Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 162/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Dyrektora Izby Celnej w R.
przeciwko I.R. Towarzystwu Ubezpieczeń S.A.
z siedzibą w W.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej - Przedsiębiorstwa
Spedycji Międzynarodowej C. Hartwig W. S.A. z siedzibą w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 12 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 października 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 15 października 2009 r. oddalił apelację
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 15 kwietnia 2009 r.,
zasądzającego od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 130852 zł
z ustawowymi odsetkami z tytułu gwarancji zabezpieczającej zapłatę należności
celnych. U podłoża tego rozstrzygnięcia legło stanowisko, że gwarancja, złożona na
podstawie art. 199 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. – Kodeks celny
(Dz. U. Nr 23, poz. 117 ze zm., a następnie: jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 75,
poz. 802 ze zm.: dalej: „Kodeks celny”), udzielona w ramach generalnego
zabezpieczenia długu celnego zabezpiecza także inne należności celne tego
samego podmiotu, do danej gwarancji nie przyporządkowane, ale powstałe
w okresie trwania tej konkretnej gwarancji.
Skarga kasacyjna pozwanego od tego wyroku – oparta na obu przesłankach
z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 5,65, 3531
k.c. oraz art. 328 § 2,
385, 386 § 1 k.p.c., i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota zarzutów opartych na podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. sprowadza
się do tego, że Sąd Apelacyjny z naruszeniem art. 65, 3531
k.c. stanął na
stanowisku, iż gwarancja udzielona w ramach generalnego zabezpieczenia długów
celnych zabezpiecza także inne należności celne tego samego podmiotu, do danej
gwarancji nie przyporządkowane.
Sąd Najwyższy odnosząc się do takiego samego stanu faktycznego
stwierdził w wyroku z dnia 9 września 2010 r., I CSK 134/10 (nie publ.), że
gwarancja udzielona w ramach generalnego zabezpieczenia długów celnych
zabezpiecza należności, które zostały do niej w wymagany sposób
przyporządkowane. Skład Sądu Najwyższego rozpoznający niniejszą skargę
kasacyjną podziela to stanowisko, jak i jego motywy poniżej przytoczone.
W polskim piśmiennictwie oraz orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż
źródłem stosunku prawnego gwarancji ubezpieczeniowej, podobnie jak gwarancji
bankowej, jest umowa między gwarantem a beneficjentem (por. uchwały Sądu
3
Najwyższego: z dnia 16 kwietnia 1993 r., III CZP 16/93, OSNC 1993, nr 10, poz.
166, i z dnia 28 kwietnia 1995 r., III CZP 166/94, OSNC 1995, nr 10, poz. 135, oraz
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 1996 r., II CRN 38/96, OSNC 1996,
nr 9, poz. 122). Przy wykładni ich postanowień zastosowanie więc mają dyrektywy
wynikające z art. 65 §1 i 2 k.c.
W myśl art. 195 § 1 Kodeksu celnego, organ celny w przypadkach, w których
przewidywały to przepisy prawa celnego, mógł od dłużnika lub osoby mogącej stać
się dłużnikiem zażądać złożenia zabezpieczenia w celu zagwarantowania pokrycia
kwot wynikających z długu celnego. W szczególności w przypadkach, w których
przyjęcie zgłoszenia celnego powodowało powstanie długu celnego, towary objęte
tym zgłoszeniem mogły zostać zwolnione jedynie wtedy, gdy kwota wynikająca
z długu celnego została – jeżeli nie doszło do jej zapłaty – zabezpieczona (art. 76
Kodeksu celnego). Wzorowany także w zakresie zabezpieczenia długu celnego na
obowiązującym w Polsce dopiero od dnia 1 maja 2004 r. rozporządzeniu Rady
(EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiającym wspólnotowy
kodeks celny (Dz. Urz. UE L 1992 nr 302, s. 1 – dalej: „w.k.c.”), Kodeks celny, który
obowiązywał w Polsce do 30 kwietnia 2004 r., dopuszczał stosowanie przez osoby
spełniające określone wymagania, po uzyskaniu pozwolenia organu celnego,
zabezpieczenia generalnego w celu zagwarantowania pokrycia powstałych lub
mogących powstać długów celnych (art. 197). Zabezpieczenie to mogło mieć
postać gwarancji (art. 199 § 1 pkt 2) udzielonej przez podmiot odpowiadający
oznaczonym wymaganiom (art. 201 § 2). Gwarant powinien zobowiązać się na
piśmie do zapłacenia solidarnie z dłużnikiem bezwarunkowo i nieodwołalnie na
każde wezwanie organu celnego zabezpieczonej kwoty wynikającej z długu
celnego, jeżeli jej zapłacenie stanie się wymagalne (art. 201 § 1). Do gwarancji jako
zabezpieczenia generalnego miały oczywiście zastosowanie także ogólne regulacje
dotyczące zabezpieczenia zapłaty długu celnego. W szczególności ta, że
w odniesieniu do tego samego długu celnego organ celny mógł zażądać złożenia
tylko jednego zabezpieczenia (art. 195 § 2), oraz odnoszące się do ustalania
i kontroli wysokości zabezpieczenia przez organ celny (art. 198, 204 i 205).
Założeniem ostatnio wymienionych przepisów było, że zabezpieczenie powinno
pokrywać całość kwoty wynikającej z długu celnego. Dlatego organ celny powinien
4
był odmówić przyjęcia zabezpieczenia niespełniającego tego wymagania, a gdyby
dopiero po złożeniu zabezpieczenia okazało się, że wymaganie to nie jest
spełnione – zażądać dodatkowego lub nowego zabezpieczenia. Powoływane
przepisy Kodeksu celnego dotyczące zabezpieczenia wzorowane były na
obowiązujących obecnie w ich miejsce art. 189-200 w.k.c.
Stosownie do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 10 listopada 1999 r.
w sprawie trybu i warunków wydawania i cofania pozwolenia na stosowanie
zabezpieczenia generalnego i zabezpieczenia ryczałtowego oraz wypadków,
w których zabezpieczenia te można stosować, a także sposobu określania
wysokości zabezpieczenia ryczałtowego (Dz. U. Nr 96 poz. 1125 ze zm. – dalej:
„rozporządzenie Ministra Finansów z 1999 r.), pozwolenie organu celnego na
stosowanie zabezpieczenia generalnego powinno określać w szczególności
procedurę celną lub procedury celne, do których zabezpieczenie to może być
stosowane, oraz jego dopuszczalną wysokość. Na żądanie wnioskodawcy,
wysokość ta powinna była być podzielona na części. Osobie, która uzyskała
pozwolenie, należało wydać potwierdzenie złożenia zabezpieczenia generalnego,
przy czym gdy dopuszczalna kwota całego zabezpieczenia została w pozwoleniu
podzielona na części – należało wydać odrębne potwierdzenie co do każdej części
(§ 2 ust. 1 pkt 3 i 4, § 4 ust. 1 pkt 2 i 3, § 6 ust. 1 pkt 1). Funkcjonariusz celny na
potwierdzeniu złożenia zabezpieczenia generalnego odnotowywał powstanie oraz
wykonanie zobowiązań objętych tym zabezpieczeniem (§ 7 ust. 2).
W myśl art. 33 ustawy z dnia 19 marca 2004 r. Przepisy wprowadzające
ustawę – Prawo celne (Dz. U. Nr 68, poz. 623 ze zm.), zabezpieczenia kwot długu
celnego złożone na podstawie przepisów dotychczasowych zachowują swoją
ważność do czasu, na jaki zostały przyjęte.
Skoro art. 76 Kodeksu celnego wzorem art. 74 w.k.c. uzależniał zwolnienie
towarów objętych zgłoszeniem celnym od zabezpieczenia należności z tytułu
powstałego długu celnego, dług ten powinien być przyporządkowany do określonej
gwarancji mającej zabezpieczać należności powstające w ramach „procedury
celnej dopuszczenia do obrotu”. Tylko wtedy mogło dojść do jego zabezpieczenia
przez daną gwarancję. Wymagało to sprawdzenia przez funkcjonariusza organu
5
celnego, czy odpowiednia kwota w jej ramach jest jeszcze niewykorzystana.
Dlatego za rozstrzygające o przyporządkowaniu powstałego długu celnego do
danej gwarancji należało uznać czynność funkcjonariusza wymienioną w § 7 ust. 2
rozporządzenia Ministra Finansów z 1999 r.: odnotowanie powstałego długu
podlegającego zabezpieczeniu na potwierdzeniu złożenia zabezpieczenia
generalnego. Koniecznością przyporządkowania powstałego długu do danej
gwarancji należy też tłumaczyć wielość wydawanych potwierdzeń złożenia
zabezpieczenia generalnego, w razie podziału kwoty całego dopuszczonego
zabezpieczenia generalnego na części. Konieczność przyporządkowania
powstałego długu do danej gwarancji stanowi także założenie przepisów
normujących ustalanie i kontrolę wysokości zabezpieczenia przez organ celny.
W związku z wymaganym przyporządkowaniem powstałego długu celnego do
danej gwarancji samo udzielenie jednemu beneficjentowi gwarancji dotyczących
„procedury celnej dopuszczenia do obrotu” nie naruszało przepisu, zgodnie
z którym w odniesieniu do tego samego długu organ celny może zażądać jednego
tylko zabezpieczenia. Do naruszenia tego przepisu doszłoby dopiero w razie
przyporządkowania powstałego długu do obu gwarancji.
W okolicznościach niniejszej sprawy, kierując się stawianym adresatowi
oświadczenia woli na podstawie art. 65 § 1 k.c. wymaganiem starannych zabiegów
interpretacyjnych, należało zatem uznać za wiążące dla strony powodowej takie
znaczenie udzielanych jej gwarancji, zgodnie z którym gwarant upoważniał stronę
powodową do przyporządkowania danej gwarancji określonych należności z tytułu
długu celnego i zobowiązywał się jedynie do ich zapłaty stronie powodowej na
wypadek nieuiszczenia przez dłużnika – w razie ziszczenia się jeszcze pewnych
dodatkowych wymagań dotyczących zgłoszenia żądania zapłaty.
Skoro Sąd Apelacyjny rozstrzygniecie zaskarżonego wyroku oparł na
odmiennym błędnym stanowisku, to wyrok ten nie mógł się ostać.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.