Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 170/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 listopada 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa Krystyny P.
przeciwko U. Towarzystwu Ubezpieczeń Spółce Akcyjnej w Ł. i
Bartłomiejowi J.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 26 listopada 2010 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 1 grudnia 2009 r.,
I. oddala skargę kasacyjną;
II. oddala wniosek pozwanej U. Towarzystwa Ubezpieczeń
Spółki Akcyjnej w Ł. o zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2009 r. Sąd Okręgowy po ponownym
rozpoznaniu sprawy, zasądził in solidum od Towarzystwa Ubezpieczeń U. S.A. w Ł.
i Bartłomieja J. na rzecz Krystyny P. kwotę 50 tysięcy zł, oddalił powództwo w
pozostałej części oraz orzekł o kosztach i opłatach.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 1 grudnia 2009 r. uwzględnił apelację
powódki częściowo, zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji przez zasądzenie
od dnia 18 listopada 2005 r. odsetek ustawowych od kwoty 50 tysięcy zł, oddalił
natomiast apelację w zakresie dotyczącym wysokości odszkodowania.
Wyrok ten został oparty na następujących podstawach.
Powódka dochodziła na podstawie art. 446 § 3 k.c. odszkodowania w kwocie
300 tysięcy zł z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, będącego
następstwem śmierci jej syna w wypadku drogowym, który zdarzył się w 2003 r.
Syn powódki był w chwili śmierci uczniem 1-ej klasy technikum. Powódka
nie pracowała ani nie prowadziła żadnej działalności przynoszącej dochody.
Nie udowodniła, aby skutkiem śmierci syna były niekorzystne zmiany w sferze
materialnej. Udowodnione zostało natomiast roszczenie powódki „w aspekcie szkód
niemajątkowych”.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że pojęcie „znaczne pogorszenie sytuacji
życiowej” obejmuje nie tylko element materialny, ale również przesłanki
pozaekonomiczne określające tę sytuację, a przy ustalaniu „stosownego”
odszkodowania należy brać pod uwagę zarówno konkretne okoliczności sprawy,
jak i to, by odszkodowanie miało rzeczywistą wartość ekonomiczną.
Utrata oczekiwania na pomoc i wsparcie, których zasadnie można oczekiwać od
osoby bliskiej, a więc sam fakt utraty dorastającego dziecka, które potencjalnie
w przyszłości mogłoby stanowić oparcie dla matki, powoduje „pogorszenie sytuacji
życiowej rozumianej jako szkoda niemajątkowa”. Powódka doznała także
negatywnych przeżyć psychicznych i poczucia osamotnienia, co spowodowało
osłabienie jej energii życiowej i pogorszyło komfort codziennego życia, pogorszył
3
się także jej stan zdrowia, który nie ulega poprawie pomimo leczenia się
u psychiatry.
Przy uwzględnieniu wymienionych przesłanek, Sąd Apelacyjny ocenił, że
odszkodowanie w wysokości 50 tysięcy zł stanowi odpowiednie przysporzenie dla
powódki i jest odszkodowaniem stosownym w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. Sąd ten
dodał, że w sprawie karnej od pozwanego – sprawcy szkody została zasądzona na
rzecz powódki kwota 18 743 zł.
Wyrok Sądu Apelacyjnego powódka zaskarżyła „w części oddalającej
powództwo na kwotę 250 000 zł”, na taką też kwotę oznaczyła wartość przedmiotu
zaskarżenia. Wniosła o uchylenie tego wyroku „w części oddalającej powództwo”
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu
ewentualnie o uchylenie wyroku „w części oddalającej powództwo i jego zmianę
poprzez zasądzenie (...) kwoty 300 tysięcy zł”.
Powódka oparła skargę kasacyjną na podstawie naruszenia prawa materialnego –
art. 446 § 3 k.c. „poprzez rażąco błędną wykładnię i niewłaściwe stosowanie
polegające na zaniżeniu powódce należnego odszkodowania”.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Błędy w sposobie oznaczenia zakresu zaskarżenia i wniosków kasacyjnych
wymagały rozważenia pod kątem spełnienia istotnych wymagań skargi kasacyjnej.
Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony w części „oddalającej powództwo”,
chociaż rozstrzygnięcia takiego nie zawiera, bowiem orzeczono w nim jedynie
o oddaleniu apelacji powódki (w pozostałej części). Analogiczne błędy zawierają
alternatywne wnioski kasacyjne, a drugi z nich dodatkowo wadliwie formułuje
wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie kwoty 300 tysięcy zł.
Pomimo tych błędów, możliwe jest odczytanie właściwego sensu treści skargi, która
jak chodzi o zakres zaskarżenia obejmuje wyrok Sądu Apelacyjnego w części
orzekającej o oddaleniu apelacji w zakresie, w jakim Sąd pierwszej instancji oddalił
powództwo o odszkodowanie, a gdy chodzi o wnioski – zmierza do uchylenia
wyroku Sądu Apelacyjnego w takim też zakresie i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania ewentualnie jego uchylenia i uwzględnienia apelacji przez
4
zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji w taki sposób, by powództwo zostało
w całości uwzględnione.
Uwzględniając dominujące w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko
dopuszczające możliwość „odtworzenia” rzeczywistego zakresu zaskarżenia
i wniosku, jeżeli rodzaj błędów na to pozwala (por. m.in. postanowienia z dnia
22 czerwca 2005 r., III CZ 47/05, z dnia 15 marca 2007 r., II CZ 15/07 i z dnia
6 czerwca 2007 r., III CZ 26/07, niepublikowane) Sąd Najwyższy w sprawie
niniejszej uznał, że wymienione nieprawidłowości nie uniemożliwiają rozpoznania
skargi.
Przechodząc do oceny zasadności zarzutu naruszenia art. 446 § 3 k.c.,
także nieprawidłowo ujętego jako mającego polegać na błędnej wykładni
i niewłaściwym zastosowaniu przez „zaniżenie należnego odszkodowania”, należy
stwierdzić, że w nowszej judykaturze został wypracowany sposób rozumienia
treści i przesłanki zastosowania tego przepisu. (por. m.in. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 18 lutego 2004 r., V CK 269/03, z dnia 25 lutego 2004 r., II CK
17/03, z dnia 30 czerwca 2004 r., IV CK 445/03, z dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK
544/07 i z dnia 24 września 2010 r., IV CSK 79/10, niepublikowane).
Najsyntetyczniej rzecz ujmując, przyjmuje się swoistość tego odszkodowania
wynikającą z tego, że ma ono naprawić szczególne szkody: szkoda o charakterze
majątkowym przeplata się i jest ściśle powiązana z uszczerbkiem niemajątkowym,
wywołanym przez śmierć najbliższego członka rodziny. Dlatego, nie bagatelizując
znaczenia materialnego wymiaru pogorszenia sytuacji życiowej, należy
uwzględniać współwystępowanie uszczerbku o charakterze niemajątkowym, a to
łącznie powinno prowadzić do rzeczywistego wynagrodzenia szkody polegającej na
znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej. W ramach ustalania rozmiaru szkody
uwzględnia się takie czynniki niewymierne jak utrata oczekiwanego wparcia na
przyszłość (nie tylko materialnego), cierpienie związane z utratą osoby bliskiej
i osłabienie aktywności życiowej oraz motywacji do przezwyciężania trudności
życia codziennego, pogorszenie stanu zdrowia w następstwie cierpienia i poczucia
krzywdy z powodu utraty dziecka.
5
Te elementy są istotne jako przesłanki ustalenia znacznego pogorszenia
sytuacji życiowej, a ich skonkretyzowana ocena w okolicznościach sprawy jest
podstawą ustalenia odszkodowania „stosownego” w rozumieniu art. 446 § 3 k.c.
Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd meriti tego przepisu
wymaga wykazania, iż sąd błędnie rozumiał treść i znaczenie wymienionych pojęć
albo że błędnie przepis zastosował.
W każdym razie, przy uwzględnieniu, że w wypadku tego szczególnego
odszkodowanie w grę wchodzą elementy niewymierne, nieostre i ocenne,
ostatecznie decydujące znaczenie ma to, czy sąd zastosował prawidłowe kryteria
(zasady) ustalania wysokości odszkodowania i czy prawidłowo rozważył je na tle
okoliczności danej sprawy.
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, iż Sąd Apelacyjny właściwie
rozumiał treść i znaczenie pojęć, użytych w art. 446 § 3 k.c. i że zastosował
kryteria ustalania stosownego odszkodowania ukształtowane w judykaturze Sądu
Najwyższego. Uzasadnienie zarzutu naruszenia tego przepisu wymagałoby
wykazania, jakie wadliwe kryteria zostały przez Sąd zastosowane, bądź też, jakie
zasady lub konkretne okoliczności występujące w sprawie zostały przez Sąd
pominięte.
W skardze kasacyjnej nie został powołany jakikolwiek argument natury prawnej,
kwestionujący przesłanki orzeczenia. Nie zostały też sformułowane żadne
skonkretyzowane zarzuty, zmierzające do przekonania, że w ustalonych
okolicznościach sprawy zastosowanie właściwych kryteriów powinno doprowadzić
do ustalenia innej wysokości odszkodowania. W istocie zresztą skarżąca powołuje
kryteria analogiczne do tych, które przyjął Sąd w zakresie niewymiernego aspektu
szkody wynikającej ze śmierci dziecka, a jedynie na ich podstawie wyraża własne
przekonanie, że „stosowne” odszkodowania powinno być wyższe.
W rezultacie, w skardze kasacyjnej brak argumentów, które pozwalałyby na
stwierdzenie, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem art. 446 § 3 k.c.
Uzasadniało to oddalenie skargi na podstawie art. 39814
k.p.c.
Wniosek pozwanego Towarzystwa Ubezpieczeń o zasądzenie kosztów
postępowania przed Sądem Najwyższym, związany z wniesieniem odpowiedzi na
6
skargę, został oddalony, gdyż odpowiedź na skargę kasacyjną została złożona po
terminie (art. 3987
§ 1 w zw. z art. 167 k.p.c.).