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało przy
rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie apelacji powódki od wyroku
Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 27 listopada 2009 r., którym oddalono
powództwo wytoczone na podstawie art. 124 ust. 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997
r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, ze
zm.) o nabycie użytkowania wieczystego bliżej określonego gruntu. Wątpliwość
Sądu Apelacyjnego powstała w związku z możliwością żądania nabycia tylko części
oddanego w użytkowanie wieczyste gruntu zajętego pod budowę infrastruktury
technicznej, wykluczającego jej użytkowanie w sposób dotychczasowy, a nie
użytkowanie całej nieruchomości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 124 ust. 5 u.g.n. przewiduje roszczenie o złożenie przez
pozwanego odpowiedniego oświadczenia woli co do nabycia własności
nieruchomości (wieczystego użytkowania), z której dalsze prawidłowe korzystanie
przez właściciela (użytkownika wieczystego) staje się niemożliwe z powodu
zainstalowanych na tej nieruchomości urządzeń przesyłowych. Użycie w tym
przepisie terminu „nieruchomość” nie uprawnia do sugerowanego przez Sąd
Apelacyjny poglądu, że chodzi w nim jedynie o możliwość nabycia całej
nieruchomości, a nie jej części, na której znajdują się urządzenia przesyłowe.
Przeciwko temu poglądowi przemawia ratio legis tego przepisu, gdyż urządzenia
przesyłowe z reguły nie zajmują wiele miejsca na nieruchomości. Z tego względu
bezcelowe jest zmuszanie do nabywania całej nieruchomości, jeżeli urządzenia
przesyłowe zajmują tylko znikomą jej część, a korzystanie z pozostałej części jest
niezakłócone i spełnia swoje funkcje. Poza tym, wnioskując a fortiori z art. 124 ust.
5 u.g.n., należy stwierdzić, że skoro można żądać nabycia całej nieruchomości
(użytkowania wieczystego), to tym bardziej jej części.
Należy dodatkowo wskazać, że zgodnie z art. 95 pkt 4 u.g.n., niezależnie od
ustaleń planu miejscowego, podział nieruchomości może nastąpić w celu realizacji
roszczeń co do części nieruchomości wynikających z przepisów ustawy o
gospodarce nieruchomościami lub z odrębnych ustaw. Przepis ten nawiązuje także
do roszczenia przewidzianego w art. 124 ust. 5 u.g.n., a więc przemawia za
poglądem, że przewiduje on możliwość żądania wykupienia przez Skarb Państwa
tylko części nieruchomości lub użytkowania wieczystego.
Należy zauważyć, że art. 172 § 1 k.c. posługuje się również terminem
„nieruchomość”, a możliwe jest nabycie w drodze zasiedzenia jej części (por.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1968 r., III CZP 106/68, OSNCP
1969, nr 6, poz. 108, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1970 r., III CZP
42/70, OSNCP 1971, nr 7-8, poz. 125, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5
stycznia 1972 r., II CR 534/71, nie publ., z dnia 6 czerwca 1973 r., I CR 413/73, nie
publ. oraz z dnia 14 stycznia 1977 r., III CRN 309/76, OSNCP 1977, nr 11, poz.
214). Oczywiście, z chwilą zasiedzenia powstaje nowa, odrębna nieruchomość
gruntowa. Także na podstawie art. 151 k.c. można żądać wykupienia jedynie części
gruntu zajętej przez przekroczenie granicy nieruchomości oraz tej, która straciła dla
właściciela wskutek przekroczenia znaczenie gospodarcze. Przepis ten, mający
zastosowanie per analogiam do roszczenia właściciela przewidzianego w art. 231 §
2 k.c., nie nakazuje więc nabycia całej nieruchomości.
Sąd Apelacyjny podniósł też wątpliwość, czy roszczenie wynikające z art. 124
ust. 5 u.g.n. jest dopuszczalne „w sytuacji braku wyodrębnienia części
nieruchomości stosownie do treści art. 95 pkt 4 u.g.n.”. Odnosząc się do tej kwestii
wystarczy stwierdzić, że jeżeli realizacja roszczenia przewidzianego w art. 124 ust.
5 u.g.n. następuje w drodze umowy, to część nieruchomości (użytkowania
wieczystego) objętej tym roszczeniem należy uprzednio wyodrębnić w
postępowaniu administracyjnym na podstawie art. 95 pkt 4 u.g.n. Gdy to roszczenie
jest dochodzone na drodze postępowania sądowego na podstawie art. 64 k.c. w
związku z art. 1047 k.p.c., uprzednie wyodrębnienie jest zbędne; wydając wyrok
zastępujący oświadczenie woli współtworzące umowę, opiera się na określonym w
żądaniu pozwu przedmiocie, tj. oznaczonej geodezyjnie działce, której wykupienia
przez Skarb Państwa żąda powód.
Osobnym problemem wymagającym rozstrzygnięcia w związku z
przedstawionym zagadnieniem prawnym jest kwestia legitymacji biernej w sprawie
z powództwa wytoczonego na podstawie art. 124 ust. 5 u.g.n. Według tego
przepisu, nabywcą może być tylko Skarb Państwa, zatem tylko on jest
legitymowany biernie w sprawie o wykup nieruchomości lub użytkowania
wieczystego, choć może być reprezentowany przez różne podmioty. Powództwo o
realizację roszczenia przewidzianego w art. 124 ust. 5 u.g.n. musi więc być
skierowane przeciwko Skarbowi Państwa, niezależnie od tego, czy chodzi o wykup
własności nieruchomości czy użytkowania wieczystego oraz niezależnie od tego,
kto reprezentuje go w sprawie (starosta czy osoby i jednostki organizacyjne
wymienione w art. 124 ust. 2 i 5 u.g.n.).
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.

III CZP 81/10

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia