Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 25 listopada 2010 r., III CZP 89/10
Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca)
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej z wniosku wierzycieli "C.", sp. z o.o. w
W., W. Banku Spółdzielczego w J. (...) przeciwko dłużnikom Markowi S. i Iwonie S.
przy udziale wierzyciela hipotecznego "C.P.", sp. z o.o. w W. po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 25 listopada 2010 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Olsztynie postanowieniem z
dnia 24 czerwca 2010 r.:
"Czy zawieszenie postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela po
zakończeniu przetargu i postanowieniu sądu, wydanym w trybie art. 988 § 2 k.p.c.,
o wstrzymaniu wydania postanowienia co do udzielenia przybicia, stanowi
przeszkodę w wydaniu postanowienia o udzieleniu przybicia na rzecz licytanta,
który zaoferował najwyższą cenę?"
podjął uchwałę:
Zawieszenie postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela po
zakończeniu przetargu i wstrzymaniu przez sąd wydania postanowienia co do
udzielenia przybicia stanowi przeszkodę do wydania postanowienia o
udzieleniu przybicia.
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało przy
rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w Olsztynie zażalenia na postanowienie Sądu
Rejonowego w Olsztynie z dnia 8 marca 2010 r., którym udzielono przybicia prawa
własności bliżej określonej nieruchomości. Postanowienie to zapadło po zamknięciu
przetargu, a przed wydaniem postanowienia o przybiciu, gdy na wniosek
wierzyciela postępowanie egzekucyjne zostało zawieszone.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie konieczne jest rozstrzygnięcie, czy po zamknięciu przetargu, a
przed wydaniem postanowienia o przybiciu (art. 987 k.p.c.) wierzyciel może złożyć
skutecznie wniosek o zawieszenie postępowania egzekucyjnego. Odniesienie się
do tej kwestii wymaga przede wszystkim uwzględnienia art. 820 k.p.c. oraz
obowiązującej w postępowaniu egzekucyjnym zasady dyspozycyjności
(rozporządzalności). Zasada ta realizowana jest w postępowaniu egzekucyjnym w
jeszcze większym stopniu niż w postępowaniu rozpoznawczym, zarówno w
postępowaniu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, jak i we
właściwym postępowaniu egzekucyjnym. Zgodnie z tą zasadą, możliwość
rozporządzania przedmiotem postępowania oraz środkami prawnymi w
postępowaniu przysługuje podmiotom, których sfery prawnej dotyczy postępowanie.
Dyspozycyjność postępowania egzekucyjnego pozostaje w związku z zasadniczym
celem egzekucji, którym jest zaspokojenie roszczeń wierzyciela, wobec czego jest
on dysponentem tego postępowania. Istotnym przejawem zasady dyspozycyjności
jest decyzja wierzyciela o zawieszeniu oraz o zakończeniu postępowania
egzekucyjnego przez jego umorzenie.
Wykładnia językowa art. 820 zdanie pierwsze k.p.c. prowadzi do
jednoznacznych wniosków; ze sformułowania „organ egzekucyjny zawiesza”
wynika, że zawieszenie postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela jest
obligatoryjne i nie podlega kontroli ze strony organu egzekucyjnego. Powszechnie
podkreśla się, że uprawnienie wierzyciela do żądania zawieszenia postępowania
egzekucyjnego nie jest niczym ograniczone. Organ egzekucyjny ma obowiązek
zawiesić postępowanie egzekucyjne na wniosek wierzyciela, także wtedy, gdy w
jego ocenie zawieszenie nie jest celowe i może przyczynić się do bezskuteczności
egzekucji. Wierzyciel zatem jest uprawniony do żądania zawieszenia postępowania
na każdym etapie egzekucji, w tym egzekucji z nieruchomości. Chwilą graniczną dla
uwzględnienia tego żądania jest, jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z
dnia 22 października 2004 r., II CK 96/04 (OSNC 2005, nr 10, poz. 178), wydanie
postanowienia o udzieleniu przybicia, z tą bowiem chwilą, a ściślej, z chwilą
uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu, w sposób pewny zostaje określony
nabywca nieruchomości (art. 990 i 967 k.p.c.), który uzyskuje prawo do
przysądzenia własności, po wykonaniu warunków licytacyjnych, czyli po złożeniu na
rachunek depozytowy sądu ceny nabycia z potrąceniem rękojmi złożonej w
gotówce.
Stanowisko, że po wydaniu postanowienia o udzieleniu przybicia wniosek
wierzyciela o zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie może być
uwzględniony, prowadzi do ograniczenia zasady dyspozycyjności, do czego brak
podstaw. Należy zauważyć, że dopiero przybicie, a nie zamknięcie przetargu jest
aktem procesowym decydującym w dalszym przebiegu egzekucji o przeniesieniu
własności nieruchomości na rzecz nabywcy egzekucyjnego, stosownie bowiem do
art. 995 k.p.c., osoba, na rzecz której udzielono przybicia, uzyskuje, jeżeli wykona
warunki licytacyjne, prawo do przysądzenia jej własności nieruchomości. Ponadto
przybicie jest także równoznaczne ze stwierdzeniem, że przetarg został
przeprowadzony zgodnie z prawem; dopóki nie zostanie wydane postanowienie o
przybiciu, dopóty licytant, który zaoferował najwyższą cenę, nie ma pewności, iż
uzyska status nabywcy.
Przepisy prawa egzekucyjnego nie regulują ogólnych następstw zawieszenia
postępowania egzekucyjnego. W sytuacji, w której po zamknięciu przetargu, a
przed wydaniem postanowienia o przybiciu (art. 987 k.p.c.) sąd na wniosek
wierzyciela (art. 820 k.p.c.) zawiesił postępowanie egzekucyjne, ma zastosowanie
art. 179 § 3 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Przepisy o egzekucji z nieruchomości nie
modyfikują regulacji przewidzianej w art. 179 § 3 k.p.c., w szczególności przepisy o
licytacji oraz przybiciu prawa własności nieruchomości. Zastosowanie tego przepisu
oznacza, że w okresie zawieszenia postępowania organ egzekucyjny nie może
podjąć żadnych czynności egzekucyjnych. W okresie zawieszenia postępowania
nie mogą być dokonywane dalsze czynności egzekucyjne ani w stosunku do
dłużnika, ani w stosunku do wierzyciela, chociażby wynikały z pozostających w
mocy czynności egzekucyjnych. Właśnie istota zawieszenia postępowania
egzekucyjnego polega na niedopuszczalności podejmowania w czasie jego trwania
jakichkolwiek czynności egzekucyjnych, z wyjątkiem czynności zmierzających do
podjęcia zawieszonego postępowania oraz ustanowienia przez sąd egzekucyjny
kuratora dla dłużnika niemającego zdolności procesowej ani przedstawiciela
ustawowego na czas do ustanowienia tego przedstawiciela.
Wychodząc z tych założeń należy uznać, że w okresie zawieszenia
postępowania sąd nie jest władny podejmować czynności egzekucyjnych, w tym
przypadku o charakterze orzekającym, i wydać postanowienia o przybiciu. Nie budzi
wątpliwości, że przybicie w egzekucji z nieruchomości jest czynnością egzekucyjną
sądu rejonowego działającego jako organ egzekucyjny we właściwym
postępowaniu egzekucyjnym.
Nie jest uzasadniona sugestia, że licytantowi oferującemu najwyższą cenę na
licytacji przysługuje roszczenie (prawo), które powinno być zrealizowane pomimo
zawieszenia postępowania, licytant ten bowiem ma prawo do udzielenia mu
przybicia, jednakże w tym znaczeniu, iż sędzia, pod którego nadzorem odbyła się
licytacja, nie może wybierać między złożonymi w toku przetargu ofertami; takie
prawo nie służy również stronom. Prawo do udzielenia przybicia nie jest prawem,
które może być realizowane bezwzględnie, niezależnie od sytuacji procesowej
powstałej przed, w czasie lub po zamknięciu przetargu, a przed wydaniem
postanowienia o przybiciu. Wystarczy powołać art. 991 k.p.c., który reguluje
podstawy odmowy przybicia; w odniesieniu do licytanta, który zaofiarował
najwyższą cenę ustawodawca nie sformułował żadnego prawa, tak jak uczynił to
wobec nabywcy licytacyjnego. Zgodnie z art. 995 k.p.c., osoba, na rzecz której
udzielono przybicia, uzyskuje, jeżeli wykona warunki licytacyjne, prawo do
przysądzenia jej własności nieruchomości.
Stosownie do art. 991 § 2 in principio k.p.c., sąd odmawia przybicia, jeżeli
postępowanie podlegało umorzeniu lub zawieszeniu. Wykładnia językowa tego
przepisu prowadzi do wniosku, że należy odnosić go tylko do takich przypadków, w
których – mimo istnienia podstaw zawieszenia lub umorzenia postępowania – do
tego nie doszło. Tym bardziej nie można udzielić przybicia, gdy umorzono lub
zawieszono postępowanie. Uzasadniony jest zatem wniosek, że zawieszenie
postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela po zakończeniu przetargu i
wstrzymaniu przez sąd wydania postanowienia co do udzielenia przybicia stanowi
przeszkodę do wydania postanowienia o udzieleniu przybicia.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.