Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 150/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt
SSA Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. A. i in. , przeciwko Polskiemu Koncernowi Naftowemu
O. S.A.
o nagrodę jubileuszową,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 22 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. do
ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powodowie w lipcu i sierpniu 2009 r. złożyli do Komisji Pojednawczej
Polskiego Koncernu Naftowego O. S.A. wnioski o wypłatę nagród jubileuszowych.
Postępowanie pojednawcze zakończyło się w dniu 18 sierpnia 2009 r. Pozwany
podtrzymał swoje wcześniejsze decyzje co do sposobu obliczania stażu pracy
uprawniającego do nagród jubileuszowych i nie wyraził zgody na wypłacenie tych
nagród powodom. Wobec powyższego pracownicy wnieśli o przekazanie ich spraw
do Sądu Pracy.
W pismach procesowych z dnia 14 września 2009 r. powodowie określili
wysokość dochodzonych kwot. M. A. sprecyzował, iż wnosi o zasądzenie na jego
rzecz od w/w pracodawcy kwoty 17.268,74 złotych tytułem nagrody jubileuszowej
za 40 lat pracy wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 02.04.2009 r. do dnia
zapłaty.
K. B. pismem z dnia 14 września 2009 r. wskazał, iż domaga się kwoty
15.016,21 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 02.04.2009 r. do dnia
zapłaty tytułem nagrody za 35 lat pracy.
K. M. w piśmie z dnia 14 września 2009 roku sprecyzował, iż wnosi o
zasądzenie na jego rzecz kwoty 38.444,88 złotych wraz z ustawowymi odsetkami
od dnia 02.04.2009 r. do dnia zapłaty tytułem 3 nagród jubileuszowych za: 25, 30
i 35 lat pracy.
Z. A. wniósł o zasądzenie na jego rzecz kwoty 19.664 złotych wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia 02.04.2009 r. do dnia zapłaty tytułem nagrody za
40 lat pracy.
J. S. domagał się zasądzenia na jego rzecz kwoty 12.295,38 złotych wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia 02.04.2009 r. do dnia zapłaty tytułem nagrody za
30 lat pracy.
Pozwany w odpowiedzi na pozwy wniósł o oddalenie powództwa w całości.
W uzasadnieniu wskazał, iż w myśl przepisów dotychczasowego Zakładowego
Układu Zbiorowego Pracy PKN O. SA oraz zgodnie z warunkami określonymi w
uchylonym Zarządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 23 grudnia 1989 roku
3
w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody
jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania, pracodawca nie zaliczył:
1. M. A. - okresu 3 lat i 3 dni zatrudnienia w C. W., gdyż umowa uległa
rozwiązaniu przez pracodawcę bez wypowiedzenia z winy pracownika;
2. K. B. - okresu 1 roku , 6 miesięcy i 10 dni pracy w H. W. oraz 2 miesięcy i 25
dni pracy w P. P. - wobec porzucenia przez powoda pracy w obu
przypadkach;
3. K. M. - okresu 13 lat 9 miesięcy i 13 dni pracy w M. P. - wobec rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika;
4. Z. A. - okresu 3 lat i 6 miesięcy zatrudnienia w prywatnym Zakładzie
Ślusarska - Samochodowym E. B.;
5. J. S. - okresu 5 miesięcy i 4 dni zatrudnienia w M. - wobec porzucenia pracy
przez powoda.
Jednocześnie pozwany podniósł, iż w przypadku zaliczenia tych okresów
do ogólnego stażu pracy - powodowie ukończyli wymienione przez nich w
pozwach okresy pracy przed wejściem w życie 1 kwietnia 2009 r. nowego układu
zbiorowego pracy, dlatego ten nowy układ zbiorowy nie może być zastosowany.
Pozwany podniósł ponadto zarzut przedawnienia.
Postanowieniem z dnia 5 października 2009 r. Sąd Rejonowy w P. połączył
do wspólnego rozpoznania powyższe sprawy na podstawie art. 219 k.p.c., a
następnie wyrokiem z dnia 8 października 2009 r. wydanym w sprawie o sygn. akt
IV P …/09 w pkt I zasądził od pozwanego Polskiego Koncernu Naftowego O.
Spółka Akcyjna na rzecz powodów: M. A. kwotę 17.268,74 zł, Z. A. kwotę 19.644
zł, K. B. kwotę 15.016,21 zł, K. M. kwotę 38.444,88 zł, J. S.i kwotę 12.295,38 zł –
wszystkie z ustawowymi odsetkami od dnia 2 kwietnia 2009 r. do dnia zapłaty.
Ponadto, zasądził od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwoty po 1.817 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. W pkt III wyroku Sąd nakazał
pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w P. kwotę
5.134,46 zł tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej. Ponadto wyrokowi w punkcie I
4
nadał rygor natychmiastowej wykonalności do wysokości jednomiesięcznego
wynagrodzenia za pracę każdego z powodów.
Oceniając zasadność roszczeń, Sąd Rejonowy uznał, iż pracownik nabywa
prawo do nagrody jubileuszowej w dacie wejścia w życie przepisów
przewidujących korzystniejsze dla niego warunki jej nabycia, jeżeli ma w tym dniu
wymagany staż pracy ustalony według nowych przepisów. W rezultacie stwierdził,
że pozwany bezpodstawnie pominął wypłatę jednej z nagród jubileuszowych (w
przypadku K. M. - trzech nagród) dla każdego z powodów. Wobec powyższego
Sąd stwierdził, iż powodowie nabyli prawo do nagród jubileuszowych za wskazane
w pozwach okresy. Za dzień nabycia uprawnień Sąd Rejonowy przyjął dzień 1
kwietnia 2009 r. - stosownie do treści zacytowanego powyżej wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 21 sierpnia 1996 r. W konsekwencji stwierdził, iż wbrew
stanowisku strony pozwanej, nie doszło również do przedawnienia roszczeń
powodów. Roszczenia te stały się bowiem wymagalne dopiero po dniu wejścia w
życie nowego ZUZP - tj. w dniu 1 kwietnia 2009 r.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanego Sąd Okręgowy w P. VI Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22 marca 2010 r. oddalił apelację.
Na wstępie Sąd Okręgowy stwierdził, że w pełni podziela i przyjmuje za
własne ustalenia faktyczne i ocenę prawną przedstawioną przez Sąd I instancji, a
także ustalił, że kwota poszczególnych roszczeń, jak i fakt przepracowania przez
każdego z powodów wymaganego czasu pracy do wypłaty nagrody jubileuszowej
jest bezsporna.
Uznając, że spór między stronami wynikał ze zmiany sposobu naliczania
stażu pracy uprawniającego do wypłaty nagrody jubileuszowej, wynikającego z
wejścia w życie z dniem 1 kwietnia 2009 r. Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy
dla Pracowników PKN O. S.A. - Sąd Okręgowy zaakceptował stanowisko Sądu
Najwyższego, wyrażone w wyroku z dnia 21 sierpnia 1996 r., w sprawie
oznaczonej I PRN 62/96, uznając, że ma ono pełne zastosowanie w niniejszej
sprawie.
W ocenie Sądu Okręgowego wykładnia przepisów nowego ZUZP (które
wprowadziło bardziej korzystny dla pracowników sposób obliczania stażu pracy dla
nabycia nagrody jubileuszowej), zgodnie z którą pracownik nie nabywa prawa do
5
nagrody tylko dlatego, że okres pracy w myśl nowych, tym aktem wprowadzonych
zasad, upłynąłby wcześniej, nie może być uznana za prawidłową. Okres obliczany
według nowych zasad nie może upłynąć zanim zostały one wprowadzone.
Przepisy nowego ZUZP należy rozumieć w ten sposób, że w 1 kwietnia 2009 r.
mijają okresy uprawniające do nabycia nagrody, choćby w razie ich wyliczenia w
myśl nowych zasad przypadały na datę wcześniejszą. Natomiast datą nabycia
prawa do nagrody jest data wejścia w życie regulacji prawnej.
Aby więc uznać, że postanowienia układu zakładowego z dnia 24 listopada
2008 r. nie mają zastosowania do powodów, to należało wskazać przepisy
przejściowe, obowiązujące w tym dniu i zawierające odmienne unormowania w tym
zakresie. Takich przepisów międzyczasowych – w ocenie Sądu Okręgowego - nie
było, a skoro poprzedni ZUZP przestał obowiązywać z dniem 1 kwietnia 2009 r.
(wejście w życie nowego układu), to niemożliwe jest w sposób oczywisty
traktowanie pracowników według uprzednio obowiązującego u strony pozwanej w
tym zakresie ZUZP, gdyż utracił on moc.
Celem uchwalenia nowego ZUZP było korzystniejsze zaliczenie okresów
pracy u innych pracodawców do uzyskania prawa do nagrody jubileuszowej. W
konsekwencji - polepszenie sytuacji pracowników poprzez przyspieszenie
terminów uzyskiwania przez nich kolejnych nagród jubileuszowych. Oczywiste jest
przy tym, że owo polepszenie musi dotyczyć sytuacji wszystkich pracowników. Za
takim rozumowaniem przemawia również brak przepisów międzyczasowych -
pracodawca chciał, aby nowe postanowieniami ZUZP objęły jednolicie wszystkich
pracowników. W wyniku wejścia w życie nowych przepisów, powodowie z dniem 1
kwietnia 2009 r. spełnili przesłankę odpowiedniego stażu pracy w czasie
zatrudnienia i nabyli prawo do nagrody jubileuszowej.
Odnosząc się do zarzutu przedawnienia roszczenia o zapłatę nagród
jubileuszowych za 25 i 30 lat pracy dla K. M.a, Sąd podkreślił, iż w chwili uzyskania
przez powoda stażu wymaganego do nagrody jubileuszowej za 25 lat pracy, tj. w
dniu 15 września 1996 r., u pozwanego nie obowiązywał jeszcze ZUZP z 24
listopada 2008 r., dotyczący zaliczania do stażu pracy także okresu zatrudnienia
poza PKN O. SA - bez względu na charakter zakładu pracy (uspołeczniony, czy
prywatny) i bez względu na sposób rozwiązania stosunku pracy. W wyniku wejścia
6
w życie nowego ZUZP, powodowi do ogólnego okresu zatrudnienia został
zaliczony okres 13 lat, 9 miesięcy i 13 dni pracy w M. Tym samym, w dniu 15
września 1996 r. powodowi przysługiwało prawo do nagrody jubileuszowej za 25
lat pracy. Roszczenie to stało się jednak wymagalne dopiero w dniu wejścia w
życie nowego ZUZP, tj. 1 kwietnia 2009 r. Zgodnie z art. 120 § 1 k.c. bieg
przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
Zastosowanie art. 9 § 4 k.p. do § 7 Załącznika nr 6 do ZUZP z dnia 24
listopada 2008 r. polega – zdaniem Sądu Okręgowego - na stwierdzeniu, że ten §
7 Załącznika dotyczy wszystkich pracowników i zasady dotyczące obliczania stażu
pracy wynikające z tegoż postanowienia dotyczą jednakowo wszystkich
pracowników pozwanej spółki, stanowiąc podstawę przyznania powodom kwot
wymienionych w zaskarżonym wyroku. Z tych względów Sąd na podstawie art.
385 k.p.c. oddalił apelację.
Od wyroku tego wniósł skargę kasacyjną pełnomocnik pozwanego,
zaskarżając wyrok w całości. Wyrokowi Sądu Okręgowego zarzucił naruszenie
prawa materialnego, a mianowicie: art. 3 k.c. w związku z art. 300 k.p. poprzez
wadliwą jego wykładnię i przyjęcie, że: „we wszystkich przypadkach powodowie -
według poprzednio obowiązujących przepisów osiągaliby wymagany staż pracy po
1.04.2009 r. Natomiast na mocy przepisów nowego ZUZP osiągnęli staż
wymagany dla otrzymania danych nagród jubileuszowych wcześniej - jednakże
przed wejściem w życie tychże przepisów" (str. ll uzasadnienia wyroku Sądu I
instancji) oraz że „przepisy nowego ZUZP należy rozumieć w ten sposób, że w
dniu 1 kwietnia 2009 r. mijają okresy uprawniające do nabycia nagrody, choćby w
razie ich wyliczenia w myśl nowych zasad przypadały na datę wcześniejszą.
Natomiast datą nabycia prawa do nagrody jest data wejścia w życie regulacji
prawnej." (str. 15 uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w P.)
Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów postępowania:
2) art. 291 § 1 k.p., poprzez nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczeń
powoda K. M. odnośnie nagród jubileuszowych za 25 i 30 lat pracy;
7
3) art. 18 3a - 18 3e k.p., poprzez błędną ich wykładnię i ustalenie, że przepisy
Z.U.Z.P. naruszają zasadę równego traktowania pracowników wyrażoną w
tych przepisach;
4) poprzez błąd w subsumpcji i wadliwe przyjęcie istnienia związku pomiędzy
ustalonym przez Sąd stanem faktycznym sprawy a normą prawną określoną
w art. 9 § 4 k.p.
Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości
poprzez oddalenie powództw w całości; ewentualnie o: uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także o
zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym
kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych z uwzględnieniem
kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty wskazane w skardze kasacyjnej zasługują na uwzględnienie.
Dotyczy to zwłaszcza niewłaściwego zastosowania przez Sąd Okręgowy art. 3 k.c.
w związku z art. 300 k.p.
Nagroda jubileuszowa jest świadczeniem należącym do szeroko
pojmowanego wynagrodzenia za pracę, którego warunki przyznania – w myśl
art. 771
k.p. ustalają układy zbiorowe pracy, zgodnie z przepisami działu
jedenastego Kodeksu pracy lub regulaminy wynagradzania, albo pragmatyki
służbowe. Przysługują one tylko tym pracownikom, którzy spełnią warunki
wymienione w tych aktach. Strony układu zbiorowego mają całkowitą swobodę w
odniesieniu do decyzji, czy wprowadzić do niego postanowienia przyznające prawo
do nagrody jubileuszowej (art. 240 § 1 k.p.), natomiast w razie podjęcia decyzji o
przyznaniu prawa do tych nagród, swoboda stron doznaje ograniczenia
wynikającego z wymogu zgodności układu zbiorowego z przepisami prawa pracy,
w tym również z zakazem naruszania zasady równego traktowania w zatrudnieniu
(art. 9 § 2 i 4 k.p.).
8
Wykładnia układu zbiorowego pracy zawsze musi w pełni respektować wolę
stron wyrażoną w jego postanowieniach. Trzeba więc oprzeć ją na treści tych
postanowień, co w niniejszej sprawie nie zostało przeprowadzone właściwie, gdyż
w aktach sprawy nie ma poprzedniego układu zbiorowego pracy z 2002 r., a Sąd
Okręgowy w P. oraz Sąd I instancji nie dopuściły w sposób formalny dowodu nawet
z Układu Zbiorowego Pracy z dnia 24.XI.2008 r. W uzasadnieniu wyroku Sąd
przywołuje wprawdzie treść tego aktu normatywnego, ale czyni to w sposób
nieprecyzyjny – wskazując, że nagroda jubileuszowa określona w § 7 Załącznika nr
6 do tego Układu Zbiorowego dotyczy wszystkich pracowników, a Układ Zbiorowy
pracy nie zawiera przepisów przejściowych ani intertemporalnych.
Tymczasem z dołączonego do odpowiedzi na pozew układu zbiorowego
pracy z dnia 24.XI.2008 r. wynika, że w jego zasadniczej części nie jest
przewidziana nagroda jubileuszowa jako świadczenie o charakterze stałym,
natomiast załącznik nr 6 zawiera przepisy przejściowe, stanowiąc w § 7,
zatytułowanym „Nagrody jubileuszowe, odprawy emerytalne a PPE – rozwiązania
przejściowe”, że „ W zakresie nagród jubileuszowych oraz odpraw emerytalnych lub
rentowych wprowadza się rozwiązanie przejściowe, polegające na tym, że
Pracownicy, którzy nie przystąpili do Pracowniczego Programu Emerytalnego
nabywają prawo do tych świadczeń na zasadach niżej określonych, jeżeli przed
dniem wejścia w życie Układu nabyli u Pracodawcy prawo do przynajmniej jednej
nagrody jubileuszowej lub przepracowali w PKN O. łącznie co najmniej 10 lat.
Wysokość nagrody jubileuszowej uzależniona jest od okresu pracy i wynosi
odpowiedni procent podstawy wymiaru: za 15 lat pracy - 122% podstawy wymiaru;
za 20 lat pracy - 163% podstawy wymiaru; za 25 lat pracy - 245% podstawy
wymiaru; za każde kolejne 5 lat pracy - o 83% podstawy wymiaru więcej niż
poprzednia nagroda.
Podstawę wymiaru nagród jubileuszowych stanowi: miesięczne
wynagrodzenie zasadnicze pracownika w dniu nabycia prawa do danego świadcze-
nia - za okres zatrudnienia w PKN O.; miesięczne najniższe wynagrodzenie
zasadnicze u pracodawcy w dniu nabycia prawa do danego świadczenia - za okres
zatrudnienia poza PKN O.
9
W ocenie Sądu Najwyższego nagroda jubileuszowa, przewidziana w tym
układzie zbiorowym, nie dotyczy wszystkich pracowników, a tylko tych, którzy
przepracowali u pozwanego pracodawcy co najmniej 10 lat oraz nie przystąpili do
pracowniczego programu emerytalnego, który miał być wdrożony do października
2009r. Tytuł tego paragrafu wskazuje więc, iż intencją stron układu było wypłacanie
nagród jubileuszowych tylko przejściowo, do czasu objęcia wszystkich lub znacznej
większości pracowników pracowniczym systemem emerytalnym, mającym
zapewnić pracownikom w przyszłości wyższe emerytury poprzez wpłacanie przez
pracodawcę składek na fundusz emerytalny. Z tych względów przepis § 7
Załącznika nr 6 do tego układu zbiorowego powinien podlegać wykładni ścisłej; nie
jest uprawniona wykładnia rozszerzająca.
Uwagi te, chociaż nie objęte zarzutami skargi kasacyjnej, były konieczne do
odniesienia się do zarzutów przedstawionych w skardze kasacyjnej.
Podstawowe znaczenie ma zawarty w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia
art. 3 k.c. w zw. z art. 300 k.p., sprowadzający się do kwestii, czy układ zbiorowy
pracy z dnia 24 XI 2008r. odnosi się tylko do tych pracowników, którzy ukończą
wymienione w § 7 Załącznika nr 6 do tego układu zbiorowego okresy zatrudnienia
począwszy od dnia wejścia w życie tego układu (1 kwietnia 2009 r.), czy też układ
ten stosuje się także do okresów zakończonych przed jego wejściem w życie.
Sąd Najwyższy uznał, że art. 3 k.c., stosowany poprzez art. 300 k.p., odnosi
także do przepisów prawa pracy (art. 9 § 1 k.p.), obejmujących również układy
zbiorowe pracy. Regułą jest więc stosowanie unormowań zawartych w układach
zbiorowych pracy do zdarzeń, który wystąpią począwszy od dnia wejścia w życie
układu - chyba, że układ zawiera przepisy szczególne, przyznające pracownikom
pewne uprawnienia również na skutek zdarzeń, powstałych przed wejściem w życie
układu.
Pogląd taki jest ugruntowany w judykaturze Sądu Najwyższego ostatnich lat,
chociaż nie został przedstawiony w kontekście art. 3 Kodeksu cywilnego.
W uzasadnieniu uchwały z dnia 9 kwietnia 2008 r. w sprawie sygn. akt I PK
208/08 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że co do zasady przesłanką nabycia prawa
do nagrody jubileuszowej jest osiągnięcie przez pracownika wymaganego okresu
zatrudnienia w czasie stosowania (obowiązywania) przepisów uprawniających do
10
tego świadczenia. Inaczej rzecz ujmując, regułą jest, że nabycie prawa do nagrody
jubileuszowej następuje w dniu upływu okresu uprawniającego do tego
świadczenia. Jeżeli więc wymagany do nagrody jubileuszowej okres zatrudnienia
upłynął pracownikowi w okresie zawieszenia stosowania postanowień układowych
regulujących uprawnienie do tego świadczenia, pracownik nie nabywa do niego
prawa. Nie obowiązuje bowiem przepis (nie stosuje się przepisu), na mocy którego
przysługiwałoby pracownikowi takie uprawnienie. Mamy zatem do czynienia z
sytuacją analogiczną do tej, w jakiej przedmiotowe świadczenie w ogóle nie byłoby
przewidziane przez postanowienia układowe. Odwieszenie stosowania układu w
części dotyczącej nagród jubileuszowych powoduje reaktywowanie z mocy prawa
jego postanowień w tym zakresie i stwarza taką sytuację, jakby postanowienia te
weszły w życie. Dla nabycia prawa do nagrody jubileuszowej w przypadku
osiągnięcia przez pracownika wymaganego okresu zatrudnienia przed wejściem w
życie przepisów wprowadzających takie nagrody istotne jest, jak kwestię nabycia
uprawnień regulują przepisy układowe. Jeżeli wynika z nich, że nabycie prawa do
nagrody jubileuszowej następuje w dniu upływu okresu uprawniającego do niej,
pracownik, który wymagany okres zatrudnienia osiągnął wcześniej, czyli przed
wprowadzeniem tego świadczenia, nie nabywa do niego prawa. Jeżeli natomiast
postanowienie układowe może być rozumiane w ten sposób, że pracownik nabywa
prawo do nagrody w dniu wejścia w życie przepisów wprowadzających nagrody
jubileuszowe, to oznacza, że data wejścia w życie przepisów wprowadzających to
świadczenie jest datą nabycia do niego prawa, nawet wówczas, gdy okres
uprawniający do nagrody jubileuszowej upłynął przed wejściem w życie przepisów
wprowadzających to świadczenie. Uregulowanie w zakresie uprawnień do nagrody
jubileuszowej w przypadku upływu wymaganego okresu zatrudnienia w okresie
zawieszenia stosowania postanowień układu może być również zawarte w
porozumieniu o zawieszeniu stosowania tego układu.
Sąd Najwyższy podzielił w pełni te konstatacje i uznał, że mają one
zastosowanie również w niniejszej sprawie.
W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy w P. nieprawidłowo wiec przyjął, że
przepisy nowego ZUZP umożliwiały nabycie w dniu 1 kwietnia 2009 r. prawa do
11
nagrody jubileuszowej, choćby w razie ich wyliczenia w myśl nowych zasad okresy
ich ukończenia przypadały na datę wcześniejszą.
Aby uznać, że postanowienia układu zbiorowego z dnia 24 listopada 2008 r.
mają zastosowania do powodów, to należało wskazać przepisy szczególne
zawierające unormowania w tym zakresie. Takich przepisów intertemporalnych nie
zawiera jednak nowy układ zbiorowy pracy.
Z pism stron procesu wynika, że postanowienia układowe z 2002 r.
korespondowały z przepisami zarządzenia MPiPS z dnia 23 grudnia 1989 r. w
sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody
jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. nr 44, poz. 258 ze zm.),
jednak w aktach sprawy nie ma tego układu, co uniemożliwia odniesienie się przez
Sąd Najwyższy do postanowień tego układu – zwłaszcza, że przepisy nowego
układu były przytaczane przez Sąd Okręgowy w sposób nieprecyzyjny.
Przepisy w/w zarządzenia wyłączały z okresów zaliczanych do
przyznawania nagród jubileuszowych m.in. okresy zatrudnienia tych pracowników,
którzy zostali zwolnieni z pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia, z winy
pracownika oraz pracujących uprzednio w nieuspołecznionych zakładach pracy.
Do cytowanego wyżej zarządzenia nawiązywał wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 21 sierpnia 1996 r. w sprawie I PRN 62/96 (który stał się podstawą
rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego), a zwłaszcza wynikająca z niego teza, iż
pracownik nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w dacie wejścia w życie
przepisów przewidujących korzystniejsze dla niego warunki jej nabycia, jeżeli ma w
tym dniu wymagany staż pracy ustalony według nowych przepisów. W
uzasadnieniu tego wyroku stwierdzono, że obowiązujące u pracodawcy
porozumienie nie zawiera przepisów międzyczasowych. W myśl zatem odesłania z
art. 24 porozumienia, należy sięgnąć do przepisów Kodeksu pracy, przez co
należy rozumieć również przepisy wykonawcze do Kodeksu pracy. W omawianej
kwestii rozwiązanie problemu zawierają przepisy Zarządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i
innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania
i wypłacania (M.P. nr 44, poz. 358) wydane na podstawie art. 79 k.p. Przepis § 10
tego zarządzenia reguluje sytuację pracowników, którzy nabywają prawo do
12
nagrody (nagród) w związku z wejściem w życie przepisów wprowadzających
nagrody. Regulacja ta ma też zastosowanie do sytuacji, gdy wchodzą w życie
przepisy wprowadzające nowe, korzystniejsze warunki nabycia nagrody. W myśl
zasad zawartych w tym zarządzeniu należy ocenić uprawnienia pracowników
znajdujących się w takiej sytuacji, jak powód. Z § 10 wynika wprost, że datą
nabycia prawa do nagrody jest data wejścia w życie regulacji prawnej.
W ocenie Sądu Najwyższego pogląd przedstawiony w tym wyroku z 1996r.
nie może być zastosowany w niniejszej sprawie, gdyż zarządzenie Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. mogło być stosowane tylko do czasu
wejścia w życie u pozwanego pracodawcy układu zbiorowego pracy.
W wyroku z 14 kwietnia 2010 r. w sprawie III PK 61/09 - LEX nr 602054) Sąd
Najwyższy wskazał, że zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23
grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów
uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania
pozornie utraciło moc. Chronologicznie rzecz ujmując, podstawą do takiego
wniosku może być uchylenie art. 79 k.p. (na którego podstawie zostało ono
wydane) przez ustawę z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.), a następnie art. 93
Konstytucji, z którego wynika, że zarządzenia ministrów mają charakter wewnętrzny
i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty.
Mimo to, omawiane zarządzenie nadal obowiązuje, do czego podstawą jest art. 11
ust. 1 powołanej ustawy nowelizującej z 2 lutego 1996 r. Stanowi on, że
obowiązujące do dnia wejścia w życie ustawy przepisy określające zasady
wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą,
wydane na podstawie art. 79 Kodeksu pracy, zachowują moc do czasu objęcia
pracowników, których te przepisy dotyczą i w zakresie przedmiotu w nich
unormowanego - postanowieniami układu zbiorowego pracy lub innymi przepisami
prawa pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 (który dotyczy mianowanych pracowników
samorządowych). Moc obowiązująca tego zarządzenia ma więc obecnie źródło w
ustawie. Dlatego nie stosuje się do niego przepisu art. 241 ust. 6 Konstytucji,
nakazującego uporządkowanie aktów niższego rzędu wydanych przed jej wejściem
w życie. W konsekwencji omawiane zarządzenie nie jest objęte przepisami art. 57
13
ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upoważnień
ustawowych do wydawania aktów normatywnych oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 120, poz. 1268) oraz nie jest wymienione w wydanym na jej podstawie
obwieszczeniu Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie wykazu uchwał
Rady Ministrów, zarządzeń i innych aktów normatywnych Prezesa Rady Ministrów,
ministrów i innych organów administracji rządowej, które utraciły moc z dniem 30
marca 2001 r. (M.P. Nr 47, poz. 782).
W rozpoznawanej obecnie sprawie – w ocenie Sądu Najwyższego - przepisy
tego zarządzenia nie obowiązują od czasu objęcia pracowników, których te
przepisy dotyczą i w zakresie przedmiotu w nich unormowanego - postanowieniami
układu zbiorowego pracy. Nieprawidłowe więc było ustalenie przez Sąd Okręgowy,
iż powodowie nabyli prawo do nagród jubileuszowych w dniu wejścia w życie
nowego układu zbiorowego pracy, gdyż uprawnienia takiego nie przyznawał
powodom § 7 Załącznika nr 6 do nowego układu zbiorowego. W niniejszej sprawie
nie można było również zastosować przepisów zarządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i
innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania
i wypłacania.
Natomiast w myśl „nowych" postanowień układowych z 2008 r.
obowiązujących „na przyszłość" od 1 kwietnia 2009 r. prawo do nagrody
jubileuszowej nabędą pracownicy po ukończeniu wymaganych okresów od dnia
wejścia w życie tego układu.
Słusznie zwraca uwagę skarga kasacyjna, że paradoks przyjęcia poglądu
Sądu Okręgowego bezpośredniego działania nowych przepisów układowych do
zdarzeń sprzed 1 kwietnia 2009 r. najlepiej ilustruje fakt, iż zaliczenie z tą datą
kilkunastoletniego wspomnianego wyżej okresu spowodowało przyznanie jednemu
z powodów – K. M. jednocześnie 3 nagród jubileuszowych za: 25, 30 i 35 lat pracy
w łącznej kwocie 38.444,88 zł, z których dwie dotyczyły okresu nawet sprzed
obowiązywania „starego" układu zbiorowego pracy. Zwrócić należy uwagę, że
cytowane wyżej zarządzenie z 1996 r. przewidywało w takiej sytuacji wypłatę tylko
jednej, najwyższej nagrody. Wyrok Sądu Okręgowego jest więc w tej części
ewidentnie nieprawidłowy.
14
Uwzględnienie przez Sąd Najwyższy wyżej omówionego zarzutu skargi
kasacyjnej powoduje, że zaskarżony wyrok Sadu Okręgowego należałoby uznać w
całości za wadliwy; już bez konieczności odnoszenia się do pozostałych zarzutów
kasacyjnych. Nie jest jednak możliwa zmiana zaskarżonego wyroku poprzez
oddalenie powództwa w całości bez analizy, czy powodowie nie nabyli prawa do
nagród jubileuszowych pod rządami poprzednio obowiązujących u pozwanego
przepisów, a zwłaszcza poprzedniego układu zbiorowego pracy. W aktach sprawy
nie ma tego układu, a Sąd Okręgowy nie dokonywał w tym zakresie żadnych
ustaleń. Wyjaśnienia wymagać będzie w szczególności kwestia, czy możliwe
byłoby zaliczenie do wymaganego stażu – okresów pracy w nieuspołecznionym
zakładzie pracy.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10.10.2007 r. w sprawie II PK 38/ 07 zajął
stanowisko, że o ile uprzywilejowanie u określonego pracodawcy okresów
zatrudnienia w tej samej lub podobnej branży nie budzi większego sprzeciwu, o
tyle podział zakładów pracy na uspołecznione i nieuspołecznione, celem
zróżnicowania, a w szczególności celem uprzywilejowania pracowników
uspołecznionych zakładów pracy, jest nie tylko podziałem anachronicznym, lecz
także budzi wątpliwości w świetle zasady równego traktowania pracowników.
Nagroda jubileuszowa jest gratyfikacją za wieloletnią pracę, a zatem uznanie, że
tylko praca świadczona w uspołecznionych zakładach pracy zasługuje na nią,
budzi poważne wątpliwości. Nawet fakt, iż obwarowania takie mogłyby dotyczyć
regulacji obowiązujących u pracodawcy mającego status uspołecznionego zakładu
pracy, nie są dostatecznym usprawiedliwieniem. Co więcej, rozwiązania takie nie
funkcjonują w sektorze publicznym.
Podkreślenia wymaga to, iż na anachronizm podziału na zatrudnienie w
"uspołecznionym i nieuspołecznionym zakładzie pracy", jak również konstytucyjne
zrównanie statusów własnościowych pracodawców zwracał już uwagę Sąd
Najwyższy, chociażby w uchwale składu 7 sędziów z 13 lutego 2002 r. (III ZP
30/01, OSNP 2002 r. nr 10, poz. 243), w której odwołał się do wykładni
systemowej, biorącej pod uwagę zmiany w gospodarce (prywatyzacja) i
dezaktualizację podziału na zatrudnienie w "uspołecznionym i nieuspołecznionym
zakładzie pracy”. W szczególności w uchwale tej wskazano, że po zmianie
15
Kodeksu pracy w 1996 r., dla oznaczenia strony stosunku pracy, nazywanej
uprzednio zakładem pracy, kodeks pracy używa jednolitego określenia –
pracodawca - bez zróżnicowania stosunków pracy w zależności od formy
własności - państwowej, spółdzielczej, komunalnej lub prywatnej. Zróżnicowanie
takie nie występuje obecnie także w przepisach regulujących ubezpieczenia
społeczne. Argumentację tę podzielił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 14
czerwca 2004 r., sygn. akt TKP 17/03 (OTK-A 2004 r. nr 6, poz. 57). W wyroku tym
– biorąc za punkt wyjścia przepis art. 32 ust. 2 Konstytucji RP – Trybunał
Konstytucyjny uznał, że zastosowanie - jako cechy wyłączającej prawo do
wcześniejszej emerytury przy świadczeniu pracy w warunkach szkodliwych -
kryterium, kto był pracodawcą uprawnionego i wyłączenie z kręgu uprawnionych
pracowników (skądinąd spełniających przesłanki do uzyskania wcześniejszej
emerytury) zatrudnionych przez prywatnych pracodawców miałoby cechy
nieuzasadnionej dyskryminacji. To zaś prowadziłoby jednocześnie do naruszenia
art. 2 Konstytucji RP. Również we wcześniejszym wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2002 r., sygn. akt TKP 5/01 (OTK-A 2002 r. nr
3 poz. 28) podkreślono anachroniczność podziału zakładów pracy na
uspołecznione i nieuspołecznione. Trybunał Konstytucyjny wywiódł, że po roku
1990, wraz ze zmianami ustrojowymi i wprowadzeniem systemu gospodarki
rynkowej, wspomniany podział stracił rację bytu z uwagi na zrównanie pozycji
prawnej podmiotów funkcjonujących w ramach wolnego rynku. Stopniowo zatem
eliminowano przepisy dotyczące szczególnej pozycji jednostek uspołecznionych.
Obecnie pojęcia te na gruncie przepisów prawa pracy są zastąpione ogólną
formułą „pracodawcy". Rozważania te doprowadziły Trybunał Konstytucyjny do
wniosku o naruszeniu wynikających z wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady
demokratycznego państwa prawnego - reguły przyzwoitej legislacji oraz zasady
zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, które to
naruszenie wynika z tak przeprowadzonego podziału zakładów pracy.
Z powyższych względów postanowienia wewnątrzzakładowych przepisów
płacowych dotyczące nabycia prawa do nagrody jubileuszowej powinny
respektować zasadę wyrażoną w art. 183c
k.p. Wykluczenie z okresów pracy
uprawniających do nagrody jubileuszowej okresów pracy tylko dlatego, że odbyte
16
zostały w prywatnym zakładzie pracy, może uzasadniać zarzut nierównego
traktowania w zatrudnieniu.
Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia. O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.