Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 grudnia 2010 r.
I PK 122/10
Zajęcia logopedyczne są zajęciami dodatkowymi, których prowadzenie
warunkowane jest posiadaniem przez szkołę środków finansowych gwaranto-
wanych przez organ prowadzący szkołę.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Małgorzata Gersdorf
(sprawozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 grudnia
2010 r. sprawy z powództwa Elżbiety G. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w W. o
ustalenie istnienia stosunku pracy i dopuszczenie do pracy, na skutek skargi kasa-
cyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Olsztynie z dnia 11 lutego 2010 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Elżbieta G. domagała się od pozwanej Szkoły Podstawowej [...] w
W. ustalenia istnienia stosunku pracy na czas nieokreślony oraz dopuszczenia do
pracy.
Rozpatrujący sprawę w pierwszej instancji Sąd Rejonowy w Giżycku ustalił
następujący stan faktyczny. W dniu 31 października 2006 r. powódka zawarła z po-
zwaną Szkołą umowę o pracę na czas określony od dnia 1 listopada 2006 r. do dnia
22 czerwca 2007 r. na stanowisku nauczyciela-logopedy w wymiarze 10/20 etatu,
przy czym strony ustaliły, że powódka będzie przez 6 godzin świadczyć pracę u po-
zwanego, a w wymiarze 4 godzin w Szkole Podstawowej w S. W dniu 24 sierpnia
2007 r. powódka zawarła ponownie umowę z pozwaną na czas określony od 1 wrze-
śnia 2007 r. do 31 sierpnia 2008 r., w tym samym wymiarze i na tym samym stanowi-
sku. Pod koniec roku szkolnego zwróciła się do dyrektora pozwanej Szkoły o zmianę
dotychczasowej umowy na umowę na czas nieokreślony. Otrzymała natomiast pro-
2
pozycję zatrudnienia na okres jedynie kolejnego roku w wymiarze 6 godzin. Uznając
dotychczasową praktykę zatrudniania w dwóch szkołach za nieprawidłową, dyrektor
Szkoły oświadczyła, że istnieje możliwość zawarcia odrębnej umowy zatrudnienia ze
szkołą w S. Na kolejne (dwukrotne) pisemne żądania zawarcia umowy na czas nie-
określony otrzymała powódka w dniu 4 września 2008 r. informację, że byłoby to nie-
zgodne z Kartą Nauczyciela. Arkusze organizacyjne pozwanej przewidywały na rok
2006/2007, 2007/2008 oraz 2008/2009 zajęcia z logopedą w wymiarze 10 godzin (na
dwa ostatnie lata z informacją o części etatu - 4 godziny - w innej szkole), doprecy-
zowanych jako „godziny nauczycieli niepełnozatrudnionych”. W roku 2009/2010 nie
są u pozwanej prowadzone zajęcia logopedyczne z uwagi na brak środków finan-
sowych. Powódka jest nauczycielem dyplomowanym.
Wyrokiem z dnia 16 listopada 2009 r. [...] Sąd Rejonowy w Giżycku oddalił
powództwo w całości. Sąd uznał za kluczową dla sprawy ocenę, czy w odniesieniu
do powódki możliwe było zastosowanie art. 10 ust. 7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982
r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.). Norma
ta dopuszcza (jako wyjątek od reguły) zatrudnienie między innymi nauczyciela dy-
plomowanego na czas określony w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z or-
ganizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku
szkolnego.
Sąd wskazał, że stosownie do regulacji § 3 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Mini-
stra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych planów nau-
czania w szkołach publicznych (Dz.U. Nr 61, poz. 626) w planie nauczania należy
dodatkowo umieścić między innymi zajęcia rewalidacyjne korygujące wady mowy,
jednak nie kreuje to bezwzględnego obowiązku. Zdaniem Sądu § 15 ust. 1 i 2 rozpo-
rządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie
zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych
przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. Nr 11, poz. 114) przewiduje jedynie
możliwość zatrudnienia logopedy. Na decyzję o zatrudnieniu takiego nauczyciela
wpływać musi rozmiar środków finansowych zapewnionych przez organ prowadzący
szkołę, istniejących w konkretnym przypadku potrzeb oraz wniosku i zgody rodziców
(§ 4 rozporządzenia z dnia 7 stycznia 2003 r.). Potrzeba zatrudnienia logopedy wyni-
ka z organizacji nauczania, a zajęcia logopedyczne stanowią zajęcia dodatkowe w
rozumieniu art. 64 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
3
(jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.), a zatem uzasadnia stoso-
wanie zatrudnienia na czas określony.
Rozpatrujący sprawę Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 11 lutego
2010 r. [...] oddalił apelację powódki. Sąd Okręgowy w pełni podzielił ustalenia fak-
tyczne i ocenę prawną przyjęte za podstawy orzeczenia pierwszoinstancyjnego. Sąd
zwrócił uwagę na fakultatywność zatrudnienia logopedów w świetle regulacji § 15
rozporządzenia z dnia 7 stycznia 2003 r. Decyzja o przeznaczeniu środków na taką
pomoc należy do gminy, co stanowi okoliczność należącą do „organizacji nauczania”
w rozumieniu art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela. Sąd wskazał, że tylko w odniesieniu
do uczniów niepełnosprawnych istnieje obowiązek prowadzenia zajęć rewalidacyj-
nych w rozumieniu § 3 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia z dnia 21 maja 2001 r. Dla sprawy
nie mają zatem znaczenia podnoszone przez powódkę rzeczywiste potrzeby logope-
dyczne dzieci w powiecie giżyckim, a konieczność pomocy dzieciom i ochrony ich
interesów, świadczące o zaangażowaniu powódki w pracę nie mogą zmienić zapa-
dłego w sprawie rozstrzygnięcia.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł pełnomocnik powódki, zarzucając
Sądowi Okręgowemu naruszenia: 1) art. 386 § 4 k.p.c. oraz art. 385 k.p.c. w związku
z art. 382 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c., przez oddalenie apelacji w miejsce jej uwzględ-
nienia i uchylenia sprawy do ponownego rozpoznania; 2) art. 321 k.p.c., przez wyro-
kowanie co do przedmiotu nieobjętego żądaniem - w sytuacji, w której powódka po-
wołała, że w dniu zawarcia pierwszej i drugiej umowy na czas określony nie istniały
potrzeby zatrudnienia powódki na czas określony wynikające z organizacji naucza-
nia; 3) § 1 i 15 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia
2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedago-
gicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach przez jego błędną wy-
kładnię i niewłaściwe zastosowanie - uznanie, że normy te nie obligują dyrektora
szkoły do zapewnienia pomocy logopedycznej; 4) § 3 rozporządzenia Ministra Edu-
kacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych planów nauczania w
szkołach publicznych, przez zastosowanie normy nieistniejącej (rozporządzenie
uchylono z dniem 31 sierpnia 2002 r.); 5) art. 7 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 8 marca
1990 r. o samorządzie gminnym w związku z art. 1, art. 5a ust. 1, art. 5a ust. 2 pkt 1
oraz art. 5 ust. 3 w związku z art. 5 ust. 5 oraz art. 79 ustawy z dnia 7 września 1991
r. o systemie oświaty, przez przyjęcie, że nie ma obowiązku organizowania pomocy
4
psychologiczno-pedagogicznej w zakresie logopedii; 6) art. 10 ust. 7 Karty Nauczy-
ciela, przez uznanie, że potrzebę wynikającą z organizacji nauczania stanowi co-
rocznie zatwierdzany przez organ prowadzący arkusz organizacyjny oraz fakt, że
organ ten może nie zapewnić w latach następujących po zatrudnieniu nauczyciela
środków finansowych na organizowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej; 7)
art. 10 ust. 6, art. 10 ust. 7 w związku z art. 3 ust. 1 Karty Nauczyciela w związku z
art. 32 ust. 1 Konstytucji RP w związku z § 10 ust. 1 załącznika nr 2 do rozporządze-
nia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statu-
tów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, przez zróżnicowanie ochrony
trwałości stosunku pracy nauczyciela-logopedy w stosunku do nauczycieli innych
specjalności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej nie okazały się trafne, co spowodowało jej oddale-
nie. Odnosząc się do zarzutów naruszenia prawa procesowego, oceny wymaga tylko
jeden z nich, tj. zarzut naruszenia art. 321 k.p.c. Reszta zarzutów pozostaje pusta o
tyle, że zmierza do wykazania wadliwości zaskarżonego orzeczenia ze względów
pozaprocesowych. Zmiana lub uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji musiałaby
bowiem nastąpić ze względów materialnoprawnych, jak wynika to ze skargi kasacyj-
nej. Sąd Najwyższy rozpatrujący sprawę w niniejszym składzie uważa tego rodzaju
zarzuty za zbędne. Jeśli bowiem orzeczenie sądu drugiej instancji oparte jest na tej
samej podstawie materialnoprawnej, co orzeczenie pierwszej instancji, a prawo ma-
terialne zostaje zastosowane wadliwie, to wyrok jest wadliwy z uwagi na naruszenie
prawa materialnego, a nie ze względu na to, że nie zmieniono lub nie uchylono wyro-
ku sądu pierwszej instancji. Zarzut naruszenia prawa procesowego polegający na za-
niechaniu zmiany orzeczenia pierwszej instancji można podnosić jedynie w niektó-
rych przypadkach, np. wówczas, gdy ze względów procesowych wyrok sądu pierw-
szej instancji wymagał dokonania takiej zmiany czy uchylenia (np. ze względu na
nieważność postępowania).
Odnosząc się zatem do zarzutu naruszenia art. 321 k.p.c. należy zauważyć,
że mylnie skarżący ocenia, iż wyrok dotyczył przedmiotu nieobjętego żądaniem. Na-
leży rozgraniczyć sferę wyroku jako rozstrzygnięcia od jego uzasadnienia. Skarżący
5
powołuje się na mankamenty uzasadnienia twierdząc, że o istnieniu stosunku pracy
(w świetle żądania alternatywnie od 2006 r. lub 2007 r.) sądy orzekały na podstawie
okoliczności z roku 2009. Nie świadczy to jednak o tym, że sąd orzekał o żądaniu
innym niż określone w pozwie. Odmówił bowiem ustalenia istnienia stosunku pracy.
To, czy wziął pod uwagę właściwe okoliczności (podstawę prawną i faktyczną), sta-
nowić będzie o jego wadliwości lub niewadliwości. Nie sposób natomiast twierdzić na
tej podstawie, że sąd orzekał ponad żądanie lub o żądaniu innym, aniżeli zgłoszone
w pozwie.
Materialnoprawnie spór zasadzał się na kwestii dopuszczalności stosowania
do powódki zatrudnienia terminowego, tj. pytania, czy zachodził w jej przypadku wy-
jątek określony w art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela. Sądy powszechne orzekające w
sprawie uznały, że stosowanie umów na czas określony uzasadnione było potrzeba-
mi wynikającymi z organizacji nauczania. Ograniczenie to nie dotyka powódki jako
nauczyciela-logopedy, jak zdaje się to ujmować jej pełnomocnik w skardze kasacyj-
nej. Nie chodzi bowiem o jakąkolwiek szczególną, gorszą pozycję nauczyciela tej
specjalności, ale generalnie o dopuszczenie stosowania zatrudnienia terminowego w
określonych przypadkach, uzasadnionych potrzebami organizacyjnymi. Tego rodzaju
regulacja stanowi implementację klauzuli 5 załącznika do dyrektywy 99/70/WE, któ-
rego ust. 1 lit. a dopuszcza ponawianie umów na czas określony, gdy stoją za tym
obiektywne powody.
W dotychczasowej judykaturze Sądu Najwyższego kilkakrotnie rozważano
znaczenie pojęcia „potrzeby wynikające z organizacji nauczania” właśnie przez
wskazanie zobiektywizowanych kryteriów. Przywołania wymaga szczególnie wyrok z
dnia 5 września 1997 r., I PKN 226/97, w którym Sąd Najwyższy omówił szeroki ka-
talog okoliczności, które mogą stanowić „organizację nauczania” w rozumieniu art. 10
ust. 7 Karty Nauczyciela (wówczas art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela), zaliczając doń
np. liczbę klas, rodzaj przedmiotów, liczbę godzin lekcyjnych, liczbę etatów, okres
nauczania poszczególnych przedmiotów, zmianowość pracy szkoły. Powódka pod-
nosi, że skoro w latach szkolnych 2006/2007 oraz 2007/2008 przewidywano jej za-
trudnienie jako nauczyciela-logopedy, to nie istniały wynikające z organizacji naucza-
nia okoliczności uzasadniające odstąpienie od zawarcia umowy na czas nieokreślo-
ny. Każdy nauczyciel, w odniesieniu do którego przyczyny takie zaistnieją, może zo-
stać zatrudniony na czas określony. Sprawia to, że pozycja powódki jako nauczy-
6
ciela-logopedy nie staje się gorsza od pozycji innych nauczycieli. Dochodzi do zróż-
nicowania z uwzględnieniem zupełnie innego kryterium i to, jak wskazano, kryterium
zobiektywizowanego. W świetle rozpatrywanej sprawy należy podkreślić, że regula-
cje zamieszczone w Karcie Nauczyciela w zakresie nawiązania stosunku pracy są
zupełne w tym sensie, że zostały wyczerpująco unormowane w tej pragmatyce służ-
bowej. Stąd do pracowników zatrudnionych na podstawie Karty nie stosuje się art.
251
k.p. Poziom ochrony wynikający z Karty Nauczyciela jest wyższy w tym sensie,
że umowy o pracę zawierane z nauczycielami na czas określony są umowami
kauzalnymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 września 1999 r., I PKN 235/99,
OSNAPiUS 2001 nr 3, poz. 64), w odróżnieniu od innych umów terminowych, które
nie wymagają szczególnego powodu dla ich zawarcia.
Z tego ostatniego punktu widzenia, Sąd Najwyższy rozpatrujący sprawę w ni-
niejszym składzie pragnie odnieść się także do oceny charakteru zajęć z przedmiotu
nauczanego przez powódkę. Stosownie do § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edu-
kacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i orga-
nizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szko-
łach i placówkach, którego wadliwą wykładnię zarzuca skarżąca, istnieje możliwość
zatrudnienia w placówce osób o wymienionych w tej regulacji specjalnościach, mię-
dzy innymi logopedy. Trudno zgodzić się z wywodem skargi, że z unormowania § 15
rozporządzenia wynika bezwzględny i niebudzący wątpliwości obowiązek organizo-
wania zajęć, wśród których znajdują się zajęcia logopedyczne. Paragraf 15 ust. 2
rozporządzenia wyraźnie określa, że osoby takie mogą być zatrudnione. Dokonując
językowej wykładni tego zwrotu nie sposób wywieść z niego obowiązku prowadzenia
zajęć logopedycznych, jak chciałaby tego skarżąca. Oznacza on jedynie, że spełnie-
nie innych przesłanek warunkuje wprowadzenie lub zaniechanie wprowadzenia okre-
ślonej tematyki. Trafnie Sądy obu instancji zauważyły, że jedną z takich przesłanek
zawiera § 4 rozporządzenia, wymagając stosownego wniosku. Sięgając natomiast do
norm wyższego rzędu również nie sposób nie zgodzić się ze stanowiskiem, że w
świetle art. 64 ust. 1 ustawy o systemie oświaty istnieje podział na zajęcia obowiąz-
kowe oraz dodatkowe. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że jeśli jakiekolwiek
zajęcia zostały uregulowane w przepisach oświatowych, to już z tego tylko względu
szkoła musi je prowadzić. Do takiego wniosku zmierza wywód skargi, lecz wniosek
taki jest nieuprawniony.
7
Trafny pozostaje zarzut naruszenia prawa materialnego przez zastosowanie
nieobowiązującego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001
r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych. Nie ma on jednak
wpływu na treść wyroku, albowiem w zakresie istotnym dla niniejszej sprawy
regulacje tego rozporządzenia powtarza akt, który go zastąpił. Rozporządzenie z
dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicz-
nych w § 2 ust. 1 pkt 4 oraz § 3 ust. 2 pkt 2 uzależnia obowiązek prowadzenia zajęć
od niepełnosprawności uczniów. Okoliczność taka nie została ustalona przez Sądy
orzekające w niniejszym postępowaniu. Normy rozporządzenia z dnia 12 lutego 2002
r. nie zostały także objęte zakresem zaskarżenia w skardze kasacyjnej. Nie istnieją
wobec tego podstawy do przyjęcia, że szkoła miała obowiązek prowadzić tego ro-
dzaju zajęcia ani do podważenia oceny, iż nie istniał obowiązek prowadzenia zajęć
logopedycznych.
Zajęcia zostały zatem zaliczone do zespołu zajęć dodatkowych, których
prowadzenie warunkowane jest posiadaniem przez szkołę środków finansowych,
gwarantowanych przez organ prowadzący szkołę. Brak ciągłości zapewnienia takich
środków, co rodziło niepewność w kwestii możliwości corocznego powtarzania zajęć
logopedycznych, stanowił o szczególnych potrzebach wynikających z organizacji
nauczania w rozumieniu art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela. Fakt, że w dwóch kolejnych
latach środki na takie zajęcia dodatkowe zapewniono nie oznacza, że musiały one
być zapewniane permanentnie, co rodziłoby potrzebę i konieczność bezterminowego
zatrudnienia nauczyciela w ramach finansowanego z tych środków przedmiotu.
Wypada też wskazać - z uwagi na zakres skargi kasacyjnej i jej uzasadnienie,
w którym przewija się wątek zgodności regulacji prawnej wykładanej w sposób przy-
jęty przez Sądy meriti z regułami ogólnymi prawa - że ustawowe powody zawierania
umów terminowych z nauczycielami zgodne są z klauzulą 5 załącznika do dyrektywy
Rady Nr 99/70/WE z dnia 28 czerwca 1999 r., dotyczącej porozumienia ramowego z
dnia 18 marca 1999 r. w sprawie pracy na czas określony, zawartego przez UNICE,
CEEP, ETUC (Dz.U.UE L z dnia 10 lipca1999 r.). Klauzula ta zezwala bowiem na
powtarzanie umów na czas określony w sytuacjach, w których istnieją obiektywne
powody uzasadniające odnawianie takich umów lub stosunków pracy. Ad casum
chodzi o przyczyny wymienione w art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela (potrzeby wynika-
jące z organizacji nauczania, tu nauczania przedmiotu dodatkowego). Klauzula 5 pkt
8
1 lit. a nie stoi bowiem na przeszkodzie zawieraniu kolejnych umów na czas określo-
ny w sytuacji, gdy przepisy Karty Nauczyciela podają powody uzasadniające takie
działania pracodawcy, a powodami tymi są między innymi przyczyny wynikające z
organizacji nauczania przedmiotów dodatkowych, na które muszą znaleźć się kon-
kretne środki finansowe. Innymi słowy, nie można uznać, że praca nauczyciela logo-
pedy służy zaspokajaniu stałych potrzeb pracodawcy. Potrzeby te bowiem nie mają
charakteru obligatoryjnego i zależą od organu założycielskiego szkoły, w tym sensie,
że organ ten musi podjąć decyzję o ich finansowaniu (a contrario wyrok ETS z 23
kwietnia 2009 r. w sprawach C- 378/07 i C -380/07).
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================