Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 278/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania W. B., K. K., J. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych M. G., T. M., M. R.
o ustalenie braku odpowiedzialności członka zarządu stowarzyszenia za
zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20
kwietnia 2010 r., i zażalenia W. B. na postanowienie zawarte w wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 20 kwietnia 2010 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego,
2. umarza postępowanie zażaleniowe.
2
U z a s a d n i e n i e
Decyzjami z dnia 16 grudnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
orzekł, że K. K., J. S., W. B., M. G., T. M. i M.j R. ponoszą solidarną
odpowiedzialność za zaległości Stowarzyszenia Miejski Klub Sportowy „S." z tytułu
nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne za okres od grudnia 2002 r. do
maja 2003 r. w łącznej wysokości 94.384,85 zł, gdyż w tym okresie pełnili obowiązki
członków zarządu.
Odwołania od decyzji złożyli K. K., W. B. oraz J. S. podnosząc, iż stanowiska
w zarządzie objęli, gdy sytuacja finansowa MOKS „." była bardzo zła, a właściwy
czas na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości klubu minął na długo przed
wyborem zarządu, w którym zasiadali.
Wyrokiem z dnia 24 listopada 2009 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, między innymi, że
W. B. ponosi odpowiedzialność za zaległości Stowarzyszenia Miejski Klub
Sportowy „S." z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne,
powszechne ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych za okres grudzień 2002 r. - kwiecień 2003 r. (pkt II
wyroku) oraz oddalił odwołanie . K. (pkt III wyroku).
Rozpoznając sprawę, Sąd pierwszej instancji ustalił, iż postanowieniem z
dnia 2 lipca 2001 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości
Miejskiego Klubu Sportowego „S.", który zgłosił Zakład Ubezpieczeń Społecznych
w dniu 26 maja 2000 r. jako wierzyciel tego Klubu. Organ rentowy posiadał
wierzytelność z tytułu zaległości w opłatach składek na ubezpieczenie społeczne za
lata 1996-2000 w kwocie 1.670.434,03 zł. Powyższym postanowieniem Sąd
otworzył postępowanie układowe w związku z wnioskiem Klubu z 27 czerwca 2001
r. Postępowaniem zostały objęte wszystkie wierzytelności Klubu, poza
wierzytelnościami Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i wierzytelnościami
skarbowymi. W dniu 24 października 2002 r. jeden z wierzycieli Klubu złożył
wniosek o uchylenie układu. Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 26 lutego 2003
r. uchylił układ.
3
W dniu 12 listopada 2002 r. na Walnym Nadzwyczajnym Zebraniu Członków
MOKS S. został wybrany zarząd, w skład którego weszli K. K. jako prezes, J. Ł. i J.
S. jako wiceprezesi oraz M/ M., W. B., M. G. i M. R. jako członkowie. Zarząd został
wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 26 listopada 2002 r.
W dacie wyboru nowego zarządu Klub zatrudniał przeszło 20 osób (w tym
piłkarzy). Deklaracje ubezpieczeniowe były składane co miesiąc w Zakładzie
Ubezpieczeń Społecznych, ale składki nie były odprowadzane. Wynagrodzenie było
płacone w ratach, często z prywatnych pieniędzy K. K. oraz M. G. Poszukiwanie
sponsorów nie przyniosły rezultatów. Na początku 2003 r. prezes zarządu złożył
wniosek o restrukturyzację należności, wystąpił do prezydenta miasta z wnioskiem
o umożliwienie dzierżawy stadionu, także do PZPN o wypłacenie pieniędzy z tytułu
uczestnictwa w lidze. Żadne z tych działań nie wpłynęły na poprawę sytuacji
finansowej Klubu, ponieważ działania i propozycje zarządu spotykały się z
negatywnym stanowiskiem osób i urzędów, do których były kierowane. Klub nie
miał żadnego majątku nieruchomego, a jedynym majątkiem były ubrania sportowe.
Nadal bieżące wydatki Klubu - zapłata wynagrodzenia trenerowi, koszty treningów,
sparingu, wyjazdy na mecze, czasami zapłata wynagrodzenia zawodnikom -
pokrywane były z „prywatnej kieszeni” członków zarządu.
Zainteresowany M. M. już w grudniu 2002 r. złożył rezygnację z członkostwa
i po tej dacie nie uczestniczył w pracach zarządu i Klubu. W dniu 13 stycznia 2003
r. na posiedzeniu zarządu rezygnacje złożyli J. S. i M. R., z tym że w aktach
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych znajduje się pisemna rezygnacja M. R.
Obydwaj od stycznia 2003 r. nie brali udziału w pracach zarządu i Klubu.
Na przełomie stycznia i lutego 2003 r. część członków zarządu, po
nieudanych próbach ratowania Klubu i negatywnych decyzjach Rady Miasta,
podjęła decyzję o poddaniu zarządu do dymisji po przystąpieniu piłkarzy do drugiej
rundy rozgrywek (gwarantowało to wypłatę kwoty 150.000 – 160.000 zł od PZPN).
Walne Zebranie odbyło się pod koniec kwietnia 2003 r. W zebraniu uczestniczyli K.
K. i W. B., oraz - jako członek stowarzyszenia - J. S., nie byli obecni R. i M.. W
pierwszym głosowaniu nad wnioskiem prezesa K. K. walne zebranie przyjęło
dymisje zarządu. Następnie powtórzono głosowanie, które doprowadziło do
ponownego wyboru K. K. i J. S.
4
Sąd Okręgowy za nietrafne uznał stanowisko organu rentowego, który ustalił
odpowiedzialność członków zarządu na podstawie wpisów w Krajowym Rejestrze
Sądowym, gdyż w przypadku wpisów dotyczących członków zarządu
stowarzyszenia mają one charakter deklaratoryjny i nie mogą one stanowić
podstawy przypisania odpowiedzialności z art. 116a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997
r. - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8. poz. 60 ze zm.).
Przywołując wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 27
stycznia 2009 r., I/SA/Gd 657/08, stwierdził, iż powstanie i ustanie stosunku
członkostwa w zarządzie następuje w drodze wyboru i rezygnacji lub odwołania,
niezależnie od tego, co zostało ujawnione poprzez wpis do Rejestru.
Apelację od tego wyroku wywiedli K. K. oraz W. B.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20
kwietnia 2010 r. uwzględnił apelacje i zmienił zaskarżony wyrok w punktach II, III, i
IV oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16
grudnia 2008 r., ustalając, że K. K. i W. B. jako członkowie zarządu nie ponoszą
odpowiedzialności za zaległości Stowarzyszenia Miejskiego Klubu Sportowego „S."
z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od
grudnia 2002 r. do maja 2003 r.
Sąd drugiej instancji zauważył, że Sąd Okręgowy dokonał w sprawie
prawidłowych ustaleń faktycznych, lecz nie zgodził się z jego oceną prawną. W
szczególności Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd pierwszej instancji niewłaściwie
ocenił okoliczności związane z niezgłoszeniem w odpowiednim czasie wniosku o
ogłoszenie upadłości Stowarzyszenia lub niewszczęciem postępowania
zapobiegającego ogłoszeniu jego upadłości. Podkreślono, iż przesłanki
uzasadniające zgłoszenie przedmiotowych wniosków powinny być oceniane według
stanu prawnego obowiązującego w chwili zaprzestania wykonywania przez
członków zarządu obowiązków związanych z regulowaniem należności z tytułu
składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Stowarzyszenie Miejski Klub Sportowy „S.", jak wykazało postępowanie
dowodowe, zaniechało bieżącego wpłacania należności składkowych na długo
przed objęciem funkcji w zarządzie przez skarżących. Brak wpłaty składek dał
5
organowi rentowemu podstawę do żądania uregulowania należności przez
Stowarzyszenie. Wobec bezskutecznej egzekucji organ rentowy złożył wniosek o
ogłoszenie upadłości stowarzyszenia w dniu 26 maja 2000 r. Sąd Rejonowy
postanowieniem z dnia 2 lipca 2001 r. oddalił przedmiotowy wniosek, uznając za
przekonującą argumentację zawartą we wniosku Stowarzyszenia z dnia 29 czerwca
2001 r. o otwarcie postępowania układowego, w którym ówczesny zarząd podnosił,
że utrzymanie się Klubu w I lidze powodować będzie wpływ znacznych środków
finansowych. Z tych względów Sąd Rejonowy otworzył postępowanie układowe,
zaś postanowieniem z dnia 8 listopada 2001 r. zatwierdził układ przyjęty na
zgromadzeniu wierzycieli w dniu 29 października 2001 r. W momencie
obejmowania funkcji członków zarządu przez skarżących układ ten był w toku. Ma
to decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia, czy zaistniały przesłanki zwalniające
ich od odpowiedzialności za zaległości składkowe.
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na to, że postępowanie układowe zostało
wszczęte w oparciu o przepisy rozporządzenia prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo o postępowaniu układowym (Dz.U.
Nr 93, poz. 836 ze zm.), obowiązującego do 30 września 2003 r. Do tego dnia
obowiązywało również rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. - Prawo upadłościowe (Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze
zm.). Tym samym zaistnienie przesłanki zgłoszenia we właściwym czasie wniosku
o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania zapobiegającego ogłoszeniu
upadłości wobec K. K. i W. B. należało rozpatrywać na gruncie powyższych
przepisów. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy nie przydał należytej rangi
okoliczności, iż zarząd Stowarzyszenia, w skład którego wchodzili skarżący, został
powołany w trakcie trwania postępowania układowego. Zgodnie zaś z art. 15 § 2
Prawa o postępowaniu układowym otwarcie postępowania układowego wyklucza
ogłoszenie upadłości dłużnika aż do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia w
przedmiocie zatwierdzenia układu albo do czasu prawomocnego umorzenia
postępowania układowego. Ustanowione ustawowe pierwszeństwo postępowania
układowego przed postępowaniem upadłościowym powoduje, że wnioski o
ogłoszenie upadłości złożone po otwarciu postępowania układowego podlegały
oddaleniu. Zakaz wynikający z powyższego przepisu dotyczył przy tym wszelkich
6
wniosków o ogłoszenie upadłości, w tym także pochodzących od wierzycieli,
których wierzytelności nie zostały objęte postępowaniem układowym. W tym
zakresie postępowanie układowe wywiera wpływ na wierzytelności nieobjęte tym
postępowaniem.
Z tego względu Sąd Apelacyjny stwierdził, że aż do momentu wydania przez
Sąd Rejonowy postanowienia z dnia 26 lutego 2003 r. o uchyleniu układu ani
ewentualny wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych będącego wierzycielem
Stowarzyszenia Miejski Klub Sportowy „S.", ani też wniosek członków zarządu
pełniących w tym okresie obowiązki, a więc i skarżących, dotyczący ogłoszenia
upadłości, nie podlegałby merytorycznemu rozpoznaniu. W tym stanie rzeczy od 12
listopada 2002 r. do 26 lutego 2003 r. K. K. oraz W. B. ze względu na treść art. 15 §
2 Prawa o postępowaniu układowym nie mogli skutecznie złożyć wniosku.
Tymczasem jedynie skuteczne złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości uwalnia od
odpowiedzialności za zaległości składkowe.
Sąd Apelacyjny wskazał w dalszej kolejności, że w odniesieniu do
skarżących należało zatem rozważyć, czy można było przypisać im winę w
niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości w okresie od uchylenia układu do ich
rezygnacji z funkcji członka zarządu, tj. od końca lutego 2003 r. do kwietnia 2003 r.
i uznał, że w okolicznościach sprawy brak było podstaw, aby przypisać skarżącym
zawinienie w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości stowarzyszenia.
Organ rentowy zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w całości, wnosząc o
jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, zaś w przypadku uznania, że wskazana podstawa naruszenia
prawa materialnego jest oczywiście uzasadniona - o oddalenie apelacji W. B. i K. K.
od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 24 listopada 2009 r.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego - art. 15
§ 2 Prawa o postępowaniu układowym, poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie,
że złożenie przez członków zarządu MOKS S. wniosku o ogłoszenie upadłości w
okresie od grudnia 2002 r. do kwietnia 2003 r. było niemożliwe z uwagi na zawarcie
w 2001 r. układu z wierzycielami.
W uzasadnieniu wskazano, że u podstaw art. 15 § 2 Prawa o postępowaniu
układowym leżała konieczność uregulowania kwestii zbiegu wniosku o ogłoszenie
7
upadłości z wnioskiem o otwarcie postępowania układowego, a nie wykluczenie
możliwości ogłoszenia upadłości po zatwierdzeniu układu. Organ rentowy
stwierdził, że przytoczone przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku stanowisko S. G., że „otwarcie postępowania układowego wyklucza
ogłoszenie upadłości dłużnika aż do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia w
przedmiocie zatwierdzenia układu albo do czasu prawomocnego umorzenia
postępowania układowego” potwierdza stanowisko organu rentowego.
Przytaczając wypowiedzi doktryny, organ rentowy uznał, że po uprawomocnieniu
się układu z wierzycielami zatwierdzonego przez Sąd Rejonowy w dniu 8 listopada
2001 r., nie było formalnych przeszkód do złożenia przez członków zarządu
Stowarzyszenia wniosku o upadłość.
W odpowiedzi na skargę odwołujący się wnieśli o wydanie postanowienia o
odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie -
w obu przypadkach o zasądzenie od organu rentowego na swoja rzecz kosztów
postępowania kasacyjnego.
Odwołujący się K.K. i W. B. wnieśli zażalenie na postanowienie zawarte w
pkt II wyroku Sądu Apelacyjnego, w którym koszty postępowania zostały
wzajemnie zniesione i zarzucili naruszenie art. 100 k.p.c., poprzez jego
niewłaściwe zastosowanie i naruszenie art. 98 kp.c., poprzez jego
niezastosowanie. Wnieśli o zmianę postanowienie i zasądzenie od Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych na rzecz odwołujących się kosztów postępowania, w
tym kosztów zastępstwa procesowego na podstawie § 6 pkt 6 w związku § 12 ust.
1 pkt 2 Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.
Nr 163, poz. 1349 ze zm.) i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania zażaleniowego.
W uzasadnieniu postanowienia skarżący podnieśli, że ostatecznie wygrali
proces w całości, ponieważ Sąd Apelacyjny zwolnił ich od odpowiedzialności za
zaległości składkowe objęte zaskarżoną decyzją, a zatem nie istniały podstawy do
8
wzajemnego zniesienia kosztów procesu.
Skarga kasacyjna i zażalenie odwołujących się połączone zostały do
wspólnego rozpoznania, pod sygnaturą I UK 278/10.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie. Uzasadniony jest zarzut
naruszenia art. 15 § 1 Prawa o postępowaniu układowym. Zgodnie z jego treścią,
od daty otwarcia postępowania układowego do czasu prawomocnego
rozstrzygnięcia co do układu lub umorzenia postępowania nie może być ogłoszona
upadłość dłużnika. Z przepisu tego wynika, że datą graniczną, do której niemożliwe
jest ogłoszenie upadłości dłużnika jest moment uprawomocnienia się
postanowienia o oddaleniu podania o otwarcie układu, a także uprawomocnienia
się postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu albo umorzenia
postępowania na etapie postępowania o otwarcie postępowania układu lub na
etapie zawierania lub zatwierdzania układu – nie zaś (jak przyjął to Sąd drugiej
instancji) uchylenie układu. Prawo o postępowaniu układowym posługuje się
pojęciem „prawomocne rozstrzygnięcie co do układu” również w innych przepisach.
Stosownie do art. 29 § 1 po otwarciu postępowania układowego do czasu
prawomocnego rozstrzygnięcia co do układu albo umorzenia postępowania nie
może być dokonywana spłata długów, objętych postępowaniem. Nie może być
również w tymże czasie wszczęta lub prowadzona dalej przeciwko dłużnikowi
egzekucja w poszukiwaniu wierzytelności, objętych postępowaniem układowym,
oraz nie mogą być uzyskiwane hipoteki sądowe. Postępowanie egzekucyjne,
wszczęte wcześniej, będzie zawieszone (§ 2). Nie budzi wątpliwości, że użyty w
tym przepisie termin „prawomocne rozstrzygnięcie co do układu” dotyczy
uprawomocnienia się postanowienia o oddaleniu podania o otwarcie układu, a
także uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu,
bowiem oczywiste jest, że zatwierdzenie układu zobowiązuje dłużnika do
wywiązywania się z niego, a więc do spłaty długów, zgodnie z przyjętym układem, a
niewywiązywanie się dłużnika z układu uprawnia wierzyciela do egzekwowania jego
postanowień. Wyciąg z listy wierzytelności łącznie z wypisem prawomocnego
9
postanowienia, zatwierdzającego układ, jest bowiem tytułem egzekucyjnym
przeciwko dłużnikowi (art. 69 § 1 zdanie pierwsze). Z kolei w myśl art. 28 § 1 zdanie
pierwsze - od daty otwarcia postępowania układowego aż do czasu prawomocnego
rozstrzygnięcia co do układu lub umorzenia postępowania dłużnik nie może bez
zgody nadzorcy rozrządzać swym majątkiem, ani zaciągać zobowiązań, o ile to
przekracza zakres zwykłego zarządu. W tym przypadku (prawomocnego
rozstrzygnięcia co do układu) również chodzi o uprawomocnienie się postanowienia
o oddaleniu podania o otwarcie układu, a także uprawomocnienie się
postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu, na co w sposób jednoznaczny
wskazuje treść art. 31 § 2, stwierdzającego, że nadzorca pełni swoje obowiązki do
czasu prawomocnego zatwierdzenia układu przez sąd albo do czasu ukończenia
postępowania w inny sposób oraz art. 70 §, zgodnie z którym po uprawomocnieniu
się postanowienia, zatwierdzającego układ, dłużnik odzyskuje całkowitą możność
zarządzania i rozrządzania swoim majątkiem, o ile układ nie przewiduje ograniczeń
do czasu wykonania przyjętych przez dłużnika zobowiązań. Zasadą wynikającą z
reguł poprawnej legislacji jest, że ustawodawca w jednym akcie prawnym tym
samym terminom nadaje tożsame znaczenie. Tak więc nie ma podstaw, aby
pojęciu „prawomocne rozstrzygnięcia co do układu” w art. 15 § 1 przypisywać inne
znaczenie niż to, które wynika z pozostałych przepisów.
W doktrynie istnieje zgodny pogląd, że celem postępowania układowego
jest zapobieżenie upadłości dłużnika i umożliwienie mu kontynuowania działalności
gospodarczej. Wyłączenie z postępowania układowego wierzytelności
wymienionych enumeratywnie w art. 4 Prawa o postępowaniu układowym oznacza,
że co do nich dłużnik nie może uzyskać ulg w żadnej postaci, a wierzyciele nie
mogą w zaspokojeniu doznać uszczerbku, nawet gdyby to miało zagrażać
kontynuowaniu przez dłużnika działalności gospodarczej. A zatem wierzytelności te
w porównaniu z wierzytelnościami objętymi postępowaniem układowym są
uprzywilejowane. Do takich uprzywilejowanych wierzytelności należą, między
innym, należności z tytułu ubezpieczeń społecznych bieżące i zaległe za rok
poprzedzający otwarcie postępowania układowego (art. 4 § 1 pkt 2). Nie sposób
zaakceptować poglądu (także prezentowanego przez odwołujących się w
odpowiedzi na skargę), że istniejący (prawomocnie zatwierdzony) układ tamuje
10
drogę ogłoszeniu upadłości mimo zaistnienia po tej dacie lub trwania nadal stanu
zaprzestania płacenia długów objętych i nieobjętych układem – należności
uprzywilejowanych. Cel zawarcia układu - zapobieżenie upadłości – spełnia się
tylko wtedy, kiedy umożliwia wywiązanie się przez dłużnika ze swych zobowiązań
dotyczących wszystkich wierzytelności, także tych nieobjętych postępowaniem
układowym. Inaczej rzecz ujmując, zawarcie układu z wierzycielami ma ułatwić
spłacanie także długów nieobjętych postępowaniem układowym. Dlatego nie ma
żadnego uzasadnienia dla tezy, że prawomocny układ – aż do jego uchylenia –
wyklucza ogłoszenie upadłości dłużnika, który mimo zawarcia układu okazał się
niewypłacalny w rozumieniu art. 1 Prawa upadłościowego. Tak więc postępowanie
układowe wywiera wpływ na wierzytelności nieobjęte tym postępowaniem, ale nie
aż do momentu uchylenia układu (przez cały czas jego obowiązywania), lecz do
prawomocnego rozstrzygnięcia co do układu (oddalenia podania lub zatwierdzenia
układu) albo umorzenia postępowania. Podobnie przyjął Sąd Najwyższy w
wyrokach: z dnia 10 marca 2010 r., II UK 258/09 oraz z dnia 2 grudnia 2010 r., II
UK 131/10 (oba niepublikowane). W szczególności w tezie pierwszego z nich
podkreśla się, że złożenie przez członka zarządu spółki we właściwym czasie
wniosku o wszczęcie postępowania układowego nie zwalnia go od
odpowiedzialności za zaległości składkowe powstałe po zatwierdzeniu układu oraz
że zawarcie układu i jego realizacja nie eliminują możliwości powstania stanu
niewypłacalności spółki uzasadniającego złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości,
jeżeli spółka nie spłaca nieobjętych układem należności publicznoprawnych
powstałych przed jego zawarciem i należności powstałych na bieżąco. W
uzasadnieniu zaś tego wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że zawarcie układu nie
eliminuje możliwości powstania stanu niewypłacalności przedsiębiorcy
realizującego w pełni zobowiązania wynikające z układu, gdyż należy w tym
przedmiocie uwzględniać obowiązek regulowania długów z tytułu nieobjętych
układem należności publicznoprawnych powstałych przed jego zawarciem, a także
wszystkie należności (także publicznoprawne) powstające na bieżąco. Zawarcie z
wierzycielami układu, jego zatwierdzenie przez sąd i wreszcie powinność
realizowania przez dłużnika przyjętych w układzie zobowiązań, nie zwalniały Spółki
z obowiązku odprowadzania na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składek
11
należnych w późniejszym czasie. Z art. 29 ust. 1 i art. 67 Prawa o postępowaniu
układowym wynika bowiem, że ustawowy zakaz dokonywania przez dłużnika spłaty
długów po otwarciu postępowania układowego do czasu prawomocnego
rozstrzygnięcia co do układu lub co do umorzenia postępowania, dotyczył jedynie
tych długów, które były (mogły być) objęte postępowaniem układowym, czyli
należności powstałych przed sporządzeniem i zatwierdzeniem układu z
wierzycielami. Skoro zaś należności składkowe były wyraźnie wyłączone z
postępowania układowego, to dłużnik (Spółka) nie tylko mógł, ale i miał obowiązek
odprowadzania należnych składek na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Dotyczy to należności z tego tytułu powstałych przed zawarciem układu, a tym
bardziej należności powstających po zawarciu i zatwierdzeniu układu. Po
uprawomocnieniu się postanowienia zatwierdzającego układ, dłużnik odzyskuje
bowiem całkowitą możność zarządzania i rozrządzania swoim majątkiem, o ile
układ nie przewiduje ograniczeń do czasu wykonania przyjętych przez dłużnika
zobowiązań (art. 70 § 1 Prawa o postępowaniu układowym). Jeśli sytuacja
gospodarcza dłużnika nie pozwalała na pokrycie w terminie ustawowym w całości
lub części tych należności, to płatnik składek powinien rozważyć możliwość
ubiegania się o odroczenie terminu płatności należności lub o ich rozłożenie na raty
w trybie art. 29 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Przede wszystkim jednak decydujące jest, że układ zatwierdzony
prawomocnie dnia 8 listopada 2001 r. mógł - siłą rzeczy - dotyczyć tylko
wierzytelności powstałych wcześniej. Zaległości składkowe, o które chodzi w
rozpoznawanej sprawie dotyczą zaś okresu późniejszego – od grudnia 2002 r. do
maja 2003 r. Z tego powodu nie mogły być one objęte postępowaniem układowym i
w tym zakresie nie ma znaczenia ich ustawowe wyłączenie z postępowania
układowego (znaczenie ma natomiast data wejścia w życie nowelizacji
wprowadzającej art. 116a Ordynacji podatkowej, na podstawie której ustanowiono
odpowiedzialność członków stowarzyszenia za zaległości składkowe). Tymczasem
możliwość uwolnienia się członka zarządu stowarzyszenia od odpowiedzialności za
zaległości składkowe spółki przez wykazanie, iż we właściwym czasie wszczęto
postępowanie zapobiegające upadłości (postępowanie układowe), występuje tylko
w odniesieniu do zaległości powstałych przed zatwierdzeniem układu. Tak więc
12
złożenie przez członka zarządu we właściwym czasie wniosku o wszczęcie
postępowania układowego nie uwalnia go więc od odpowiedzialności za zaległości
powstałe po zatwierdzeniu układu.
Błędne założenie Sądu drugiej instancji w tej kwestii miało istotny wpływ na
ocenę jednej z przesłanek egzoneracyjnych wskazanych w art. 116 § 1 pkt 1 w
związku z art. 116a Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
co prowadzi do stanowiska, że zaskarżony wyrok nie może się ostać. W świetle
przywołanego przepisu zarówno wniosek o ogłoszenie upadłości jak i o wszczęcie
postępowania układowego złożony we właściwym czasie stanowi przesłankę
uwolnienia się od odpowiedzialności za zobowiązania stowarzyszenia. Nie oznacza
to jednakże, że efekt postępowania układowego w postaci zawartego z
wierzycielami układu uwalnia członków zarządu od odpowiedzialności za
zaległości składkowe, jeśli po tej dacie dłużnik (stowarzyszenie) stał się (lub nadal
jest) niewypłacalny, a więc istnieje stan, który wymagałby zgłoszenia wniosku o
upadłość. Jak wynika z podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku, układ z
wierzycielami zatwierdzony został 8 listopada 2001 r., stąd też okres biegnący od
tej daty będzie wymagał ponownej oceny.
Z tych względów Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w
sentencji.
Odnosząc się do wniesionego zażalenia, stwierdzić należy, że w tym stanie
rzeczy stało się ono bezprzedmiotowe. Sprawiło to uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości (wraz z postanowieniem rozstrzygającym o kosztach postępowania).
Zatem rozstrzyganie tej kwestii okazało zbędne (art. 355 § 1 k.p.c. w związku z art.
397 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.). W
konsekwencji postępowanie zażaleniowe należało umorzyć w oparciu o
odpowiednio stosowany na podstawie – art. 3941
§ 3 k.p.c. – art. 386 § 3 k.p.c. w
związku z art. 397 § 1 k.p.c.